Yazı lövhəsi, videokaset, batareya ilə işləyən müxtəlif elektrik
Yüklə 401,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kliment Mindjov, Fikrəd Cəfərov Əsas fikir
- Müddət
- Tədris fənləri
- Metodlar
- Məşğələlərin aparılması I Hissə. Bu barədə biz nə bilirik 1
- II Hissə. Batareyalar bizim dostumuzdur, lakin... 1
- III Hissə. Kimyəvi maddələr məişətdə
- II Variant. 1
- Məişətdə tərkibində təhlükəli maddələr olan hansı kimyəvi maddələr və məhsullar istifadə olunur No Kimyəvi maddə/məhsul
|
Giriş Bu gün elmə məlum olan təbii və sintetik kimyəvi maddələrin sayı 10 milyondan çoxdur. 100 000-ə qədəri ticarət nişanına malikdir və hər il bu tip nişan alanlara 200-300 yeni ad da əlavə olunur. Xüsusi tədqiqatlar göstərir ki, hər il dünyada 400 milyon ton müxtəlif kimyəvi maddələr istehsal olunur və Avropa bu sahənin ən böyük istehsalçılarından biridir. Dünyada istehsal edilən bu cür məhsulun 38% Avropanın payına düşür. Azərbaycanda istehsal olunan bu tip məhsulların miqdarı min tonlarla (müxtəlif yuyucu və təmizləyici tozlar, polimer və plastmas qablar, xlorlu birləşmələr və s.) hesablanır. Ətrafımızdakı kimyəvi maddələr Müəlliflər: Kliment Mindjov, Fikrəd Cəfərov Əsas fikir Müasir həyatı müxtəlif kimyəvi maddələrdən istifadəsiz təsəvvür etmək mümkün deyildir, lakin onların istehsalı və istehlakı ətraf mühitə və insan sağlamlığına qayğı ilə müşayiət olunmalıdır Müddət 2-3 dərs saatı Êlin fəsli Êstənilən Yer Məktəb (sinif otağı) Tədris vasitələri Yazı lövhəsi, videokaset, batareya ilə işləyən müxtəlif elektrik cihazları, Ênternet
Tədris fənləri Kimya, biologiya, coğrafiya, ekologiya, davamlı inkişaf, sinif saatı Məqsəd • Müxtəlif kimyəvi maddələrin ətraf mühitə və insan sağlamlığına necə mənfi təsir etməsi haqqında məlumat vermək; • Şagirdləri məişət kimyasının bəzi məhsulları ilə düzgün davranış qaydaları ilə tanış etmək
Mühazirə, diskussiya, analitik fikir mübadiləsi, videofilmlərin nümayişi 116 1 Ətrafımızdakı kimyəvi maddələr Kimyəvi maddələr Ətrafımızdakı kimyəvi maddələr 117 1 Kimyəvi maddələr Kimyəvi maddələrin istifadəsi ictimaiyyətin ciddi şəkildə həyəcanlanmasına səbəb olur, ona görə ki, ətraf mühitə daxil olan zəhərli maddələrin miqdarı əhəmiyyətli dərəcədədir. Bəzi kimyəvi maddələr ətraf mühiti birbaşa çirkləndirir, başqa hallarda isə biz onların parçalanmasından əmələ gələn zəhərli maddələrllə rastlaşırıq.
Girişdə və CD-ROM-da (“Kimyəvi maddələr” hissəsi) olan məlumatlardan istifadə etməklə şagirdləri insanların müasir gündəlik həyatda istifadə etdikləri əsas kimyəvi maddələrlə tanış edin. 2 “Hansı kimyəvi maddələr ən kütləvi şəkildə istehsal olunan sənaye məhsullarıdır?” mövzusunda analitik fikir mübadiləsi təşkil edin (Dərman maddələri və başqa əczaçılıq məhsulları, kosmetika, azot, xlorid və sulfat turşuları, mineral gübrələr, neft məhsulları, sabun, yuyucu tozlar, rənglər və s.). Cavabları lövhəyə yazın. 3 Nəticələri kəmiyyət göstəriciləri ilə zənginləşdirməkdən ötrü CD-ROM-dakı məlumatlardan istifadə edin. Müasir həyatda kimyəvi maddələrdən istifadə edilməməsinin mümkünsüzlüyünü qeyd edin. Şagirdlərə bir sıra kimyəvi maddələrin sözsüz üstünlüyü ilə yanaşı, bəzilərinin ətraf mühitə və insan sağlamlığına ciddi ziyan vurduğunu da izah edin. II Hissə. Batareyalar bizim dostumuzdur, lakin... 1 Êlkin hazırlıq: müəyyən olunmuş gündə şagirdlərdən məktəbə radioqəbuledici, maqnitafon, fanar və başqa stolüstü elektrik cihazları gətirmələrini xahiş edin.
Məktəbdə: Şagirdlərə aşağıdakı sualları verin: • Şagirdlər hansı saatdan (mexaniki və ya kvarts) istifadə edirlər və bu iki tip arasında hansı fərq var? • Portativ cihazlar enerjini haradan alırlar? (Bəzi batareya və akkumulyatorları nümayiş etdirin.) 3 Məişətdə batareya və akkumulyatorlardan istifadə edilməsi mövzusunda analitik fikir mübadiləsi təşkil edin.
