Yanvarın 28-də Bö yük Elmi Şuranın
Virtual imtahan sisteminin üstünlüyü nədədir?
Yüklə 8,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Virtual imtahan sisteminin üstünlüyü nədədir? Aclığın yaranma səbəbləri Fact-info.az-ın əmək da şı Azərbaycanın ali mək t əb lərində imtahanların virtual sistemə keçidilə bağlı qısa araşdır- ma aparır. Çünki cəmiyyətin necə inkişafı, vətənpərvərlik hisslərinin artması bir çox hal- larda təhsillə, şəffaf sistemlə bağlı olur. http://www.amu.edu.az 31 yanvar 2014-ъц ил 6 M övzu ilə bağlı suallarımızı Azərbaycan Tibb Universi- tetinin Ağ ciyər xəstəlikləri kafedrasının dosenti, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Rafiq Bayramov cavablandırır. - Hazırda dünyada və Azərbaycanda ağ ciyər xəstəlikləri nə dərəcədə yayı- lıb? Ağ ciyər xəstəlikləri arasinda ən geniş yayılanı hansıdır? -Ağ ciyər xəstəlikləri həm dünyada, həm də Azərbaycanda tibbin aktual problemlərindən biridir. Ümumiyyətlə, bronx ağ ciyər xəstəlikləri 800-ə ya- xın olub, 4 qrupa bölünür; 1-qeyri spesifik iltihabi xəstəlikləri, 2-spesifik xəstəlikləri, 3-xoş və bəd xassəli şişləri, 4-anadangəlmə anomaliyalar və peşə xəstəlikləri. Həm dünyada, həm də Azərbaycanda bu patologiyalar içərisində bronx ağ ciyər aparatının iltihabi xəstəlikləri daha çox yayılmışdır. Xüsusilə, vərəm dünyada qlobal problem olaraq Ümum- dünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) qar- şıya prioritet məsələ kimi qoyduğu 3 yoluxucu xəstəlikdən biridir. Belə ki, statistikaya görə dünya əhalisinin 1/3- i vərəm mikrobakteriyaları ilə yolux- muşdur və hər il dünyada 10 milyonadək insan vərəmlə xəstələnir ki, onların da 3 milyonu bu xəstəlikdən dünyası- nı dəyişir. Yəni, hər 10 saniyədən bir 1 nəfər dünyada vərəm xəstəliyindən ölür. Dünyada vərəm xəstəliyinin yayıl- ma göstəricilərinə nəzər saldıqda onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu rəqəmlər daha çox inkişaf etməmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin hesabınadır. - Azərbaycanda vərəm xəstəliyi ilə bağlı vəziyyət necədir? Bu xəstəlik hansı hallarda müalicəyə tabe olmur? - Bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da vərəmə görə statis- tik rəqəmlər reallığı tam əks etdirmir. Çünki bu xəstələrin bir qrupu vərəm əleyhinə müəssisələrdə dispanser qey- diyyatına düşmədən, anonim müalicəyə üstünlük verirlər ki, ətrafdakılar, qohum və tanışları onun vərəm xəstəsi olması- nı bilməsinlər. Artıq bir neçə ildir ki, bu halların qarşısını almaq məqsədilə vərəm əleyhinə preparatların apteklərdə satışı qadağan olunub. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda hal-hazırda vərəmlə mübarızə tədbirlərini qənaətbəxş hesab etmək olar. Belə ki, Azərbaycan Tibb Universitetinin Ağ ciyər xəstəlikləri kafedrası və Elmi-Tədqiqat Ağ ciyər Xəstəlikləri İnstitutu başda olmaqla respublikamızın paytaxtı və ayrı-ayrı rayonlarında yerləşən vərəm əleyhinə dispanserlərdə yüksək ixtisaslı kadrlar əhaliyə keyfiyyətli ftiziatrik xidmət göstərir. Dövlətin də bu xəstələrə qar- şı xüsusi diqqət və qayğısı var. Bu- nun bariz göstəricisi kimi onu qeyd edə bilərəm ki, hazırda Azərbaycanda vərəm əleyhinə dispanserlər keyfiyyətli təmir olunaraq yeni və müasir tibbi avadanlıqlarla təchiz olunur, dispanser