Ölkələr
2000
2001
2002
2003
2004
Azərbaycandan gedənlər
9947
7288
4320
3754
2800
O cümlədən
MDB və Pribaltika dövlətlərinə
9521
7008
4229
3634
2697
Rusiya Federasiyasına
8393
6230
3691
3140
2285
Ukraynaya
513
339
221
181
152
Belorusiyaya
148
118
88
95
80
Özbəkistana
48
32
18
13
12
Qazaxıstana
174
170
125
149
121
Gürcüstana
97
53
37
10
20
Litvaya
2
3
3
1
6
Moldovaya
7
5
8
6
9
Latviyaya
1
-
-
-
-
Qırğızıstana
31
16
15
25
2
Tacikistana
3
1
-
1
1
Türkmənistana
63
40
21
13
8
Estoniyaya
1
1
2
-
1
Dövlət göstərilməyib
42
-
-
-
-
MDB və Pribaltika dövlətlərini nəzərə almadan
426
280
91
120
103
Almaniyaya
62
110
40
46
32
İsrailə
199
88
29
31
16
ABŞ-a
103
42
8
18
34
Türkiyəyə
23
14
3
6
11
İrana
24
2
-
3
-
Pakistana
-
-
-
-
-
Polşaya
-
1
-
-
-
Yunanıstana
3
-
-
-
-
Başqa xarici ölkələrə
12
23
11
16
10
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
48
Beynəlxalq miqrasiya
Ölkələr
2000
2001
2002
2003
2004
Azərbaycandan gedənlər
4361
2574
1257
2500
2407
O cümlədən
MDB və Pribaltika dövlətlərinə
4250
2486
1205
2459
2349
Rusiya Federasiyasına
2710
1677
782
1656
1466
Ukraynaya
291
177
86
165
160
Belorusiyaya
29
7
9
19
21
Özbəkistana
142
82
42
109
110
Qazaxıstana
150
107
44
96
116
Gürcüstana
307
210
135
204
300
Litvaya
16
1
1
-
8
Moldovaya
2
9
4
7
7
Latviyaya
1
7
1
7
7
Qırğızıstana
35
22
9
15
5
Tacikistana
6
8
7
15
6
Türkmənistana
175
151
68
162
138
Estoniyaya
-
1
1
-
-
Dövlət göstərilməyib
386
27
16
4
6
MDB və Pribaltika dövlətlərini nəzərə almadan
111
88
52
41
58
Almaniyaya
2
6
-
1
2
İsrailə
25
9
4
1
8
ABŞ-a
5
7
1
-
-
Türkiyəyə
17
19
21
13
22
İrana
44
30
16
12
22
Pakistana
1
3
3
5
2
Polşaya
-
-
-
-
-
Yunanıstana
-
-
-
-
-
Başqa xarici ölkələrə
17
14
7
9
2
Rusiyaya və xüsusilə də Moskva və Sankt-Peterburq şəhərlərinə gedən Azərbaycanlıların əksəriyyəti küçə və
ya bazar ticarəti ilə məşğul olur. Azərbaycanda miqrasiya proseslərinin əsas faktorlarından biri də Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi nəticəsində 1 milyona qədər qaçqın və məcburi köçkünün mövcudluğudur. Bunun nəticəsi olaraq işğal
olunmuş ərazilərdə 300 mindən çox iş yeri itirilmişdir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
49
Miqrantların 2004-cü il üçün yaş və cinsi mənsubiyyətinə
görə bölgüsü (ümumi miqrantların sayına nisbətən %-lə)
Azərbaycana gələnlər
Azərbaycandan gedənlər
Yaş həddi
Cəmi
Kişi
Qadın
Cəmi
Kişi
Qadın
15-19
2,7
2,2
3,4
4,2
3,1
5,2
20-24
5,1
4,0
7,0
9,8
8,0
11,2
25-29
10,8
8,7
14,1
11,3
11,2
11,4
30-34
18,3
19,0
17,0
12,5
11,3
13,4
Dünya Bankının məlumatına görə qaçqın və məcburi köçkünlər arasında 36% formal olaraq işsizdir. Onların