Êzah edin ki, batareyalar geniş yayılmış enerji mənbələridir. Onlar istifadə zamanı heç bir problem yaratmır, lakin bu cərəyan mənbəyi tükənəndə lazımsız olur və zibil kimi atılır, məhz bu zaman o, təhlükəli olur. Müxtəlif batareyalarda müxtəlif ağır metallar olur ki, onlar da hətta kiçik miqdarda belə insan sağlamlığına ziyan vurur. Bunlar sink, manqan, kadmium, nikel, civə və başqalarıdır. Batareyalar atılandan sonra korroziyaya uğrayır və ağır metallar torpağa və qrunt sularına keçir. Qrunt sularında olan bu metallar çay, göl və ya artezian sularına düşə bilər ki, həmin sulardan da içmək üçün istifadə olunur. Ən təhlükəli metallardan olan civə insan orqanizminə bilavasitə sudan düşə bilər, belə ki, tərkibində zəhərli metal olan bitki və heyvan məhsullarından hazırlanmış yeməklərin yeyilməsi zamanı bu metal canlı orqanizmlərin toxumalarında toplanmaq (akumilyasiya) xüsusiyyətinə malik olur.
Şagirdlərə belə bir sual verin: “Onlar bu problemin həlli yolunu bilirlərmi?” • Batareya əvəzinə bir neçə dəfə yüklənməklə istifadə olunan və buna görə də az-az atılan akkumulyatorlardan istifadə etmək; • Bütün köhnə batareyaları onları sonradan ikincili xammal kimi yenidən işlətmək və ya bir çox Qərb ölkələrindəki kimi mərkəzləşdirilmiş qaydada zərərsizləşdirmək məqsədi ilə xüsusi konteynerlərə toplamaq. 118 1 Ətrafımızdakı kimyəvi maddələr Kimyəvi maddələr 6 Şagirdlərə izah edin ki, təəssüf ki, bu gün Azərbaycanda köhnə batareyaların toplanması və işlənməsi ilə məşğul olan təşkilat yoxdur. Bu tip təşkilat və müəssisələr inkişaf etmiş ölkələrdə daha geniş yayılıb və bizim ölkənin də bunlardan nümunə götürməsi yaxşı olardı. III Hissə. Kimyəvi maddələr məişətdə Şagirdləri ailələrdə gündəlik istifadə edilən məişət kimyasının müxtəlif məhsulları ilə tanış edin. I Variant. CD-ROM-un köməyi ilə (“Kimyəvi maddələr məişətdə” hissəsi) interaktiv dərs təşkil edin. Evdə istifadə olunan təhlükəli kimyəvi maddələrin də istifadə olunmuş batareyaların Qərbdə və Yaponiyada toplandığı kimi toplanması haqqında fikirləşin. Aşağıdakı mövzularda diskussiya aparın: • Məişətdə ən çox hansı kimyəvi maddələr istifadə olunur? • Kimyəvi maddələr ətraf mühitə və insan sağlamlığına necə təhlükə törədir? • Bununla əlaqədar hansı müdafiə tədbirləri həyata keçirmək olar? II Variant. 1 “Zəhərlər arasında həyat” videofilmini nümayış etdirin. 2 Şagirdlərlə bu filmin üç ayrı hissəsini müzakirə edin: • Qarajda saxlanılan kimyəvi maddələr; • Kosmetikada istifadə edilən kimyəvi maddələr; • Məişətdə istifadə olunan kimyəvi maddələr. 3 Kimyəvi maddələrin göstərilən hər bir qrupu üçün aşağıdakı məsələləri müzakirə edin: • Bu məqsəd üçün ən çox hansı kimyəvi maddələr istifadə edilir? • Bu kimyəvi maddələr ətraf mühit və insan sağlamlığı üçün necə təhlükə törədir? • Bununla əlaqədar hansı müdafiə tədbirləri həyata keçirmək olar? Sonrakı fəaliyyət • Şagirdlərə “Tərkibində təhlükəli maddələr olan əsas kimyəvi məhsullar” işçi vərəqini paylayın (səh. 117), onun mahiyyəti ilə tanış olmağı və evdə ona əlavə edilən cədvəli doldurmağı onlardan xahiş edin. • “Qrinpis” təşkilatının istifadə olunmuş batareyaların toplanması ilə bağlı təşəbbüsünə Azərbaycanın da qoşulmasına çalışın. Bunun üçün onları sərinləşdirici içkilərin qablaşdırılması üçün istifadə edilən plastik butulkalarla birlikdə yığmaq və onu yerli idarəetmə orqanının nümayəndələrinə vermək lazımdır. Bu təşəbbüs barədə yerli və regional K ÊV-də məqalələr yazın və bu təşəbbüsün genişlənməsinə çalışın.
119 Kimyəvi maddələr Êşçi vərəqlər Tərkibində təhlükəli maddələr olan əsas kimyəvi məhsullar Bəzi plastmasların tərkibində həlledicilər və xlorlu üzvi birləşmələr var Pestisidlərin tərkibində civə, xlor və fosforllu üzvi birləşmələr var Tibbdə istifadə olunan bir çox maddələrin tərkibində zəhər, üzvi həlledicilər, eləcə də ağır metalların duzları var Bir çox rənglərin tərkibində həlledicilər var və onlar ağır metallarin (qurğuşun, sink və s.) birləşmələri əsasında hazırlanır Batareyalarda ağır metallar olur Benzin və başqa neft məhsullarının tərkibində qətran, fenol birləşmələr var Bir sıra metal məmulatlarının tərkibində ağır metallar, piqmentlər, qətranlar və fenollar vardır Dəri məhsullarının tərkibində ağır metallar ola bilər Bəzi parçaların tərkibində ağır metalların birləşmələri ola bilər
Azərbaycan haqqında məlumatlara əlavə mətnlərdə baxın. Yüklə 401,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|