qeydiyyatında olan vərəm xəstələrinin hamısı bütün vərəm əleyhinə prepa- ratlarla fasiləsiz olaraq pulsuz təmin olunurlar. Bütün görülən bu tədbirlər vərəmlə yoluxma və xəstələnmə hal- larının ilbəil azalmasına səbəb olur. Ancaq bu arxayınlaşmaya səbəb olma- malı, vərəmlə mübarizə daim prioritet olmalıdır. Vərəmin müalicəsinə gəldikdə isə onu qeyd etmək istəyirəm ki, vərəm xəstəliyi tam müalicə olu- nan xəstəlikdir. Doğrudur, vərəm nə qədər erkən aşkar olunsa və fasiləsiz, kompleks müalicə aparılsa, sağalma göstəriciləri də bir o qədər yüksək olar. Vərəmin müalicəsi uzunmüddətli olub, ən məhdud vərəm prosesində belə, 6-9 aydan az olmamalıdır. Bəzən xəstələr düzgün müalicə aparıldıqdan qısa müddət sonra xəstəliyin kliniki əlamətləri azaldığına, bəzi hallarda isə vərəm əleyhinə dərmanların əlavə təsirləri olduğuna görə müalicəni ya- rımçıq dayandırırlar. Təkrarlanan belə hallar ağ ciyərlərdə geri dönməyən dəyişikliklərin yaranması ilə yanaşı vərəm əleyhinə dərmanlara qarşı rezis- tentliyin formalaşmasına səbəb olur ki, bu da müalicəni çox çətinləşdirir. -Hansı əlamətləri vərəmə görə həyəcan siqnalı kimi qəbul edərək mütləq həkimə müraciət etmək, müayinə olunmaq lazımdır? - Bronx ağ ciyər aparatının xəstəliklərinin yarıdan çoxunda ilk 6 ayda heç bir əlamət olmur. Əksər hal- larda əsas fikir verilən öskürək isə ağ ciyər xəstəliklərinin bir çoxunda olmaya bilər. Vərəmin əlamətlərinə gəldikdə onu deyə bilərəm ki, vərəm üçün mütləq patoqnomonik əlamət yox- dur. Ancaq vərəm xəstəliyinin olması- na şübhə yaradan nisbi patoqnomonik əlamətlərdən - axşamüstü zəif subfebril hərarətin (37,2-37,4 C) olması, ümumi zəiflik və halsızlıq əlamətlərinin qaba- rıq büruzə verilməsi və gecənin ikinci yarısı-səhərə yaxın boyun, ənsə, çiyin nahiyyəsinin tərləməsi əlamətlərinin olmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bu əlamətlər olduqda vaxt itirmədən həkim-ftiziatra müraciət edib müayinə olunmaq lazımdır. Bunlardan başqa həm də 3 həftədən çox öskürək, arıq- lama olarsa və aparılan qeyri spesifik antibiotikoterapiya effekt vermədikdə ftiziatra müraciət etmək lazımdır.
-Vərəmlə xəstələnməyə görə risk qrupunda olan insanlar olsa da, hər kəs vərəmlə xəstələnə bilər. Əbəs yerə deyildir ki, ftiziatriya sahəsindəki dahi mütəxəssislərdən birinin sözü ilə desək, vərəm elə xəstəlikdir ki, heç vaxt əvvəlcədən öz vizit kartını heç kəsə göndərmir. Buna görə də vərəmlə xəstələnməmək üçün hər kəs profi- laktik tədbirlərə əməl etməlidir. Bu tədbirlər içərisində orqanizmin immun qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi üçün görülən tədbirlər – düzgün gün rejimi, normal qidalanma, idmanla məşğul olmaq, siqaret və spirtli içki qəbulundan imtina etməklə yanaşı, ildə bir dəfə vərəmə görə profilaktik müayinədən keçmək (uşaqlarda mantu sınağı, böyüklərdə isə flüoroqrafiya və ya rentgenoqrafiya) lazımdır. -Lazımi müalicə olunmamış qrip, soyuqdəymə sonradan ağ ciyərlər üçün hansı fəsadları törədə bilər? -Tənəffüs sisteminin bütün iltiha- bi xəstəlikləri erkən, düzgün və tam müalicə olunmazsa bir sira fəsadlara səbəb ola bilər ki, bunlardan da ən çox müşahidə olunanı patoloji prosesin ya- yılması, residivi, xroniki gedişi və qan- hayxırma, tənəffüs çatışmazlığı kimi ağırlaşmaların olmasıdır.
