Yangi o‘zbekistonda tabiiy va ijtimoiy-gumanitar fanlar

Hasharotlar yordamida changlanish.
Chang urug’chining tumshuqchasiga tushgandan so‘ng maium vaqt (15 — 45 min, bir necha soat yoki bir necha hafta) o'tgandan keyin bo‘rtib o‘sadi va uning sifonogen (vegetativ) hujayrasidan hosil boigan chang naychasi apertur orqali chiqib ustuncha to‘qimasi bo‘ylab o‘sib tuguncha tomon yo‘naladi. Shundan so‘ng eng hayotchan va kuchli naycha urug‘ yo‘li (mikropile)ga birinchi bo‘lib yetib keladi va shu orqali urug‘murtakka o‘tadi. Bu hodisaga parogamiya deb ataladi. Ba’zan chang naychasi xalaza orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri urug‘murtak yoki embrión xaltasiga o ‘tadi - bunga xalazagamiya deb ataiadi. Xalazagamiyani birinchi marta 1894-yili Treybom degan oli Avstraliya qit’asida o‘sadigan, qadimdan saqlanib qolgan kauzarin degan o ‘simlikda, keyinchalik S. N. Navashin esa oq qayinda aniqlagan. Chang naychasi urug‘murtak xaltasiga yetgandan so‘tig uning devori eriydi. Chang naychasi embrión xaltasining markaziy yadrosi tomon harakat etadi va ishqalanish natijasida uning uchi eriydi. Chang naychasi ichidan ikkita sperma hujayralari embrión xaltasiga kiradi. Sperma hujayralaridan bittasi tuxumhujayra yadrosiga, ikkinchisi embrión xaltasining ikkilamchi yadrosiga qarab yo‘naladi va u bilan qo‘shiladi. Natijada yopiqurugii o‘simliklar uchun eng muhim xususiyatlardan biri qo‘sh mug‘lanish sodir boiadi Qo‘shaloq urug‘lanishni 1898-yili rus botanigi S. G. Navashin piyozdoshlar oilasiga mansub Lilium martana va Fritillaria tenella degan o‘simliklarda aniqlagan.
Keyinchalik urug’langan tuxumhujayra yadrosidan murtak, ikkilamchi triploid yadrodan esa endosperm taraqqiy etadi. Shuning uchun ham yopiq urug’li o‘simliklaming endospermi ochiq urug’lilar endospermidan farq qiladi.[2]
Sinergid va antipodlar urug’lanishdan so’ng yo’qolib ketadi. Urug’kurtak asta-sekin urug’ga aylanadi. Urug’ po’sti integumentlar va qisman nutsellusdan hosil bo’ladi. Nutsellusdan ba’zi hollarda tashqi oqsil deb ataladigan perisperm ham shakllanadi. Tugunchaning o’zi esa mevaga aylanadi. Ko’pchilik gulli o’simliklarda meaning hosil bo’lishida gulning boshqa a’zolari ham qatnashadi.