Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Aııarın şərhi. Moskvarıın yiiksək rütbəli partiya funksio- nerlərinin iştirak etdiyi
bu yığıncaqda mən Qarabağ konflikti başlayanda bəri ilk dəfə olaraq Ermənistanda yaşayan azər- baycanlıların məsələsini qaldırdım. Zənnimcə, o vaxt bu məsələni vurğulamaq ermənilərin ərazi iddialarına ən tutarlı cavab olardı. Dağlıq Qarabağda ermənilərin Muxtar Vilayət statuslan olduğu halda, Ermənistan ərazisində kompakt yaşayan azərbaycanhların heç bir qurumu yox idi. Sonralar SSRI Ali Sovetinin iclaslarında mən bu barədə dəfələrlə demişdim.
Bakıdakı fəallar yığıncağında çıxışımdan sonra isə Azər- baycan KP MK bürosunun o vaxtkı üzvlərindəıı biri mərıə irad tutdu. -Biz indi Qarabağ problemini həll etməyə çalışırıq, sən isə Zəngəzur məsələsirıi ortaya atırsan. -Bu, bizim erməni iddialarına qarşı ən giiclii kontr-arqumeııtimizdir- dedim. Təəssüf ki, o vaxt məni eşidən olmadı. Bir qədər sonra isə ermənilər bütüıı azərbaycanlıları Ermənistandan qəddarca- sına qovdular və bu «kozır» əlimizdən çıxdı).
1988-ci il 24 fevral. Azərbaycan KP MK-da Sov. İKP MK Siyasi biirosu üzvlüyünə namizəd P. Denıiçev və MK katibi Razumovskinin iştirak etdikləri Partiya fəalları yığmcağmda rus dilində edilən çıxışm tərcüməsindən.
BİZ DEMƏSƏK, KİM DEYƏCƏK? Deputat yoldaşlar! Ömrümdə ilk dəfə yüksək deputat kürsüsündən çıxış edərkən həyəcan keçirməyim təbiidir. Bu həyəcan həm də onunla bağlıdır ki, biz respublikamızm, xalqımızm həyatm- da həyəcanlı günlər yaşayırıq və bir də bu həyəcan onunla bağlıdır ki, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin bu sessiyası bəl- kə də heç bir başqa sessiyaya bənzəmir - bu gün biz xalqımı- zm tarixi, beynəlmiləl münasibətlərimiz, ümumən bütün öl- kəmizdə gedən son dərəcə mühüm ictimai-siyasi proseslərin taleyi üçün vacib olan qərarı təsdiq etməliyik. Söhbət yalnız iki qonşu Qafqaz respublikasmm indiki və gələcək münasi- bətlərindən getmir, söhbət həm də yenidənqurmanm, aşkar- lığm ciddi smağmdan, demokratikləşmənin hansı istiqamət- də irəliləməsindən gedir. Söhbət gedən Dağlıq Qarabağ məsələsi - əslində uydurul- ıııuş bir problem, - yəni tarixən - hənı inqilabdan əvvəlki min illik tariximiz boyu, həm də inqilabdan sonrakı 68 il ər- zində yalnız və yalnız Azərbaycanm tərkibinə daxil olan Qa- rabağın nədənsə birdən-birə başqa respublikaya hədiyyə ve- rilməsi problemi haqqmda Sov. İKP Mərkəzi Komitəsi, Si- yasi Büro dəqiq, müstəqim, birmənalı qərarlar çıxarmışdır və bu gün bizim Ali Sovetin yeganə partiyalı qərarı bu möv- qedən olmalıdır. Sovet respublikaları arasmda inzibati sərhədlərin dəyişdi- rilməsi məqbul deyil və xalqlar dostluğunun möhkəmlənmə- sinə xidmət etmir, əksinə, bu dostluğa yalnız xələl gətirə bi- lər: bu Qorbaçov yoldaşm müraciətində deyildiyi kimi Azər- baycan və erməni xalqlarmm xeyrinə deyil. . Dağlıq Qarabağda