əksəriyyəti - təxminən 80%-i kənd təsərrüfatı ilə məşğul idilər. Lakin hal-hazırda onların bir çoxu aqrosektorda
işləmək imkanlarını itirmişlər. Onlar həm də torpaq sahibi olmaq imkanından məhrumdurlar. Beynəlxalq təşkilatlardan
yardımın azalması və dövlət dəstəyinin məhdudluğu bu əhali kateqoriyasının gəlir mənbələrinin yaranmasında bir
çox fəsadlar yaradır. Artıq azad olunmuş ərazilərdə beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yaşayış şəraitinin yaradılmasına
baxmayaraq, bu rayonlarda iş yerlərinin yoxluğu, qaçqınları yenidən Bakıya qayıtmağa və ya yaxın xaricə miqra-
siya etməyə sövq edir. Qaçqınların və məcburi köçkünlərin aylıq gəliri Azərbaycanda, həmkarlar ittifaqı tərəfindən
yaşayış minimumunun 70 dollar elan olunduğuna baxmayaraq 20 dollardan yüksək deyildir. Ölkəni tərk edənlərin
70%-i - 18-35 yaş həddində olan gənclərdir ki, bunların da əksəriyyətini kişilər təşkil edir. Beləliklə, bu neqativ hal
yalnız demoqrafik göstəricilərə deyil, ölkə iqtisadiyyatına da ağır zərbə vurmuşdur.
Əmək miqrasiyasının Bakı informasiya Mərkəzinə fəaliyyət müddətindən bu günə qədər 1700-dən çox insan
müraciət etmişdir. Bu şəxslərin 80%-dən çoxu 40 yaşına qədər olan gənclərdir ki, bunların da 70%-ni kişilər təşkil
edir. Mərkəzin məlumatına görə, ən çox azərbaycanlıların seçimi, viza rejiminin sadə və dil maneələrinin olmadığı
Rusiya və Türkiyə üzərində dayanır. Bundan başqa, Kanada, Almaniya, Avstraliya, Yeni Zelandiya və Skandinaviya
ölkələri də azərbaycanlıların mühacirət etdiyi dövlətlərin siyahısında tez-tez adları çəkilən ölkələrdir.
Dövlət sosial müdafiə fondunun məlumatına əsasən, 2006-cı ildə Azərbaycanı 98000 əmək miqrantı tərk
etimişdir ki, bunların da 85000-i MDB və Baltikyanı dövlətlərdə məskunlaşmışdır.
Bu bölmədə İstifadə edilmiş mənbələr:
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
Beynəlxalq Əmək Təşkilatı
Rusiya Elmlər Akademiyasının demoqrafiya mərkəzi
Azərbaycan gənclər və idman nazirliyi
Dünya Bankı
Əmək və sosial müdafiə nazirldiyi
MDB dövlətlərinin İqtisadi Şurası
MDB dövlətlərinin statistika üzrə komitəsi
KİV materialları
İnternet nəşrlər
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
50
III HİSSƏ
İCTİMAİ-SOSİAL İSTİQAMƏT
3.1 Dövlətin gənclər siyasəti
Azərbaycan son əlli il ərzində haqqlı olaraq gənclər və uzun ömürlülər ölkəsi sayılır. Ölkə əhalisinin 35,6%-i
15-34 yaşına qədər olan vətandaşlar təşkil edir. Bu faktor ölkənin daxili siyasətini müəyyən edir. Gənclər siyasəti
dövlət siyasətində hər zaman lider mövqelərdən birini tutmuşdur. Son on ildə realizə edilən Dövlət Proqramının əsas
tərkib hissələrindən biri gənclər siyasətidir. Ölkədə gənclər və idman nazirliyi uğurla fəaliyyət göstərir.
