Xususiyatlari

1. Muvozanatlikni ta’minlash vazifasi. Bunda narx bozorda 
talab va taklifning hajmi hamda tarkibiga ta'sir etish orqali 
ularni muvozanat holatiga keltiradi. Bozor narxi - bu 
muvozanatli narx boMib, u birinchidan, tovarlarning sotilishini 
ta ’minlaydi, ikkinchidan, bozorda tovarlar taqchilligini yuzaga 
keltirmaydi.
2. Qiymat va naflilikni oMchash vazifasi. Narxning qiymat 
va naflilikning puldagi ifodasi deb aytamiz, chunki qilingan 
sarf-xarajatlar va olingan natijalar (foyda yoki zarar) narxlar 
asosida 
hisob-kitob etiladi. 
Ishlab chiqarish 
va 
uning 
natijalarini natural ko'rsatkichlari ham mavjud (tonna, kg, m2, 
m
3
kvt-soat va hokazo). Bu ko‘rsatkichlarni shu holicha 
taqqoslab umumiy ko'rsatkichga keltirib boMmaydi. Barcha 
natural ko'rsatkichlarning umumiy oMchovi ularning pulda 
ifodalangan narxidir. Hisob-kitob uchun joriy va qiyosiy 
narxlar qoMlaniladi. Joriy narxlar amaldagi narxlar boMib, ular 
yordamida 
yil 
davomidagi 
ishlab 
chiqarish 
natijalari 
hisoblanadi. Qiyosiy narxlarda m a’lum yil asos qilib olinib 
(bazis 
yil), 
ishlab 
chiqarishning 
natijalari 
shu 
narxda 
hisoblanadi va boshqa yillar bilan taqqoslanadi. Yalpi milliy 
mahsulot, milliy daromad, real ish haqi va shu kabi 
ko'rsatkichlar 
dinamikasi 
qiyosiy 
narxlarda 
hisoblanadi. 
Chunki joriy narxlar inflyasiya tufayli o ‘zgarishi va real 
iqtisodiy natijani ko'rsatmasligi mumkin.
3. Tartibga solish vazifasi. Bozor holati (kon’yunkturasi) 
talab va taklif hamda ularning nisbatiga bogMiq. Talabning 
ortishi muayyan tovarni ishlab chiqarishni kengaytirishi, 
askincha, tovarning qisqarishi esa, tovar ortiqchaligini, uni 
ishlab chiqarishni qisqartirish zarurligini bildiradi. Narx tovar 
ishlab chiqaruvchilar faoliyatiga ularning daromadlari orqali 
ta’sir 
ko'rsatadi. 
Muayyan 
ishlab 
chiqarish 
harajatlari
287
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

saqlangan holda, narx yuqori boMsa, foyda miqdori ortadi, 
narx tushsa, foyda kamayadi va hatto ishlab chiqaruvchilar 
zarar ko‘rishi ham 
mumkin. 
Bu ishlab chiqaruvchilar 
faoliyatiga ta ’sir ko'rsatadi. Narx oshsa ishlab chiqarish 
kengayadi. Boshqa kapitallar ham foyda yuqori boMgan soha 
va tarmoqlarga oqib kcla boshlaydi. Xullas, narx ishlab 
chiqarishni tartibga solib, uni o‘zgartirib turadi va rivojini 
ta’minlaydi.
4. Raqobat vositasi vazifasi. Narx raqobat kurashining eng 
muhim 
vositasi 
hisoblanadi. 
Ishlab 
chiqaruvchilar 
o'z 
raqiblarini 
yengish 
uchun 
narxni 
pasaytirish 
usulidan 
foydalanishlari mumkin. Demak, narxni o ‘zgartirib turish usuli 
raqobatda keng qoMlaniladi.
5. Ijtimoiy himoya vazifasi. Narx aholining kam daromad 
oluvchi ayrim qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish vazifasini 
ham bajaradi. Narxning bu vazifasi tovar (xizmat)lar ijtimoiy 
dotatsiyalashgan narxlar bo‘yicha sotilganda bajariladi. Bunda 
ular davlat byudjeti va turli hayriya mablagMari hisobiga 
moliyaviy ta'm inlanadi.
Bozor iqtisodiyotiga o ‘tish bosqichida ijtimoiy himoya 
vazifasini oMovchi narxlar, aholining keng qatlamlarini hayotiy 
zarur 
iste’molchilik 
tovarlari 
bilan 
minimal 
darajada 
ta’minlash maqsadida ham qoMlaniladi. Masalan, bizning 
respublikamizda 
1991 
yildan 
1995 yilgacha un va un 
mahsulotlari, qand-shakar, go‘sht, o‘simlik moyi, choy, sovun 
kabi 
mahsulotlar 
dotasiyalangan 
narxlarda, 
cheklangan 
miqdorda sotildi. Ularning dotasion va haqiqiy narxlari 
o ‘rtasidagi farq byudjet mablagMari hisobiga qoplab borildi. 
Shunday qilib, narx bozor munosabatlarining vositasi sifatida 
bir-biri bilan uzviy bogMangan muhim vazifalarni bajaradi.