yaşayanlarm bir çoxu tarixi abidələ- rin baxımsızlığmdan, mədəniyyət evlərinin, məktəblərin, ki- tabxanaların yarıtmaz vəziyyətindən şikayətlənəndə biz qə- ribə bir məntiqlə izahat veririk ki, Azərbaycanm bəzi başqa regionlarmda həmin sahələrdə vəziyyət bundan da betərdir. Doğrudan da qəribə məntiqdir və bu «məntiq»in çox haqlı cavabı var: başqa rayonlar, regionlar belə vəziyyətlə barışır, biz isə barışmaq istəmirik. Axı haqlı olaraq şikayətlənəndə ki, nadir tarixi və memarlıq abidəsi Qanzasor monastırmm indiki vəziyyəti, təmiri, bərpası qənaətbəxş deyil, buna belə bəraət qazandırmaq olarmı ki, başqa bir nadir tarixi və me- marlıq abidəsi - Naxçıvandakı Qarabağlar kompleksinin in- diki vəziyyəti, təmiri və bərpası ondan da pis vəziyyətdədir. Yox olmaz. Neçə ildir Bakmın və Naxçıvanm ziyalıları bu məsələni qaldırır, ancaq dünya mədəniyyət abidələri kata- loqlarma düşmüş Qarabağlar abidəsinin bərpası əvvəlki ki- mi ləng gedir. Mən bu günlərdə Koroğlu heykəlinin açılışıy- la əlaqədar olaraq Naxçıvana getmişdim. Muxtar respubli- kada abadlıq və mədəniyyət sahəsində görülən bir çox xeyir- li işləri məmnuniyyətlə qeyd etmək istərdim. Məşhur Mömi- nə xatunun bərpası da, Cavid muzeyinin və Cavid poeziya teatrmm fəaliyyəti də, İliç rayonunda Cəlil Məmmədquluza- də muzeyinin açılması da, Naxçıvanda böyük mədəniyyət saraymm yaranması da, bir sıra başqa işlər də adamda qürur və fərəh hissi oyadır. Yeri gəlmişkən, mən Naxçıvan Muxtar respublikasmm rəhbərliyinin, partiya və sovet işçi- lərinin, zəhmətkeşlərinin Ermənistanm qonşu rayonlarm- dan axm-axm gələn adamlarm yerləşdirilməsində, Şirazlı kəndinin çadırlarda yaşayan mindən artıq sakininə, tibb, ər- zaq və sairə sahələrdə yardım göstərilməsində fədakarlığma görə ürəkdən gələn minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm. Amma Qarabağlar kompleksi kimi sənət incilərinin nə seh- rə, nə tilsimə düşdüyünü bilmirəm. Bilmirəm, niyə onun tə- miri, bərpası illər boyu uzanır. Deputat seçildiyim Yardımlıyla əlaqədar respublikanm bir çox başqa rayonlarma aid edilə biləcək bir məsələ haq- qmda da danışmaq istərdim. Bu da hələ qaz çəkilməmiş ra- yonlarımıza qaz kəməri çəkilməsi məsələsidir. Torpağımızm sərvəti olan qazm nəinki Azərbaycam, həm də qonşu res- publikaları səxavətlə təmin etməsi bizdə qürur hissi oyadır. Amma bu hissə bir nisgil, bir inciklik də qarışır: nə üçün be- lə yeraltı sərvəti olan torpağm bu yeraltı sərvətindən səmə- rəli istifadə edə bilmirik və torpağm yerüstü sərvətlərinə tə- cavüz edirik. Məlumdur ki, qaza əli çatmayan rayonlarm sakinləri istər- istəməz yanacaq üçün başqa vasitələrdən isti- fadə edirlər və bu da bir çox hallarda meşələrimizin qırılma- sına, tələf olmasma səbəb olur. Ümumiyyətlə, biz şeirlərimizdə, ədəbi əsərlərimizdə təbıə- ti, dağları, bağları, meşələri, çayları vəsf etməyi xoşlayırıq. Amma real həqiqətdə təbiətin qorunmasma ən çox biganə olanlar bəlkə elə bizik. 202