Xüsusi Dövlət Proqramı – «Azərbaycan gəncliyi» adlı xüsusi proqram qəbul edilmişdir və bu sənəd gənclərin
potensialının inkişafına istiqamətlənmiş bir sıra tədbirlərin kompleksini, gənclərin milli-mənəvi və vətənpərvər
tərbiyyəsini və onun sağlamlığı üzrə qayğıları özündə əks etdirir. Proqram 2005-2009-cu illəri əhatə edir. O cümlədən,
gənclər və idman nazirliyindən başqa gənclər proqaramının icrası Təhsil nazirliyinin, Səhiyə nazirliyinin, İqtisadi
İnkişaf nazirliyinin və digər qurumların üzərinə qoyulmuşdur.
Dövlət proqramı bir çox istiqamətləri əhatə edir. 2005-2006-cı illərdə gənclər və idman nazirliyinin işi üzrə əsas
tədbirlər özünə aşağıdakı tədbirləri daxil edirdi:
Gənclərin vətənpərvər və vətəndaş tərbiyəsi sahəsi
Bu istiqamətdə gənclər və idman nazirliyi tərəfindən «gənclərin vətənpərvərlik tərbiyyəsi klubları» yaradılır.
İlkin mərhələdə belə klublar artıq Lənkəran-Astara və Quba-Xaçmaz zonalarında fəaliyyət göstərirlər. Təhsil nazirliyi,
Müdafiə nazirliyi və Dövlət sərhəd xidmətinin müştərək dəstəyi ilə vətənpərvər hərbi-idman oyunları – «şahinlər»,
«cəsurlar», və «sərhəd» oyunları mütəmadi qaydada təşkil edilir. Nazirlik hərbi qulluqçularla (əsgərlərlə), çağırış
yaşında olan yeniyetmələrlə və ordudan təxis olunmuş gənclərlə mütəmadi görüşlər keçirir. Treninq-kurslar, müxtəlif
tədbir və müsabiqələr təşkil edir. O cümlədən bir çox QHT nümayəndələri ilə də nazirlik əlaqə saxlayır və bu
əlaqələri inkişaf etdirir.
Qanun pozuntusu, narkomaniya, AIDS-in və digər mənfi halların profilaktikası sahəsi
Bu istiqamətdə əsas fəaliyyəti gənclər və idman nazirliyi, narkotiklərlə mübarizə üzrə Dövlət komissiyasının
işçi qrupu ilə qurur. Bu sahədə nazirliyin əsas fəaliyyəti genişmiqyaslı profilaktik tədbirlərdən, marifləndirmə işindən
və sosial tədqiqatlardan ibarətdir.
Dövlət tərəfindən istedadlı və yaradıcı gənclərə dəstək sahəsi
Uşaq və gənclər arasında istedadları üzə çıxarmaq mədsədi ilə Gənclər və idman nazirliyi müxtəlif tədbirlər,
müsabiqələr keçirir, istedadlı gənclərin işinə dəstək məqsədi ilə xüsusi mükafatlar təsis edir. Yaradıcı, musiqi, təsviri
incəsənət, foto, teatr və kino incəsənəti sahələrində müxtəlif konsertlər, festivallar və sərgilər təşkil edilir.
Gənclərin intellektual potensialına böyük diqqət verilir. «Nə? Kim? Harada?» klubu və oyunları nazirlik
tərəfindən dəstəklənir. Regionlarda gənclər intellektual klubları yaradılır. 2007-ci ildə nazirlik yeni «xəmsə» adlı tele-
viziya layihəsini reallaşdırmışdır. Elmi potensialın inkişafı üçün respublika ATM-lərinin tələbələrinn iştirakı ilə elmi-
praktiki seminarlar təşkil edilir. Bu tədbirlər konstruktiv elmi dioloqun və təcrübə mübadiləsinin inkişafına yardımçı
olurlar. Gənclərin müasir İT-lərə marağını artırmaq məqsədi ilə xüsusi kurslar və müsabiqələr təşkil olunur.
