Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
TOFİQ İSMAYILOVUN XATİRƏSİNƏ
Budur bax - bir il də keçdi. 1991-ci il noyabrın mənhus 20-sində Qarabağ göylərində görünməmiş qəddarlıqla, məkrlə bir dikuçar (helikopter, vertolyot) məhv edildi. İndiyəcən açılmamış bu cinayətin nəticəsində insanlar həlak oldu: onların çoxusuyla uzun illərin dostluğu bağlayırdı məni və bu dostların içində ən yaxını Tofiq İsmayılov idi. Dostlar müxtəlif türlü olur - uşaqlıq dostları, gənclik dostları, ömrün qısa, ya uzun müddətlik dostları. Əlbəttə, ömür boyu sürən dostluq da var. Tofiq mənim sinli çağımın dostu idi, bu yaşda dostları xüsusi tələbkarlıqla seçirsən. Biz öz ömrümüzün və xalqımızın ömrünün ən ağır, ən çətin illərində - son illərdə dostlaşdıq. Bu çətin və ağır illəri həm də sınaq illəri adlandırmaq olar - insan münasibətlərinin, etibarın və etibarsızlığın sınanıb üzə çıxdığı illər, sözlə hərəkətin bir-birindən dəqiq ayrılıb seçildiyi illər. Bu yaşda adətən dostları tapmırlar, itirirlər. İtkilərimin qəmli siyahısı var, o cümlədən dost itkilərimin də. Biri öldü, belə erkən, belə tez getdi aramızdan. Biri uzaqlara getdi. Üçüncüsü satdı - sakitcə, səssiz-səmirsizcə xəyanət etdi. Ömrün bu sərt aşırımında tale mənə Tofiqlə dostluğu bəxş etdi, bu dostluq gec gəldi həyatıma və əfsus ki, çox qısa oldu. Tofiq İsmayılov haqqında 1989-cu ilə qədər nə bilirdim? Bilirdim ki, görkəmli alimdir və Akademiyamız onu öz üzvü seçmək şərəfinə layiq görməyib. Bilirdim ki, ziyalı, mədəni, nəzakətli adamdır, görüşəndə bir-birimizə iki-üç kəlmə xoş söz deyərdik, ya elə- belə gülümsünərək salamlaşıb ötərdik. Gərək ki, 1987-ci ilin payızında Yazıçılar İttifaqında Xəzərin problemlərinə həsr edilmiş Dəyirmi stol ətrafında toplaşmışdıq. Moskvadan publisistlər, bizim Azərbaycan yazıçıları, jurnalistləri, alimləri dəvət olunmuşdu. Onların sırasında «Xəzər» Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun müdiri Tofiq İsmayılov da vardı. Onun çıxışına heyran qaldım. Xəzərin ekologiyası üzrə mütəxəssis olmasa da ətraflı, səriştəli çıxışında bu problemləri yerli-yataqlı, müfəssəl bilməsi açıq-aydın görünürdü.
287
Elə bütün bunlar kifayət idi ki, mən Tofiqin dikuçarda həlak olmasını xalqımız, cəmiyyətimiz, elmimiz üçün böyük itki kimi qəbul edim. Amma İttifaq deputatlığının məşəqqətli illərində bizi bağlayan əlaqələr mənəvi aləmimin elə bir vacib hissəsinə çevrilmişdi ki, Tofiqin ölümü mənimçün ağır şəxsi dərd oldu, yeri heç nəylə doldurulmayacaq bir itki oldu. Bu keçən il ərzində elə gün olmayıb ki, Tofiqi xatırlamayım, onun yoxluğunun acısını duymayım, ictimai-siyasi həyatımızın ciddi dönüş məqamlarında onun olmamasını düşünməyim. Axı o olsaydı, qalsaydı çox şey ayrı cür yönələ bilərdi. Tarixdə də, taledə olduğu kimi fərziyyələrə, gümanlara «əgər belə olmasaydı, elə olsaydı» ehtimallarına yer yoxdur. Tariximizin ağır olayları Tofiqin qəlbini acılarla doldururdu. O xalqının dərdlərini mərd-mərdana, kişi kimi çəkirdi, bu dərdi çəkdiyini nümayiş etdirmək üçün yox. 90-cı ilin qanlı Yanvar gecəsinə görə Tofiqin ürəyi param-parça olmuşdu, amma Xocalı müsibətini, Şuşa faciəsini bilmədən getdi bu dünyadan. Bəlkə bu qəribə səslənəcək, amma bəzən mənə elə gəlir ki, ölənlər hardasa diri qalanlardan