Yaşil iNKİŞAF: enerji SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ alternativ məNBƏLƏR 2 yaşil iNKİŞAF

YAŞIL İNKİŞAF: ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİ VƏ ALTERNATİV MƏNBƏLƏR
Avtomatik qiymətləndirmə mexanizminin məqsədləri:
•  Avtomatik qiymətqoyma mexanizmi yanacaqdan vergi gəlirlərini qoru-
maq və subsidiyalardan qaçmaq məqsədilə yerli qiymətlərin beyəlxalq 
qiymətlərə uyğunluğunu təmin edir. Yanacaq vergiləri dövlət gəlirləri 
üçün etibarlı və ədalətli mənbədir. Çünki belə yanaşma iqtisadiyyatın 
digər sahələrində vergilərin yüksəldilməsindən qaçmağa imkan verir. 
Subsidiyalar enerji intensivliyini qeyri-effektiv səviyyəyə yüksəldir. Bu 
həm də qaçaqmalçılığa və yerli təklif kəsirinə səbəb olur. 
•  Avtomatik qiymətqoyma mexanizmi yanacaq vergi gəlirlərindəki 
dəyişiklikləri ehtiva edir. Adətən vergi gəlirlərində həddindən artıq 
dəyişikliklər nəğd pulun idarə edilməsi və maliyyə problemlərinə səbəb 
olur. Xüsusilə də maliyə bazarı inkişaf etməyibsə problem daha qabarıq 
hiss olunur. 
•  Avtomatik qiymətqoyma mexanizmi enerji qiymətlərinin uzun müddət 
sabit qalmasına dair siyasi təzyiqlərə son qoyur.
4
 
Yanacaq qiymətinin artımı əhalinin real gəlirlərinə müxtəlif yollarla təsir 
edir. İlk növbədə müxtəlif mal və xidmətlərin tərkibində yanacaq xərcləri 
olduğunudan yanacağın bahalaşması dolayı yolla əhalinin istehlak xərclərini 
artırır. Yüksək yanacaq qiymətləri əhalinin real gəlirlərinə birbaşa və dolaylı 
yolla təsir edir. Birbaşa təsir əhalinin tərəfindən bilvasitə istehlak edilən ener-
ji, dolaylı təsir isə əhali tərəfindən istehlak edilən digər mal və xidmətlərin 
qiymətində əks olunan bilavasitə istehlak edilen enerjidir. 
Birbaşa effektin hesablanması neft məhsullarının (dizel, kerosin, ben-
zin vs) əhalinin ayrı-ayrı gəlir qrupları tərəfindən istehlak miqdarına görə 
müəyyənləşir. Qiymət artımı nəticəsində gəlir qrupunun istehlakı arta və 
ya azala bilər. Dolayı qiymət effekti iqtisadiyyatda hər sahədə enerji inten-
sivliyini göstərən sahələrarası balans (input-output) cədvəllərindən istifadə 
edilməklə və yüksək yanacaq qiymətlərinin ümumi qiymətlərə təsirini 
müəyyənləşdirən bəsit modellə hesablana bilər. Toplam real gəlir effekti isə 
dolayı və birbaşa real gəlir effektinin cəmi olaraq hesablanır. 
Enerji subsidiyaları iqtisadi inkişafa bir neçə yolla mənfi təsir edir. Subsi-
diyaların inkişafa təsiri fiskal balans və dövlət borcu vasitəsilədir: 
4
David Coady, Javier Arze del Granado, et al., (2012), Automatic Fuel Pricing Mechanisms with Price Smooth-
ing: Design, Implementation, and Fiscal Implications, Fiscal Affairs Department, IMF, səh: 3-5

---

- 87 -