Gənclərin istirahətinin təşkili üçün yay dövründə yay istirahət düşərgələri təşkil edilirlər. Bu proses həm iri
şəhərlərdə, həm də respublikanın ayrı-ayrı regionlarında baş verir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
51
Gənclərin sahibkarlıq fəaliyyətinin və məşğulluğunun təminatı sahəsi
Bu fəaliyyət istiqaməti çərçivəsində nazirlik digər dövlətlərin təcrübəsindən yararlanaraq gənc sahibkarlar
üçün biznes məsləhət mərkəzləri yaratmağı planlaşdırır. İlkin mərhələdə biznesin İdarə olunması, qanunvericilik,
kredit ayrılması və digər sahələr üzrə gənc sahibkarlar üçün kurslar və seminarlar təşkil edilir.
Gənc ailələrə dövlət yardımı sahəsi
Bu fəaliyyət istiqaməti çərçivəsində nazirlik əsasən üç xətt üzrə öz fəaliyyətini qurur. ilk mərhələdə gənc ailələrin
problemlərinin həlli ilə bağlı maarifləndirmə işləri və aksiyalar keçirilir. İkinci mərhələdə qanunvericilik bazasının
təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflər paketi hazırlanır. Üçüncü mərhələdə isə gənc ailələrin yaşayış problemlərinin həlli
üzrə ciddi addımlar atılır. Xüsusi gənclər şəhərciklərində imtiyazlı mənzil yaşayış komplekslərinin tikintisi proqramı
işlənib-hazırlanır. Hal-hazırda Gənclər və idman nazirliyi tərəfindən ipoteka kreditləri almaq şərtləri yenidən nəzərdən
keçirilir və yüngülləşdirilir.
Gənclərin ölkənin ictimai-siyasi həyatında fəal iştirakının təmin olunması məqsədi ilə
münbit şəraitin formalaşdırılması. Dövlətin uşaq və gənclər qeyri-hökumət
təşkilatlarına yardımı
Bu istiqamətdə əsas fəaliyyəti Gənclər idman nazirliyi, vətəndaş təşəbbüslərinin dəstəklənməsi çərçivəsində
həyata keçirir. Fəal gənclərin və QHT nümayəndələrinin iştirakı ilə dəyirmi masalar və diskussiyalar təşkil edilir. Yeni
QHT-lər üçün təcrübə mübadiləsi məqsədi ilə yay məktəbləri təşkil edilir. Məktəblərin əsas məqsədi QHTlər arasında
təcrübə mübadiləsindən, onların təşəbbüslərinin dəstəklənməsindən, o cümlədən dövlət müəssisələri və idarəetmə
orqanları arasında işgüzar münasibətlərin qurulmasından ibarətdir. Nazirlik QHT-lərin, mülki cəmiyyətlə, siyasi və
sosial dioloqla bağlı layihələrini dəstəkləyir.
Gənclərin beynəlxalq əməkdaşlığı və turizmin inkişafı
Bu istiqamət çərçivəsində beynəlxalq təşkilatlarla münasibətlərin genişlənməsi və əməkdaşlıq istiqamətində
təşəbbüslər və layihələr dəstəklənir. Həmçinin Azərbaycan Beynəlxalq gənclər forumlarının, konfrans və yay
düşərgələrinin arenasına çevrilmişdir.
İdmanın inkişafı
Respublikada bədən tərbiyyəsinin, idmanın və olimpiya hərakatının inkişafı Azərbaycan hökumətinin gənclər
siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biridir. Bu istiqamət ölkə prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən hərtərəfli
şəkildə dəstəklənir. Müxtəlif idman növləri, dövlət müəssisələri nazirliklər və şirkətlər tərəfindən dəstəklənir. İdmanın
inkişafı məqsədi ilə hökumət müxtəlifmiqyaslı idman tədbirlərinin Azərbaycanda keçirilməsinə maraq göstərir. Uşaq
idmanına böyük diqqət verilir. Son illər uşaq idman meydançaları tikilir, məktəblər və onların idman meydançaları
təmir edilir. Xüsusilə bu proseslər regionlarda daha fəal şəkildə həyata keçirilir.