- Nəinki antibiotik, heç bir dərman preparatını həkim-mütəxəssisin tə- yi natı olmadan qəbul etmək düzgün deyil. Çünki hər bir dərmanın opti- mal dozası, əlavə təsirləri var. Nizami Gəncəvi söyləmişdir ki, bir inci saflığı olsa da suda, artıq içiləndə dərd verir o da. Öskürək zamanı istifadə olunan dərmanlara gəldikdə isə, sualınızla bağlı birbaşa onu demək istəyirəm ki, ilk olaraq öskürəyin səbəbi bilinməli və ona qarşı müalicə aparılmalıdır. Bəzi hallarda öskürək zamanı antibi- otikin istifadəsi doğru deyil. Məsələn, bronx ağ ciyər aparatının allergik xəstəliklərində. Antibiotiklərin lazım gəldi-gəlmədi istifadəsi isə immuno- supressiya, disbakterioz, o, cümlədən bir sıra orqan və sistemlərə toksiki təsir nəticəsində baş verən əlavə təsirlərin yaranmasına səbəb ola bilər. -Azərbaycan Tibb Universitetində ağ ciyər xəstəliklərinin müayinə və müalicəsi sahəsində hansı yeniliklər, nailiyyətlər var? -Azərbaycan Tibb Universitetinin bir neçə kafedrasının əməkdaşları ağ ciyər xəstəliklərinin müayinəsi, kon- servativ və cərrahi müalicəsi ilə məşğul olur. Müasir tibbi avadanlıqlarla təc- hiz olunmuş universitet klinikaları- nın fəaliyyət göstərməsi tibbin bütün sahələri kimi, ağ ciyər patologiyaları olan xəstələrə də yüksək səviyyədə tib- bi xidmət göstərməyə imkan verir. Mən işlədiyim ağ ciyər xəstəlikləri kafed- rasına gəldikdə isə, digər ağ ciyər pa- tologiyaları ilə yanaşı, əsasən vərəmin müayinə və müalicəsi ilə məşğul olan əməkdaşlarımız elmi tədqiqat işləri apa- rır, daim öz bilik və bacarıqlarını artır- maq məqsədilə yerli və ölkə xaricində olan elmi praktiki konfranslarda işti- rak edir, elmi yenilikləri öyrənərək öz praktiki fəaliyyətlərində tətbiq edirlər.
Fəridə Hacıyeva M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında “Dövri mətbuat” bölməsinın müdiri vəzifəsində çalışır. O, hazırda Aşıqlar Birliyinin, “Aşıq Pəri” məclisinin və “Məhsəti” qadın şairlər məclisi İdarə Heyətinin üzvüdür. 6 şeir və 1 tərcümə kitabı- nın müəllifidir. Onun şeir aləmində, dövrü mətbuatda oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanan duyğu və fikirləri “Araz” ali ədəbi media mükafatına, “Məhsəti Gəncəvi” adına Fəxri Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi- nin Fəxri Mədəniyyət İşçisi diplomlarına layiq görülmüş, “Fəxri Mədəniyyət İşçisi” döş nişanı ilə təltif edilmişdir. Həmçinin bir illik Prezident təqaüdünə layıq olmuşdu.
