Yarimo’tkаzgich elеktr qаrshiligining elеktrоmаgnit nurlаr tа’siridа

2.3.1 - rasm. Optron elektron juftlar: а–
diodli-diodli, б–diod- tranzistorli, в– diod –
tranzistor asosli , г–diod juftli gibrid 
mikrosxemali
Optoelektron asboblar quyidagi belgilari bo’yich siniflarga bo’linadi.
Foydalaniladigan nurlagichni turiga qarab optronlar:
Miniatyur qizdirgich lampochkakar asosidagi nurlagichlar. Bunday qiz 
dirgichli optronlar inerson, va hozirgi vaqtda amalda foydalanilmaydi, biroq 
rezistorli optronlarda qo’llanilmoqda.
Neon nurlagichvli lampochkalarda, qaysiki gaz neon – argon aralashma gazini 
elektr razryadini nurlanishidan foydalaniladi. Bunday nurlagichlar nurlanishnishini 
uncha yuqori emasligi, mexanik ta’sirga chidamsiz, o’lchami katta, integral 

---

texnologiyaga mos kelmasligi.Shunga qaramasdan,optronlarni alohida turlari 
qo’llanilmoqda.
Elektrolyuminesentli 
nurlagich 
yacheykalar. 
Elektrolyuminesentli 
yacheykalar elektr energiyasini yorug’likka aylantirish faolligi yuqori emasligi, 
ishlash mudati kichikligi, boshqarishni murakkabligiga ega.Bu nurlagichlarni asosiy 
afzalligi - fotorezistorlar bilan konstriktuv – texnologik mos kelishi, bunga asosan 
ko’pfuksiyali va ko’pelementli optron strukturalarni yaratish mumkinligidir.
Hozirgi vaqtda qollanilishi chegaralangan holatda turibdi.
Yorug’likdiodli va lazer diodli nurlagichlar. Foydalanilayotgan optronlardan 
ancha asosiysi unversial nurlagichlardan yorug’likdiod – yarimo’tkazgichli 
injeksion yorug’liknurlovchi dioddir. Bu uni bir qancha afzalliklari:elektr 
energiyasini optokka aylantirishda FIK yuqori qiymatliligi,; nurlanish spektri qisqa, 
turli yorug’likdiodlarini spectral diapazoni kengligini yopilishi; nurlanishni 
yo’nalishligi; yuqori tezkorlik; ta’minot kuchlanish va toklarni qiymat kichik; 
tranzistorlar va integral sxemalar bilan bir – biriga mos kelishi; to’g’ri tokni 
o’zgartirish yo’li bilan nurlanish quvvatini modulyasiyalashni soddaligi; impuls va 
uzluksiz rejimda ishlash mumkinligi; kirish toklarini keng oralig’ida vat- amper 
xarakteristikasini chiziqliligi; yuqori mustaxkamliligi va uzoq mudat ishlashi; 
o’lchami kichikligi; mikroelektron maxsulotlar bilan texnologik mosligi kiradi.
Optronlar foydalaniladigan fotoqabulqilgichni turiga qarab:
Fotorezistorlar asoslangagi optronlar, qaysiki xususiyati yoritish natijasida
berilgan murakab qonun bilan o’zgaradi, bu esa matematik modellashtirish va 
qadama - qadam funksional optoelektronikani yaratish imkonini beradi.Biroq, 
fotorezistorli optronlar inversion.
Fotodiod asosidagi optronlar; Fototranzistorlar asosidagi optronlar;
Fototiristorlar asosidagi optronlar.
Oxirgi uchtasi eng ko’p universial fotoqabul qilgichlar bo’lib, ochiq p-n- o’tishli 
ishlovchi .Ko’pgina hollarda ularni kremniy asosida tayorlanadi, va ularni maksimal 
spectral sezgirligi λ = 0,7 … 0,9 mkm yaqinida bo’ladi.
Optronlar optik kanaldan foydalanish turi bo’yicha bo’linadi:
Ochiq optik kanalli optronlar. Bunday optronlarda nurlagich va fotoqabulqilgich 
havoli oraliq bilab ajratilgan. Ular aylanuvchi vallarni aylabish sonini, holat datchigi 
sifatida harakatlanuvchi mexanik sistemani sinxronlash boshqalarda uchun keng 
qo’llaniladi. Ochiq kanali optronlar o’z navbatida qaytarishda va o’tkazishda 
ishlovchi optronlarga bo’linadi.
Yopiq optik kanali optronlar. Bunda optik kanal har qanday tashqi tasirlardan 
himoyalangan. Bunday optronlar elektr zanjirlarini kirish va chiqishlarni galvanik 
bog’lanish uchun qo’laniladi. Agarda chiqish zabjirlarida quvvatli kuch asboblar( 
tiristorlar, simistorlar, MOSFET maydon tranzistorlari ) foydalanilsa, bunday 

---

optronlar qattiq jismli relelar deyiladi. Hozirgi vaqtda bunday relelar elektromagnit 
relelarni alternative bo’lib, ularni texnologiyasi uzluksiz takomilashmoqda.
“Uzun” optik kanalli optronlar. Bunday optronlarda nurlagich va fotoqabulqilgich 
bir biridan ma’lum uzoq masofada joylashtirilishi mumkin. Bunda nurlagich va 
fotoqabulqilgichni bog’lovchi optik kanal yorug’lik tola hisoblanadi. Bunday 
optoelektron asboblar EHM ning uyali tarmoqlarida informatsiyani uzatish uchun 
keng qollanilmoqda.
Optik kanali spektral diapazoni bo’yicha optronlar quyidagilarga bo’linadi:
Optik nurlanishni to’lqin uzunligi 0,4 dan 0,75 mkm li ko’zga ko’rinadigan 
diapazonli optronlar.
Optik nurlanishni to’lqin uzunligi 0,8 dan 1,2 mkm li IQ – diafazonga yaqin 
optronlar. Bunday ko’rinishday nurlanishlar aniqsa ochiq kanali optoelektron 
asboblar uchun samarali.
Optronlar konstruktiv – texnologik belgisi bo’yicha quidagilarga bo’linadi:
Elementar 
optoparalar, 
qaysiki 
bita 
nurlagich 
va 
bitta 
elementar 
fotoqabulqilgichdan iborat. Foydaniladigan fotoqabulqilgichni turiga qarab, ular 
rezistivli, diodli, tiristorli, tranzistorli va boshqalar bo’lishi mumkin.
Optoelektron integral mikrosxemalar, qaysiki unda elementar optronda 
qo’shimcha elektron qurilmalar: kuchaytirgichlar, komparatorlar, matiqiy 
sxemalarva boshqalar bo’ladi.
Maxsus ko’rinishdagi optronlar: differensial optronlar, qaysiki birqancha 
nurlagichlar va fotoqabulqilgichlar bo’ladi; optoelektron datchiklar bo’ladi.