Azərbaycan 2016-cı il yay olimpiya oyunlarına ev sahibliyi etmək ərizəsini Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinə
təqdim etmişdir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
52
3.2 Sosial istiqamət. Nigah və mənəvi sərvətlər.
Keçid dövrünün sosial-iqtisadi çətinliklərinin gənclərə təsiri daha böyük olmuşdur. Nigaha daxil olma yaşının
artması, boşanmaların çoxalması, gənclərin vəziyyətinin ağırlaşmasının daha bir göstəricisidir. Azərbaycan mental-
itetinin xüsusiyyətləri, ailənin qurulmasından qabaq iş yerinin mövcudluğu və mənzil sahəsi ilə təminatı nəzərdə
tutur. Gənclər əvvəlcə öz maddi vəziyyətini stabilləşdirmək, daha sonra ailə qurmaq haqqında düşünürlər. Bunu
həm də qızlar və onların valideynləri tələb edir. Bir qayda olaraq əhalinin nigahda olan orta yaşı 23-28 arasındadır.
Kişilər qadınlardan 5 il gec nigaha daxil olurlar.
Qadınlar__Kişilər__Nigahda_olan_əhalinin_orta_yaş_həddi_(%)__Qadınlar__Kişilər'>Qadınlar
Kişilər
Nigahda olan əhalinin orta yaş həddi (%)
Qadınlar
Kişilər
İlkin nigahda olan əhalinin orta yaş həddi (%)
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
53
Statistikaya uyğun olaraq son üç il ərzində ilk və təkrar nigaha daxil olan əhalinin orta yaşı dəyişməmişdir,
kişilər üçün 27,5-28,5 yaş, qadınlar üçün isə 23,3-23,7-dir
Cədvəl: Nigahda olan əhalinin orta yaşı
Nigahda olan əhalinin
İlkin nigahda olan əhalinin
orta yaş səviyyəsi
orta yaş səviyyəsi
İllər
Kişi
Qadın
Kişi
Qadın
2000
28,4
23,6
27,3
23,1
2001
28,4
23,6
27,3
23,1
2002
28,6
23,8
27,6
23,4
2003
28,6
23,7
27,6
23,3
2004 - 2006
28,5 – 28,6
23,7
27,5 – 27,8
23,3 – 23,2
Orta yaşın sabitləşməsi gənclərin sosial-iqtisadi vəziyyətinin müəyyən qədər müsbətə doğru dəyişməsindən
xəbər verir. Bu, o cumlədən, nigaha daxil olma vaxtı sosial və submədəni sərvətlərin yenidən nəzərdən keçirilməsi
ilə də izah edilə bilər. Başqa sözlə, gənclər əvvəlcə nigaha daxil olmaq və daha sonra öz sosial-iqtisadi göstəricilərini
yaxşılaşdırmaq haqqında fikirləşirlər.
Ümumilikdə nigahların və boşanmaların dinamikası son illər ərzində tədricən artmağa meyllidir. Nigahların
artdığı bir dövrdə boşanmaların əsasən 35 yaş və daha yuxarı yaş qrupuna aid olması belə bir nəticəyə gəlməyə
imkan verir ki, gənclər arasında boşanmalarla bağlı elə də böyük çətinliklər mövcud deyildir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
54
Cədvəl: 2004 il ərzində boşanmaların sayı
Boşanmaların sayı
Yaş
Kişi
Qadın
Ümumi sayı
Sayı.
%
Sayı.
%
Sayı.