daha bəxtiyardırlar, çünki ölümlərindən sonra baş vermiş dəhşətlərdən bixəbərdirlər. Ölənlərin matəm hüznünü, kədərini də axı onların özləri yox, onların dalınca ağlayanlar çəkir. Deputatlıq illərimizdə Tofiqi yalnız etibarlı dost kimi deyil, həm də nadir bir şəxsiyyət kimi tanıdım. Məncə bu şəxsiyyət milli xarakterimizin ən gözəl cəhətlərini özündə toplamışdı - ağıl və ehtiras, əqidələrində sabitlik və ardıcıllıq, işinə, əməlinə fədakarlıqla xidmət göstərmək, təmənnasızlıq və qorxmazlıq, inad və iradə möhkəmliyi - bütün bünlar vardı Tofiqdə və bütün bunlar qəribə bir nazikliklə, nəcibliklə, təvazöylə uyuşurdu. Heç vaxt özünü gözə soxmağa çalışmazdı. Hər kəsə yardım əlini uzatmağa hazır idi. Başqasının dərdini öz dərdi kimi çəkirdi, xislətində bir mərdlik, səxavət, ürək genişliyi vardı. Həyatsevər idi, dünyanın kefini çəkməyi də bacarırdı, amma ağır zəhmətə qatlaşmağına, işgüzarlığına, işdə sərt nizam-intizamına da söz ola bilməzdi. Zəngin daxili aləmi vardı, fəqət öz içinə qapanmamışdı, insanlarla asan təmas qururdu, çox ünsiyyətli idi, yapışıqlı idi, sadə idi, özünü dartmağı sevməzdi. İnsanlara sözdə yox, əməli işdə qayğı göstərərdi, kiməsə yardım əli uzatmaq üçün bir himə bənddi. Neçə-neçə adamı işə düzəltdi,
288
talelərinin uğursuz anlarında dadlarına çatdı, xırda məişət sorunlarına qədər maraqlandı. Neçəsinin sözün məcazi yox, hərfi mənasında həyatlarını xilas etdi. Ona müraciət edənlər bilirdi ki, Tofiq əlindən gələni də edəcək və hətta əlindən gəlməyəni də. Saysız-hesabsız deputat müraciətləri, sorğularıyla, məktublarla, inadlı telefon danışıqlarıyla, bilavasitə ünsiyyətlə, rütbəli şəxslərin kabinetlərinə ayaq döyməklə Tofiq qarşısına qoyduğu məqsədlərə hökmən çatırdı, Amma məsələ tək bu fərdi, şəxsi xeyirxahlıq addımlarında deyil. Doğrudur, onlar da vacibdir, kimsə belə işlərə rişxənd eləsə də, insanların həyatları çox vaxt bu sayaq xırda məsələlərdən də asılı olur. Amma dediyim kimi, məsələ yalnız bunlarla məhdudlaşmır. Daha önəmli işi Tofiq İsmayılovun bir deputat kimi öz xalqı, öz respublikası üçün elədikləridir. Bu elədikləri üçün quru bir «çox sağ ol» da gözləmirdi. Çünki tamamilə haqlı olaraq belə düşünürdü ki, ancaq öz borcunu yerinə yetirir - azərbaycanlı, ziyalı, vətəndaş, deputat borcunu. Nəinki «çox sağ ol» gözləmirdi, hətta elədiklərinin doğru-düzgün, ədalətli qiymətləndiriləcəyinə də ümidi az idi. Yadımdadır, bir dəfə - Parlamentdə çox qızğın mübahisələrdən, kəskin etirazlardan, yorucu danışıqlardan sonra ən yüksək məqamlarda biz xalqımızın taleyi üçün faciəvi ola biləcək hadisələrin qarşısını aldıq. Tofiq isə bu fəaliyyətin canı, qəlbi idi, bizim deputat korpusunun düşünən beyni, vuran ürəyi idi. Bundan bir qədər sonra isə Tofiq yüngül bir zarafatla (amma bu zarafatın içində xəfif bir kədər də vardı) mənə danışırdı ki, Bakıda qaynam-qaynam qaynayan izdihamlı bir görüşdə ağzından süd iyi gələn yeniyetmə Tofiqə: - Axı sən bu xalq üçün neyləmisən? - deyib. Qızdırmalı çıxışlardan məst-xumar olmuş belə novcavanın nadan sualı adama yer eləmir. Adama yer eləyən odur ki, Tofiqə və başqa deputatlarımıza - Vəli Məmmədova, Vaqif Cəfərova - mən ancaq rəhmətə getmişlərin adını çəkirəm - mənfi münasibət qəsdən, bilərəkdən yaradılırdı. Özü də deputatlarımızın son dərəcə əhəmiyyətli fəaliyyətindən yaxşı xəbərdar olan, agah olan adamlar tərəfindən qısqırdılırdı. Bütün bu illər ərzində mən Bakı meydanlarını çuğlayan və halal hiddətlə kükrəyən Xalq hərəkatının əhəmiyyətini qeyd etmişəm. Məhz bu qəzəbli və güzəştsiz axın bizim deputat korpusumuza da güc verirdi, biz sözlərimizin, tələblərimizin, təkliflərimizin
