Xususiyatlari

www.pedagoglar.uz
41-son 1–to’plam fevral 2023 
Sahifa: 171 
oʻsimlik turlaridan ilmiy va xalq tabobatida foydalaniladi. Hozirgi davrda 
tibbiyotda qoʻllaniladigan dori-darmonlarning qaryib 40—47% oʻsimlik 
xomashyolaridan olinadi. Oʻsimliklar murakkab tuzilishiga ega boʻlgan jonli tabiiy 
kimyoviy laboratoriya boʻlib, oddiy noorganik moddalardan murakkab organik 
moddalar yoki birikmalarni yaratish qobiliyatiga ega. Dorivor oʻsimliklarning 
quritilgan oʻti, kurtagi, ildizi, ildizpoyasi, tuganagi, piyozi, poʻstlogʻi, bargi, guli, 
gʻunchasi, mevasi (urug‘i), danagi, sharbati, qiyomi, toshchoyi, efir moyi va 
boshqalardan doridarmon tarzida foydalaniladi.
 
Dorivor oʻsimliklarni 2 xil 
tasniflash qabul qilingan:
 
1) taʼsir qiluvchi moddalarning tarkibiga qarab — alkaloidli, glikozidli, efir 
moyli, vitaminli va boshqalar, 
2) 
farmakologik 
koʻrsatkichlariga 
qarab 
— 
tinchlantiruvchi, 
ogʻriqqoldiruvchi, uxlatuvchi, yurak-tomir tizimiga taʼsir qiluvchi, markaziy nerv 
sistemasini qoʻzgʻatuvchi, qon bosimini pasaytiruvchi va boshqalar. Dorivor 
oʻsimliklarning taʼsir etuvchi moddalari alkaloidlar, turli glikozidlar 
(antraglikozidlar, yurakka taʼsir etuvchi glikozidlar, saponinlar va boshqalar), 
flavonoidlar, kumarinlar, oshlovchi va shilliq moddalar, efir moylari, vitaminlar, 
boʻyoq moddalar, fermentlar, fitonsidlar, kraxmal, oqsillar, polisaharidlar, azotli 
moddalar, moy hamda moy kislotalari va boshqa birikmalar boʻlishi mumkin. 
Dorivor oʻsimliklarning organizmga taʼsiri uning tarkibidagi kimyoviy 
birikmalarning miqdoriga bogʻliq. Bu birikmalar oʻsimlikning qismlarida turli 
miqdorda toʻplanadi. Dorining taʼsirchanlik quvvati hamda sifati yuqori boʻlish 
davri ularning gullash hamda urugʻlash davrining boshlanishi vaqtiga toʻgʻri 
keladi. Dorivor moddalar baʼzi oʻsimliklarning kurtagi, bargi yoki poyasida, baʼzi 
oʻsimliklarning guli yoki mevasida, baʼzilarida ildizi yoki poʻstlogʻida toʻplanadi. 
Shuning uchun oʻsimliklarning asosan biologik aktiv moddalari koʻp boʻlgan qismi 
yigʻib olinadi. Oʻsimliklarning ildizi, ildizpoyasi, piyozi va tuganagi, odatda, 
oʻsimlik uyquga kirgan davrda — kech kuzda yoki oʻsimlik uygʻonmasdan oldin 
— erta bahorda tayyorlanadi. Oʻsimlikning meva va urugʻlari pishib yetilganda 
yigʻiladi, chunki ular bu paytda dori moddalariga boy boʻladi. Yangi yigʻib olingan 

---