Xvii. Gidromeliorativ tizimlarni tashkil etuvchi elementlari va suvdan foydalanish rejalarini tuzish

g
2
lar doimiy bo’lishini hisobga olgan holda yukoridagi 
formula Q= e
z
, ko’rinishda xam bo’lishi mumkin. 
Suv o’lchov tashlama turlari juda ko’p. Ularning ichida eng oddiy, qulay 
hamda eng ko’p tarqalganlari yupqa devorli suv tashlamalaridir. 
Yupqa devorli suv tashlamalarining 3-4 mm qalinlikdagi yassi metaldan 
yasalgan turlari tavsiya qilinadi: 

---

17.2.1 –rasm. uchburchaksimon “Tomson” suv tashlamasi. 
1. kanalning kesimi. 
2. suv o’lchash reykasi. 
17.2.2-rasm. “Ivanov” suv tashlamalarining–VI-25, VI-50, VI-75 va hoqazo 
o’lchamlari bo’ladi. Bu yerda keltirilgan 25,50,75 raqamlari suv tashlama ostona 
kengligining sm dagi qiymatlarini bildiradi. 
17.2.2-rasm. “Ivanov” suv tashlama si 
1 – kanal kesimi 
2 – suv o’lchash reykasi. 

---

7
Чиполетти водосливи (ЧВ)
ЧВ нинг чизмаси
2
/
3
86
,
1
H
b
Q



ЧВ нинг сув сарфи ифодаси:
17.2.3.-rasm. Chipoletti suv tashlamasi 
“Chipoletti” suv tashlamalarining VCH-25, VCH-50, VCH-75 va hokazo 
o’lchamlari bo’ladi. Suv tashlamani qo’llash shart sharoitlari: yupqa devorli suv 
tashlama ochiq kanal va ariqlarda, ulardan suv erkin oqib tushish sharoitida 
kanaldagi suv sathi suv tashlama ostonasidan 3-5 sm past bo’lganda miqdorida 
bo’lganda nisbati 6 dan ko’p bo’lmasligi kerak, ya’ni
6
min
max

Q
Q
 
Suv sarfini o’lchashdagi xatolik 

2…3% dan oshmasligi kerak. Suv tashlama 
devoridan oqib tushayotgan suv oqimi yuzasining suv tashlama oldidagi suv oqimi 
yuzasiga bo’lgan nisbati 1:4 dan oshmasligi kerak.
Suv oqimining yuqori b’efidagi tezligi 0,5 m\s dan oshmasligi kerak. Suv 
tashlama erkin oqib tushayotgan suv oqimi tagiga bemalol kirishi kerak.
Ish jarayonida yuqori b’efining dimlanishi natijasida birlamchi chuqurlikka 
nisbatan 1,5-2 marta katta chuqurlik hosil bo’ladi va suv tezligi 30-60% gacha 
kamayadi suv tashlama ostonasi oldida cho’kindi hosil bo’ladi. 
Suv sarfini yuqori aniqlik (xatolik 2…3%) da o’lchash shartlari:
P ≤ X
max
; 0,1< X < 0,3 b; 
6
min
max

Q
Q
; t = 1 mm 

---

bu yerda: 
R- ostonaning balandligi, m; 
N max-suv oqimining maksimal chuqurligi, m; 
N-suv oqimining chuqurligi, m;

asosiy o’lchamlar (a v) ning ±15dan, qolgan o’lchamlarniki ±2%dan 
oshmasligi kerak; 

o’lchash reyka (lineyka)lari standart bo’lishi, o’rnatilganda esa, hisob boshi 
suv tashlama ostonasining belgisi bilan bir xil bo’lishi kerak; 

suv tashlama suvni kesuvchi qirralari to’g’ri, tekis, toza va silliq bo’lishi 
kerak, ushbu talablar payvand choklariga ham tegishli; 

suv tashlama metall qismlari zanglashdan saqlovchi bo’yoq bilan uch 
martaba bo’yalishi kerak. 
Suv tashlama o’rnatilganda uning bo’yalma o’qi kanal yoki ariqdagi suv oqimi 
o’qiga mos tushishi kerak. Ularning devori ariq yoki kanalning o’qiga mutloq 
ko’ndalang va tik holatda bo’lishi kerak.
Suv tashlama ostonasi esa gorizantal bo’lishi kerak. Suv tashlama yon 
qirrasidan kanal yoki ariq yon qirg’og’igacha bo’lgan masofa (a)suv oqimi 
maksimal chuqurligidan katta bo’lishi kerak, ya’ni
a ≥ H
max
O’rnatilgan suv tashlama tubidan yoki yonlaridan suv sizib o’tmasligi kerak.
Suv tashlama o’rnatiladigan devor temirbeton, monolit beton va hokazlardan 
quriladi. Ularning o’lchamlari kanal tubiva yon tomonlaridanyuvilib, o’pirilib 
ketmasligi uchun kanalning ko’ndalang kesimi o’lchamlariga nisbatan yetarli 
darajada katta bo’lishi kerak. Devorning qalinligi, materialning xiliva unga 
tushadigan og’irlikka qarab konasos stantsiyasi truktiv belgilanadi. Kanalning suv 
tashlama o’rnatiladigan qismi to’g’ri, ko’ndalang kesimi simmetrik bo’lishi kerak. 
Kanalning suv tashlama oqimi bo’yicha keyingi qismi kanal chuqurligi nisbatan 2-
3 marta katta masofada bo’lib, beton yoki maxalliy material bilan mustahkamlanadi.
Suv sarfi quyidagi ifodalar orqali hisoblanadi: 
Tomson suv tashlamasi: 

---

 Q= 1400 H
2