– müəllifin biblioqrafiya haqqında qısa məlumatı ilə başlayır. F.Hacıyevanın həyat və fəaliyyətinin əsas tarixləri xronoloji ardıcıllıqla oxucula- ra təqdim olunur. Bu təqdimat hər bir oxucunu biblioq- rafiyanı vərəqləyib oxumağa sövq edir. “Görkəmli şəxslər və yazıçı dostları Fəridə Hacıyeva haqqında” başlığı altında xalq yazıçısı, professor Əzizə Cəfərzadə, professor Vaqif Sultanlı, professor Tofiq Hüseynoğlu və başqaları şairə xanımın yaradıcılığına yüksək dəyər vermiş, onun əsərlərini izahlı nümunələrlə təqdim etmişlər. Bu izahlar Fəridə xanım Hacıyevanın şeir-sənət aləmində dəyərli, xüsusi mövqeyi olan şairə olduğunu sübut edir. Növbəti bölümdə şairənin əsərləri – kitabları, onla- rın içərisindəki şeirləri təqdim olunur. Kitabda ictimai həyata, hansı mövzulara toxunulur, həyati reallıqlar şeirə çevrilir, bədii şəkildə təsvir edilir. Daha sonra şairənin dövrü mətbuatda və məcmuələrdə nəşr olunan əsərləri, publisistik məqalələri və dövrü mətbuatda çap olunan tərcümələri də ayrılıqda xronoloji ardıcıllıqla ve- rilmişdir. Təəssüflər olsun ki, “Ulduzlardan pay istərəm” kita- bının (Eminesku Mixay) hansı dildən tərcümə olunduğu qeyd edilməyib. Biblioqrafiyanın II bölməsində bir neçə elm adamları- nın, şairlərin, yazıçıların, jurnalistlərin F.Hacıyeva haq- qında nəşr olunan məqalələri də xüsusi yer alır. III bölmədə F.Hacıyevanın xarici dillərdə nəşr olun- muş əsərləri xronoloji ardıcıllıqla verilmişdir. Bunlar türk, rus və rumın dillərində nəşr olunmuş əsərləridi. Nəhayət, sonda əsərlərinin əlifba göstəricisi verilmiş- dir. Fəridə Hacıyevanın 60 illiyi münasibəti ilə hazırlan- mış bu biblioqrafiyanın xırda qüsurları olsa da, onun ya- radıcılığının əsas güzgüsüdür. Tərtibçi müəllifin araya- ərsəyə gətirdiyi bu məlumat kitabı şairə xanımın həyat və yaradıcılığını öyrənənlər üçün mühüm bir mənbədir. Z.EMINOVA, Əsaslı Kitabxananın direktoru, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Biblioqrafiya yaradıcılığın güzgüsüdür 31 yanvar 2014-ъц ил http://www.amu.edu.az 7 Xəlil Xəlilov 1938-ci il aprel ayının 18-də Nax- çıvan şəhərində müəllim ailəsində dünyaya göz aç- mışdır.
1956-cı ildə Нах чыван шящяр 1 say lı орта мяк - тябиni əla qiymətlərlə biti- rən Xəlil Xə li lov elə həmin il Azər baycan Dövlət Pe- daqoji İnstitutuna qəbul olmuş və 1961-ci ildə ins- titutu fərq lənmə diplomu ilə bitir mişdir. O, 1965-ci ildə istehsa- latdan ayrılmaqla aspiran- turaya daxil olmuşdur. X.Xəlilov 1968-ci il- də akademik Y.Məm- məd əli yev adına Neft- Kimya
Prosesləri İnsti tu tunun Elmi Şu- rasında kimya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasi- ya işini müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir. 1970- ci ildən taleyini həmişəlik N.Nərimanov adına
Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutu (indiki ATU) ilə bağlayan Xəlil Xəlilov bu ali təhsil ocağında əvvəlcə ümumi kimya ka- fedrasında assistent, baş müəllim, 1984-cü ildən isə dosent vəzifəsində işləmişdir. Xəlil müəllim həmişə özü nün elmi və peda- qoji səviyyəsini artırmış, 60-dan çox elmi əsərin, elmi mövzuda bir kitabın və metodik vəsaitlərin müəllifi olmuşdur. O, 2001-ci ildən 2004- cü
ilədək pediatriya fakültəsinin dekan mü- avini, 2004-cü ildən isə əczaçılıq fakültəsinin de- kanı vəzifəsində çalışmış- dır. Коллектив вя тялябяляр ара сында бюйцк нцфуз сащиби иди. Эянc мц ял лим- ляря щями шя кюмяк едир, пе дагоjи шяриштяляринин йцксялмясиня йардымчы олурду. Xəlil Xəlilov istedadlı, mükəmməl biliyə malik mü əl lim olmaqla yanaşı, həm də gözəl ailə baş- çısı idi. Onun 3 övladı, 4 nəvəsi vardır. Gözəl və qayğıkeş in- san, əsil pedaqoq Xəlil müəllimin əziz xatirəsini 30 ildən çox çalışdığı doğma biofiziki və bio- üzvi kimya kafedrasının kollektivi və tələbələri heç zaman unutmayacaqlar. Allah rəhmət eləsin, qəbri nurla dolsun!