%
19 yaşa kimi
6
0,1
70
1,0
76
0,5
20-24
232
3,1
681
9,8
913
6,4
25-29
972
13,1
1 353
19,6
2 325
16,2
30-34
1 457
19,7
1 447
20,9
2 904
20,3
36,0
51,4
43,4
35 yaşdan yuxarı
4 747
64,0
3 363
48,6
8 110
56,6
Cəmi
7414
100
6914,0
100,0
14328,0
100,0
Qadınlar
Kişilər
2004-cü ildə boşanmaların sayı (min nəfər)
Ümumi sayi
35 yaşdan yuxarı
19 yaşa kimi
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Analitik Hesabat 2007
55
Miqdarı
Əhalinin hər
1 000 nəfərinə
İllər
Nigah
Boşanma
Nigah
Boşanma
2000
39611
5478
5,0
0,7
2001
41861
5382
5,2
0,7
2002
41661
5738
5,2
0,7
2003
56091
6671
6,9
0,8
2004
62177
6914
7,6
0,8
Sorğuların nəticələri Azərbaycanda gənclər problemləri ilə bağlı tədqiqatların yekunlarına əsasən men-
talitetin və davranış normalarının bəzi özəlliklərini müəyyən etmişdir. Mənəvi dəyərlərin əsas istiqamətini
nəzərdən keçirərək aşağıdakıları sadalamaq mümkündür - nüfuzlu şəxsə təlabat, yaşlı şəxsə hörmət, həyat
yolunun qabaqcadan müəyyən edilməsi və ictimai fikir qarşısında barışıq mövqe. Azərbaycan gənclərinin
nümayəndələri əmindirlər ki, xüsusi mentalitetə malikdirlər. Lakin bu mentalitetin xarakterik xüsusiyyətlərini
sadalayarkən, onlar ənənəvi cəmiyyətin xarakteristikasını birmənalı şəkildə təkrar edirlər. Bu halın müsbət
tərəfləri ilə yanaşı mənfi tərəfi də mövcuddur. Misal üçün, gənclər özlərini şəxsiyyət saymaqda ehtiyat edir
və öz sosial statusunu itrməmək məqsədi ilə yaşlıların sözündən çıxmamağa çalışırlar. Valideyn dəstəyinin
ifrat formaları isə gənclərin müstəqil qərar qəbul etmələrinə mane olur. Qohumluq əlaqələrinin mövcudluğu
və ailənin monolitliyi bir tərəfdən çətin həyati vəziyyətlərdə sosial siyasəti əvəzləyir və sosial mühafizə hissi
yaradır. Lakin digər tərəfdən, yaşlılar tərəfindən gənclərin ixtisas seçiminə və ailə qurmasına təzyiq kimi
qiymətləndirilməlidir. Hətta neqativ hallar da gənclərin əksəriyyəti tərəfindən normal qarşılanır və «belə də
olmalıdır» kimi yanaşma tərzini formalaşdırır. Beləliklə, ənənəvi cəmiyyətin öz adətləri ilə güclü olan gənc
nümayəndəsi anlayır ki, öz həyatının requlativ xüsusiyyətlərinə özü nəzarət etmir.
Azərbaycan gəncləri Dinin, içtimai həyatın dominantına çevrilə bilməməsinə baxmayaraq, ölkənin sosial
inkişafına əhəmiyyətli təsirini hiss etməkdədir. Azərbaycanda din bumu 1991-ci ildə milli müstəqillik bərpa
edildikdən sonra başlamış və böyük sayda dindar müsəlman Məkkədə həcc ziyarətində olmuş, iraqda şiələrin
müqəddəs şəhərlərinə səfər etmişdir. 1993-cü ildə dövlət səviyyəsində Qurban bayramı qeyd olunmuşdur.
Müqəddəs kitab olan Qurani-Kərim Azərbaycan dilində nəşr edilmişdir. BDU-də dinşunaslıq fakutləsi açılmışdır.
Ölkədə mindən çox məscidlər tikilmiş və bərpa olunmuşdur. İslam Azərbaycan gəncləri tərəfindən ümumiyyətlə
pozitiv qəbul olunur. Dini faktor, o cümlədən spirtli içki və narkotiklərə qarşı mübarizədə əsas müttəfiqlərdən
biri kimi nəzərdən keçirilir. Gənc nəslin bir çoxları sovet dövründən qalmış özunəməxsus stereotip duşuncə
tərzinə malikdirlər. Onlara elə gəlir ki, onların problemlərini valideynlər və qohumlar həll etməlidirlər. Sadəcə
olaraq, bunu əvvəllər sovet dövləti edirdisə, bir sıra gənclərin fikrinə görə indii bu yük valideynlərin üzərinə
düşür.
|