Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
12 noyabr 1992
291
Bu gün unudulmaz dostum Vəli Məmmədovu düşünürkən ilk öncə yadıma düşən onun iki sözüdür. Qarabağ məsələləri hələ təzə başlayanda Vəli bir dəfə mənə:-İndi bundan sonra bizim nə ömrümüz qalıbsa həyatımızın axırına qədər Qarabağ problemiylə məşğul olacayıq,-dedi. Görkəmli alim, qeyrətli vətəndaş Xudu Məmmədovun ürəyi Qarabağ dərdinə dözməyib partlayanda Vəli - hələ bu yolda bizim çox qurbanlarımız olacaq,- dedi. Hər iki sözü çin çıxdı Vəlinin. Ömrünün sonuna kimi Qarabağ mübarizəsinin ön cəbhəsində vuruşdu və bu mübarizənin qurbanı oldu. Vəlini çoxdan tanıyırdım. Yaş fərqimizə baxmayaraq bir-birimizlə məhrəm ünsiyyət bağlamışdıq, sözümüz-söhbətimiz tuturdu. Kənardan, başqa adamlardan onun haqqında eşitdiklərim də Vəliyə marağımı, rəğbətimi artırırdı. Eşitmişdim ki, hələ o vaxtlar Amerika Birləşmiş Ştatlarında olarkən Vəli oradakı Azərbaycan mühacirləriylə görüşməyə cəsarət edib. Bu o vaxtkı siyasi mühitdə cəzasız qalmayacaq bir addım idi. İllah da partiya işçisi üçün. Amma Vəli cavanlıqdan komsomol və partiya işlərində çox fəal çalışsa da, hər şeydən əvvəl Azərbaycan vətənpərvəri, Azərbaycan ziyalısı, Azərbaycan tədqiqatçısı idi. Tədqiqatçı kimi də Nəriman Nərimanovun şəxsiyyətinə - hələ onun adı yasaq olan vaxtlardan - böyük maraq göstərirdi. Nərimanovun Leninə, Stalinə, Trotskiyə yazdığı faciəli məktubların surətini Bakının, Tbilisinin arxivlərində gizlincə köçürür, köynəyinin altında xəlvətcə binadan dişarı çıxarırdı. Bunu mənə özü danışmışdı. Vəlinin vətənsevərliyi alovlu nitqlər, gurultulu bəyanatlar, çılğın şüarlarda deyil, konkret əməli işlərdə meydana çıxırdı. Bakı Komitəsində ideologiya üzrə katib işlədiyi vaxtlarda bütün sənədləri, rəsmi yazışmanı Azərbaycan dilində aparmağa nail olmuşdu. «Bir dəfə hətta Mərkəzi Komitənin ikinci katibi Yelistratova göndərdiyim məktubu da Azərbaycanca yazmışdım, - deyə Vəli gülə-gülə danışırdı. « Mənə, -sən daha lap ağ elədin» dedilər».
292
Belə söhbətlər indi gülməli, qəribə gəlir. Azərbaycan dilinin Konstitusiyaya görə Dövlət dili elan olunduğu respublikada rəsmi yazışmanın bu dildə aparılması nə böyük hünər imiş? İndi belə deməyə nə var? O dövranların ab-havasında yaşamış, mənəvi iqlimində nəfəs almış adamlarçün hər belə bir addımın nə qədər çətin, təhlükəli, ən ağır nəticəli olmasını izah etmək lazım deyil. Bilirlər. Görüblər. Yaşayıblar o dövrləri. Başları çox çəkib. Bilməyənlərə,görməyənlərə, yaşamayanlara, başları çəkməyənlərə isə izah etmək zor işdir. Vəliylə tanışlığımız, xoş münasibətlərimiz sonralar dostluğa çevrildi. 1989-cu ildə hər ikimiz SSRİ Xalq deputatı, SSRİ Xalq deputatlarının Birinci Qurultayında isə Ali Sovetin üzvü seçildik. Ali Sovetin üzvləri - Azərbaycan deputatları arasında Tofiq İsmayılov və Vəli Məmmədovla daha yaxın idim. Demək olar ki, hər iclasdan sonra yaşadığımız «Moskva» mehmanxanasında ya mənim, ya Tofiqin ya Vəlinin nömrəsinə toplaşar, məsləhətləşər, iş və hərəkət proqramımızı müəyyənləşdirərdik. Ümumi iclaslarda iştirak və çıxış etsəm də, ayrı-ayrı komissiyaların, deputat qruplarının toplantılarına