•
professor Fərrux Ərzənginin rəhbərliyi altında 32 müxtəlif ixtisaslı alimdən ibarət tədqiqat qrupu tibb sahəsində önəmli əhəmiyyətə malik elmi- praktik nəticə əldə edib. Arterial ürək damarlarının sərtləşməsini, tı- xanmasını və tutulmalarını tədqiq edən qrup bu xəstəliklərin yaranma səbəblərini, eləcə də inkişaf mexanizmini açmağa çalışıb. Uzun illər sürən araşdırmalar nəticəsiz qalmayıb. Türkiyəli alimlər həm xəstəliklərin yaranma mexaniz- mi, həm də müalicəsi ilə bağlı klassik tibbi ba- xış və bilgiləri üstələyən kəşflər ediblər. Məhz xəstəliklərin yaranma səbəbləri və mexaniz- mi haqqında mənimsənilən yeni fundamental bilgilər dərmanla müalicə perspektivini də real- laşdırıb. Hazırda dünyada arterial ürək damarla- rının sərtləşməsi, daralması, tıxanması kimi hal- ları aradan qaldırmaq üçün cərrahi müdaxiləyə üstünlük verilir. Türk mütəxəssislərinin kəşfinə qədər damarların terapiya ilə bərpasının müm- künlüyünü istisna edirdi. Türkiyəli alimlər nəinki bunun mümkünlüyünü təsbit edib, hətta əlacını - dərmanını belə tapıblar. Preparatlar klinik testlərdə müsbət nəticə verib. Tədqiqat qrupunun rəhbəri dərmanları öz üzərində belə sınayıb. Preparatlar ABŞ-da yeni dərmanların tətbiqinə icazə verən DNA təşkilatı tərəfindən qəbul olunub. Bu dərmanların Türkiyədə tətbiqi və istehsalının təşkili üçün müvafiq dövlət or- qanlarına, əczaçılıq müəssisələrinə müraciət edi- lib. Alimlər tədqiqatın daha da genişləşdirilməsi, həmçinin preparatların təkmilləşdirilməsi məqsədilə ölkədəki universitetlər, elm mərkəzləri ilə əməkdaşlığa açıq olduqlarını bildiriblər. Beləliklə, yaxın gələcəkdə insanlar illər boyu dayandırılması və aradan qaldırılması mümkün- süz bilinən arterial damar xəstəliklərindən cərrah bıçağı altına girmədən, sadə müalicə metodları ilə qurtula biləcəklər. Damar sərtləşmələrinin, tutulmalarının, daralmalarının yaranma səbəb və mexanizminin önəmli dərəcədə açılma- sı bu vaxta qədər əməliyyatla ürək damarları dəyişdirilmiş xəstələrdə sonradan (xəstəliyin ya- ranış səbəbi aradan qaldırılmadığı üçün) törəyə biləcək fəsadların qarşısının alınmasına, onların da tam müalicəsinə imkan verəcək. Ekspertlərin fikrincə, kimya mühən- disliyindən, patologiyaya, genetika, kardiologiya və ürək-damar cərrahiyyəsinə, fizioterapiya- ya qədər çox sayda elmi sahəni əhatə edən 32 nəfərlik tədqiqat qrupunun qazandığı önəmli elmi uğur Nobel mükafatına layiq görülə biləcək səviyyədə yüksəkdir. Türk alimlərin müasir tibb elminə verdikləri bu elmi töhfə sayəsində yaxın zamanda arterial damarların sərtləşməsi, tıxan- ması, sıxılması, daralması, kirəcləşməsi kimi xəstəliklərin təməldən əmələ gəlməsinin qarşısı- nı almaq mümkün olacaq.
