Xususiyatlari

www.pedagoglar.uz
41-son 1–to’plam fevral 2023 
Sahifa: 172 
dorivor oʻsimlik mahsuloti tarkibida (yer ustki aʼzolarida 85% gacha, ildizida 45% 
gacha) nam boʻladi. Bu nam yoʻqotilmasa (quritish yoʻli bilan), oʻsimlik chirib, 
dori moddalari parchalanib, yaroqsiz boʻlib qoladi. 
Shu o‘rinda zaharli o‘simliklar ning tarkibiy xususiyatlariga to‘xtalib o‘tishni 
joiz deb topdik. Zaharli oʻsimliklar - tarkibida zaharli moddalar bor oʻsimliklar. 
Zaharli o‘simliklar 2 guruhga boʻlinadi: 
1) haqiqiy zaharli o‘simliklar — zaharlilik turning xususiy belgisi 
hisoblanadi;
2) shartli zaharli o‘simliklar — turdagi ayrim oʻsimlik zaharli boʻladi 
(masalan, zigʻir va oq joʻxori ayrim hollarda sianid kislota chiqaradi). Haqiqiy 
zaharli o‘simliklarning 10 ming turi bor. Asosan, subtropik va mamlakatlarda 
oʻsadi, masalan,zaqqum. Oʻsimliklarning zaharliligi ulardagi turli organik 
birikmalar — alkaloidlar, glikozidlar, glikoalkaloidlar, efir moylari, kislotalar, 
laktonlar, toksalbuminlar, smolali organik moddalarning miqdoriga bogʻliq. Bu 
moddalar oʻsimliklarning turli organida toʻplanadi (masalan, parpi va 
morolquloqning , asosan, ildiz poyasida, angishvonagulning bargida va h. k.). 
Zaharli o‘simliklar barcha jonivorlarga bir xilda taʼsir etmaydi. Masalan,odam 
uchun zaharli belladonna va bangidevona quyon va qushlarga mutlaqo zararsiz, 
piretrumning baʼzi turlari hasharotlarga zararli boʻlsa, isiqqonli hayvonlar uchun 
zararsiz; dengiz piyozi kemiruvchilarga zaharli, boshqa hayvonlar uchun zararsiz 
va hokazolar. Zaharli moddalar oʻsimlikning turli oʻsish davrlarida toʻplanadi. 
Oʻsimlikning zaharliligi ular koʻkarib turganida qurigandagisiga qaraganda 
koʻproq boʻladi, baʼzilarida esa qurigandan keyin zaharliligi butunlay yoʻqoladi. 
Maye, uchma, ayiqtovon va boshqalar. Koʻpchilik zaharli o‘simliklarning 
dorivorlik xususiyatlari ham bor (isparak, qizgʻaldoq, koʻknori, achchiqmiya va 
b.). Bulardan olinadigan preparatlar har xil kasalliklarni davolashda ishlatiladi. 
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, aholi o'simliklarning mo'jizaviy kuchi haqida 
oldindan bilishadi. Ular iste'mol qilinadi, ziravor sifatida ovqatlarga qo'shiladi, 
choy damlanadi, dori sifatida ishlatiladi, shuningdek kosmetologiya yo'nalishida 
ham qo'llaniladi. Dorixonalar va kosmetika do'konlarida siz dorivor o‘simliklardan 

---