Belə olmasaydı, nə Xəzərin hələ qarşıdakı faciəsini gözlə- məzdik, nə Kürün çirkab və zəhərli sularla bulandırılmasma dözərdik, nə Tuğay meşələrinin, Sultanbud meşələrinin acı aqibətinə ağı deyərdik. Və bu meşə qırğmı azmış kimi lap yeni acı bir xəbər. Srağagün Şuşadan aldığım həyəcanlı tele- qramlarda deyilir ki, Şuşa təbiətinin füsunkar meşəsi - qə- dim Topxana meşəsinin 30 hektara qədər sahəsi buldozerlər vasitəsilə zalımcasma qırılır. (Bu ərazı Əskəran rayonuna tabedir). Deyirlər ki, burada yonca əkiləsidir. Mən başa düşə bilmirəm - Dağlıq Qarabağlılar - istər ermənilər, istərsə də azərbaycanhlar bu torpağı doğma diyarları, müqəddəs yurdları sayırlar. Doğma diyarm, miiqəddəs torpağm qədim meşələrinə qıymaq, qırmaq hansı məntiqə, hansı insafa, hansı vicdana sığır. Deyirlər ki, bu günlər Dağlıq Qarabağ əhalisi tamam tətil edir. İşə çıxmır. Bəs belə olan surətdə kaş o buldozer sürənlər də tətilə qoşulub işləməyəydilər, nıeşələ- ri kor qoymayaydılar. Deputat yoldaşlar! Respublikamız ölkəyə verdiyi neftlə, pambıqla fəxr edir, amma Xəzərsizliyin, meşəsizliyin, təmiz susuzluğun, təmiz havasızlığm ölkəyə vurduğu - bəli, tək Azərbaycana deyil, bütün regiona, bütün ölkəyə vurduğu ziyan barədə düşünü- rükmü? Torpağımızm zəhərli dərmanlarla, gübrələrlə şikəst edilməsi haqda hərdənbir tənbəl- tənbəl deyinirik, o halda ki, haray çəkmək, akademik Həsən Əliyevin təbirincə desək «həyəcan təbili» çalmaq gərəkdir. Respublika kənd təsərrüfatmda ildə 30 min ton kimyəvi zəhərdən və 300 min ton mineral gübrələrdən istifadə olu- nur. Bütün bunlarm nəticəsində bir hektara düşən kimyəvi zəhər üzrə respublikamız birinci yerdədir. Şərəfli rekorddur! Zəhərli ximikatlarm orta illik yükü pambıqçılıq və üzümçülük rayonlarmda ölkənin başqa regionlarma nisbə- tən dəfələrlə artıqdır. Bu rəqəmlərin arxasmda nə durur? Nə görmək istəyirsənsə o! Pambıq planları, öhdəliklər, zəfər ra- portları, təntənə, alqış, gurultu görmək istəyirsənsə o! Hə- min rayonlarda ürək-damar xəstəliklərinin, mədə-bağırsaq xəstəliklərinin və başqa xəstəliklərin azı iki dəfə artdığım gö- rə bilirsənsə o. Erkən uşaq ölümləri, qadmlarm ana olmaq qabiliyyətinin məhdudlaşması, şikəst doğulmuş uşaqlar -
zə- fər raportlarmm bu tərəfı də var və bu gün aşkarlıq şəraitin- də biz bunu deməsək, kim deyəcək və haçan deyəcək? Pambıq, üzüm planları torpağımızm, əhalinin real im- kanlarıyla uyğunlaşdırılmaymca, bütün bunlar da olacaq, saxtakarlıq da, yalan da, rüşvət də, pripiska da. Deputat yoldaşlar! Problemlərimiz çoxdur və onlarm barəsində çox danış- maq olar. Ümid etmək istəyirəm ki, həm ölkəmizin, həm respublikamızm həyatmda yeni dövr başlanır və bu məsələ- lər haqqmda tək bir danışıqla kifayətlənməyəcəyik, real dəyişikliklər olmalıdır və olacaq.
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|