... Belə bir söhbət mənlə mənim doktorum Semyon Kirilloviç arasında olmuşdu, həmin gün mən uzaq Avropa səyahətindən qayıdır- dım, 1908-ci ilin payızının sonlarında və məni növbəti dəfə şiddətli diz ağrıları yaxalamışdı. İndi ağrıya dözümüm qalmamışdı və mən hər boş şeydən ötrü həkimə getməklə arası olma- yan adam öz prinsipimdən əl çəkib qocaman həkimə öz dərdimdən şikayətlənməli oldum - Neynək –
– Dünyanın yarısını gəzmisiz, xaş haqda eşitməmisiz? Onu müxtəlif cür hazırlayırlar, ancaq məqsəd birdir. Malın və ya donuzun ayaqlarını qaynadırlar, daha çox inəyin aya- ğını, bu da Sizə hazır (xaş). Həm də Ustad- lar inəyin qabaq ayaqlarına üstünlük verirlər – “Ustadlar” sözünü o xüsusi intonasiya ilə tələffüz etdi: - Ustadlar ha... – sirr ondadır ki, bu dırnağın və həlimin tərkibindəki maddə sizin orqanizminizə daxil olur... və sonra möcüzə baş verir. Xaşda olan maddə oynaqlar üçün tikinti materialıdır, kərpicin ev üçün ol- duğu kimi, çökür Sizin yeyilmiş oynaqlarını- za, daha doğrusu, tədricən parçalanmış qığır- dağa. Hə ... Bəs Siz nə istərdiz, mənim əzizim? Siz səyyahsınız. Bu, əlbəttə, ayaqlar üçün çətindir – minlərlə kilometri piyada gəzmisiz. Bəs nə? Bizim oynaqcıqlarımız... onlar əbədi deyil... yeyilir, tükənir... dəmir maşınlar da sınırlar... Dəmirləri də təzəsi ilə əvəz edirlər, bəs oynaqları, qığırdaqları, xəmircəkləri...? Bax onları da bərpa etmək lazımdır. Hə, tutaq ki, xaşın köməyi ilə oynaqcıqları biz bərpa et- dik, axı bütün mexanizmlərin yaxşı işləməsi üçün sürtkü lazımdır. Detalların yeyilməməsi və rəvan işləməsi üçün nə edirlər? Hə? Bəli, bəli mexanizmin toxunan üst qatını yağlayır- lar. Bəs bizim ayaqlarımız? Həmin sistem- dir; tədricən o da yeyilir, oynaqdaxili sürtkü “tükənir”. Siz soruşursunuz ki, “bəs sürtkü necə olsun?”. Mən isə deyirəm: hamısı orda- dır. Xaş! Əsl möcüzədir! Qeyri-adi bir şey; mən Sizə bəyan edirəm! Əvəzolunmaz bir şey! Xaş Sizin bədəninizə daxil olub yaşla bağlı, həm də böyük təzyiqdən parçalanan qığırdaq birləşmələrini təkcə bərpa etmir, eyni zamanda təsir göstərir ki, orqanizmin bizim oynaqlarımız üçün oynaqdaxili maye- sini –“sürtkü”nü əmələ gətirsin. Hayıf ki, xaş həmişə əl altda olmur və Siz onu özünüzlə səyahətə götürə bilmirsiniz. Onu isə uzun müddətə hazırlamaq lazımdır, bir neçə saata bişirmək gərəkdir, təcrübəsiz olsan, bacarma- san... alınarmı? Burda da bir yerdə oturmaqla əmələ gəlməz, mənim də elə vaxtım yoxdur. Ancaq eyb eləməz, tezliklə bir üsul tapar- lar, mal ayağı – qığırdaq əsasında nə isə bir maz, ya da balzam hazırlayarlar. Elm yerində qalmır! Mənim əzizim. Bah! Əla vasitə alı- na bilər! Köməyə gələn! Əlverişli. Möcüzə dərman! Möcüzə Xaş!!! Yüklə 8,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|