Yassaviya tariqoti Yassaviylik

Yassaviy ta’limoti nazariydir

Nazariy jihatdan Yassaviy ta’limoti qalb,xohish va ilhom yoʻli orqali ma’rifat va botinlikka qaratilgan.Ya’ni,uning ta’limoti ma’naviy va nafsga toʻla boʻlsa,karmatiylar butunlay siyosiy boʻlsa,tabiatan aqida (aqida) boʻlsa,Yassaviy tariqati butunlay ma’naviyatdir.Yassaviy tariqatini Halloj al-Mansur yoʻlining davomi deb ta’kidlaganlar qatorida fransuz sharqshunos olimi Msignon Lui ham bor.Uning “Alloj al-mansur” asarida Hallojning turkiy islomdagi oʻrni keng muhokama qilinadi.
Yassaviy Hallojni islom avliyolaridan biri deb tan olgan.Isbatiyya so'fiylik mazhabi vakili Mansur al- Halloj so'fiylik dunyoqarashi toifalarining ("fana fi Alloh" (Allohga ergashish),"muhabbatulloh"(Allohga ishq),"tark-i dunyo" ("tark-i dunyo") ("Allohga ergashish"), "muhabbatulloh" ("Muhabbatulloh") (Allohga ishq),"tark-i dunyo"("Allohga ergashish") kabi so'fiylik dunyoqarashining asosiy belgilarini ajratib ko'rsatdi.Allohdan yuz o'girish), "hikmat"(hikmat),"sevgi (ochiq)","murakaba" (o'z-o'zini tanqid qilish),"tasfiyya-i kalb"(qalbni poklash).Ayrim istisnolar boʻlmasa, Yassaviy ta’limotining mazmuni Halloj ta’limotiga mos keladi. Biroq, bu ta'limotning nazariy asosiga ko'ra, malamiya sektasining xususiyatlari isbatiyadan ustun turadi. Shunga qaramay, Yassaviy donishmandlarida Mansur nomi va yoʻli koʻp tarannum etilgan. Malamiya ta’limoti (asoschisi Boyazid Bistamiy) odatda an’anaviy turkiy dunyoqarashga asoslanadi. Inson ruhiyati holatini oʻrganishga qaratilgan malamit dunyoqarashi sezgi va sezgi orqali xudoga boʻlgan “orzu”, “ragʻbat” va “ istigʻroq ” holati bilan bogʻlangan. Bu Xudoga itoat qilishning yo'lidir.
Malamiyada haqiqatga xizmat qilish xalqqa xizmat qilish ekan, insonni sevish asosiy talabdir.Yassaviy ta’limotining zamirida Malamiyadagi soʻfiylar ruhiyati yotadi.Asosiysi, insonning jinsiy, hayvoniy tabiatini yo'q qilish;sakr-ochiq (kuchli ishq) va wird (zikr) arkshi fana (ozodlik maqomi) maqomiga erishish;nafas olmoq,zavq olmoq;satr - insonning ibodat va amallarini yashirish;Uajd – insonning “men”ini yoʻqotishi,Haqni topishi va
Allohga yuzlanishi kabi ruhiy holat va maqomdir.Malamiya tabiatining barcha xususiyatlarini “Divoni hikmat” va “Miratul kulub”da koʻrish mumkin.Bu yerda malamizm soʻfiylik falsafiy ta’limot boʻlib, uni keyingi asrlarda sekta sifatida paydo boʻlgan malamizm bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Haziniy oʻzining “Javohir ul Abror min Amuaj-il Bihor” (“Dengiz toʻlqinlarida ezgulik gavharlari” yoki “Sirlari”) asarida Yassaviy tariqatining asosiy xususiyatlari, komillik yoʻlida shogirdlarga qoʻyiladigan talablar haqida koʻp yozgan. Haq yo'lidagi azizlarning").