289
arxasında real qüvvə dayandığına güvənirdik... Qoy o mitinq natiqləri də ədalət naminə bir həqiqəti etiraf etsinlər: o illərin siyasi vuruşlarının ön cəbhə xətti Ümumittifaq Parlamentindən keçirdi və laqeyd, biganə, bəzən bizi bəyənməyən, bəzənsə açıq düşmən kimi baxan Ali Sovet auditoriyası qarşısında çıxış edib Azərbaycanımızın mövqeyini müdafiə etmək, Bakıda, həmvətənlərin qarşısında odlu-alovlu çıxışlar etməkdən qat-qat daha çətin məsələ idi. Həm də axı Bakıdakı auditoriya natiqin məhz o sözlərini alqışlayırdı ki, onları eşitmək arzusunda idi. Bu sözlərin gerçəklikdən nə qədər uzaq olub-olmaması, xalqın taleyi üçün nə qədər xeyirli, ya ziyanlı olması kimsənin vecinə deyildi. Mən indi özümün də necə deyərlər yaralı yerim olan bu məsələyə toxunmaq istəməzdim, amma diş ağrısı kimi heç zaman məni rahat buraxmayan bir qəlb sızıltısı bu sözləri yazmağı məcbur edir: bu mübarizələrdə xidmətləri olmuş və son nəticədə öz həyatlarını belə qurban vermiş adamları necə unutmaq olar? Bu günlər 88-ci il noyabr mitinqlərinin ildönümü Milli Dirçəliş bayramı kimi qeyd olunur (mitinqlər daha əvvəl, 88-ci ilin fevralında başlamışdısa da). Və haqlı olaraq Meydanda odlu-alovlu çıxışlar edənlərin xidmətlərini xatırlarkən Azərbaycanın səsini haçansa SSRİ adlanan ölkənin ən yüksək kürsüsündən - Ali Sovet kürsüsündən ucaldanlar unudulur. Amma orada ucalan səslər - çox vaxt səhrada tək qalıb haray çəkənin sədası idi. Bu sədaların içində ən gur səslənən Tofiq İsmayılovun harayı idi. Get-gedə bu səsləri dinləməyə, eşitməyə başladılar. Tofiqə müxtəlif millətlərə və müxtəlif siyasi əqidələrə mənsub olan adamlar da ehtiram bəsləyirdilər. Ona görə də düşmənlər ona bu qədər nifrət edir və ondan qorxurdular. Onun iti zehnindən, iradəsindən, məntiqindən, inadından qorxurdular. Onun bəyan etdiyi həqiqətlərdən qorxurdular. Ali Sovetin iclaslarından birində Tofiq mikrofona növbəyə dayanmışdı. Onun arxasında Ermənistan deputatı Lidiya Arutunyan durmuşdu. Onlar bir-birini yalnız Parlamentdən deyil, həm də eyni deputat heyəti tərkibində Amerikaya birgə səfərlərindən tanıyırdılar. Tofiq tam bir centlmen idi və ona görə də Arutunyan: - Tofiq Kazımoviç, icazə verin, mən sizdən irəli keçim, deyəndə nəzakətlə qadını qabağa buraxmışdı. 290
Mikrofonu ələ keçirən kimi Lidiya Arutunyan sədrdən tələb etmişdi ki, Tofiq İsmayılova söz verilməsin. Tofiq şaqqanaq çəkib gülmüş və söz də almışdı. Amma bu epizod çox şey deyir - ümumiyyətlə, milli xarakter haqqında da, şəxsən Tofiq İsmayılovun xarakteri haqqında da. Ciddi alim və fəal deputat, mehriban, qayğıkeş ailə başçısı və etibarlı dost -- Tofiq İsmayılov xatirəmdə belə yaşayır. Bir də ki,mənim üçün o, müstəqil Azərbaycanın ilk Milli qəhrəmanlarındandır. Bunun rəsmi fərmanla təsdiq olunub-olunmamasının isə məncə bir o qədər də əhəmiyyəti yoxdur… Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|