Xviii bob. Elekòromagniò ÒO‘lqinlar

1. Elektr maydonning uyurmali xarakteri. Elektr maydon ikki xil
maydonning yig‘indisidan iborat: ularning birinchisi potensial maydon
bo‘lib 
( )
r
E
Q
, bu maydonni elektr zaryadlari hosil qiladi. Shuning

---

381
uchun ham bunday maydonning kuch chiziqlari
musbat zaryaddan boshlanib, manfiy zaryadda
tugaydi. Kuch chiziqlarining oqimi mavjud.
Uyurmali xarakterga ega emas.
Ikkinchisi esa potensial maydon emas. Uni
magnit maydonning o‘zgarishi vujudga keltiradi
( )
r
E
Â
. Kuch chiziqlarining boshlanish va tugash
nuqtalari mavjud bo‘lmaganligi uchun ham
oqimi yo‘q. Uyurmali xarakterga ega.
Elektr maydon kuchlanganligi shu kuchlan-
ganliklarning vektor yig‘indisidan iborat.
.
Q
B
E
E
E
=
+
r
r
r
J. Maksvell
(1831—1879)
Shunday qilib, elektr maydonni nafaqat elektr zaryadlari, balki
magnit maydonning o‘zgarishi ham vujudga keltiradi.
2. Magnit maydonning vujudga kelishi. Magnit maydon kuch
chiziqlarining boshlanish va tugash nuqtasi bo‘lmay, ular uyurmali
xarakterga ega bo‘ladi.
Magnit maydon elektr toki (zaryadlangan zarralarning harakati)
yoki o‘zgaruvchan elektr maydon tomonidan hosil qilinadi.
3. Elektr maydon kuch chiziqlarining oqimi. Òabiatda elektr za-
ryadlari mavjud. Elektr maydon kuch chiziqlari zaryaddan boshlanib,
zaryadda tugaydi. Shuning uchun ham elektr maydon kuch chiziqlari
oqimini hisoblash mumkin.
4. Magnit maydon kuch chiziqlarining oqimi. Òabiatda magnit
zaryadlari mavjud emas. Shuning uchun ham magnit maydon kuch
chiziqlarining oqimi mavjud emas, ya’ni u nolga teng.
Maksvell shu to‘rtta xulosani mujassamlashtirgan tenglamalar
sistemasini tuzdi. Ularga elektromagnit maydon uchun Maksvell teng-
lamalari deyilib, kelgusida bu tenglamalar bilan batafsil tanishasiz,
degan umiddamiz.