getməyə həvəsim yox idi. Vəli isə bir toplantıdan, bir yığıncaqdan, müəyyən məlumatlarla faydalana biləcəyi bir görüşdən kənar qalmırdı. «Moskva» mehmanxanasında kiçicik otağında qalaq-qalaq qəzetlər, jurnallar, məktublar, ərizələr, cürbəcür soraq kitabçaları, arayışlar yığılmışdı. Ən vacib, ən mühüm xəbər, yazı, məlumat, təhlil, rəylərdən bizi də agah edirdi. Vəli əqidə adamı idi. Gənc yaşlarından komsomol və partiya sıralarında yetişdiyi, formalaşdığı üçün bu əqidəyə ürəkdən inanırdı. Dar baxışlı, məhdud doqmatik, ehkamçı deyildi. İnandığı əqidələrin real həyatda necə təhrif olunduğunu, tərs-məzhəb tətbiq olunduğunu, yüksək sözlər söyləyib alçaq işlər görənlərin meydan sulamasını açıq- aydın görürdü. Bu əqidələrin özündə belə yanlış, ifrat, birtərəfli cəhətlərin üstünlüyünü - illah da son illərdə üzə çıxarılmış bir çox gizli sənədlərin, materialların, faktların işığında daha dəqiq anlayırdı. Anlayırdı, amma ömrü boyu tapındığı, inandığı, təmənnasız xidmət etdiyi ideyaları bir günün içində ürəyindən, beynindən süpürüb ata bilmirdi. Mən bunu Vəlinin zəifliyi kimi yox, həqiqiliyi, bütövlüyü, saflığı kimi qiymətləndirirəm. Yalan bütlərə inanmısansa da, əgər səmimi inanmısansa, bir yüngül hərəkətlə ömrün boyu bəyan
293
etdiyin məsləkin üstündən qələm çəkmək asan deyil. Əgər bu məsləkin yolunda özünü oda-közə vurmusansa, bir çox başqaları kimi bu məsləkdən yalnız öz mənafeyin, öz xeyrin, öz təmənnan üçün istifadə etməmisənsə bu mənəvi dəyişmə səni içəridən gəmirir. Bir çox partiya işçiləriylə müqayisədə Vəli bu cəhətdən bəlkə də nadir, müstəsna şəxsiyyət idi. Onun üçün əqidə dəyişmək paltar dəyişmək kimi yüngül bir iş deyildi. Ən mühüm, ən «gəlirli» partiya vəzifələrində illərlə tər tökə-tökə, dəridən-qabıqdan çıxa-çıxa işləyib özüyçün heç nə qazanmamışdı, axır günlərinə qədər ehtiyac və borc içində yaşadı. İçində dolandığımız cəmiyyətin eybəcər əxlaqı belə idi ki, haram pulla firavan güzəran keçirənlər yox, halal maaşla kasıbçılıq eləyənlər daha artıq xəcalət çəkməli olur. Ciblərini doldurmağı bacarmayanlara isə hətta gülürlər də, «acizliyinə», «əfəlliyinə», «pul qırpa bilməməyinə» rişxənd də edirlər. Belələriyçün Vəli «qəribə adam» idi. Nazim Hikmətin «Qəribə adam» sayağında bir məxluq idi. Vəli ayrı cür ola bilmirdi, bacarmırdı. Kommunistlər heç cür idealistlərlə barışmaq istəmir. Amma Vəli idealist idi. Təbir caiz deyilsə də, «kommunist idealisti» idi. Böyük və dəyişməz əqidəsi isə Azərbaycan vətənpərvərliyi idi. Bu amalın yolunda o hər hansı işdə - böyük, məsul vəzifələrdən tutmuş, ən adi sıravi xidmətə qədər hər hansı yerdə real çalışmağa hazır idi. Qarabağda güllə yağışının, ölüm hədəsinin altında bu amalla yaşayır, döyüşürdü, həm də nə öz fədakarlığını təbliğ edir, nə qoçaqlığını reklam edir, nə də özünü başqalarına örnək göstərirdi. «Bax, mən belə igidəm, siz də mənim kimi olun» demək ağlına da gəlmirdi. Bu onun xasiyyətinə, təbiətinə uyğun deyildi. Təmiz, saf, təmənnasız insan kimi yaşadı. İgid, mərd, bütöv insan kimi həlak oldu. Qəbrin nurla dolsun, Vəli. 29 mart, 1992-ci il Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|