Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3 mart 1991
320
İstanbula bu il (1993-red.) fevral ayının 4-də gəldik. İstanbldakı Memar Sinan Universitesinin dəvətilə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixindən mühazirələr oxumağa başladım. İyunun 7-də tələbələrimrimdən imtahan qəbul edib ilk təyyarəylə həmin ayın 10-da Bakıya döndüm. Universitenin ədəbiyyat fakültəsində son kurs tələbələrinə dərs deyirdim.37 tələbəm vardı. Semestrin ortasınla - mart ayında yazılı yoxlamalar və iyunda yekun imtahanı zamanı aldığım yazılı cavablar əsasında tam qətiyyətlə deyə bilərəm ki, tələbələrimin əksəriyyəti bu dörd ay ərzində Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında ərtaflı məlumatlanlıb, mühazirələrimdən başqa verdiyim əlavə kitabları da mənimsəyiblər və indi ədəbiyyatımız haqqında kifayət qədər geniş təsəvvürə malikdirlər. Gizlətmək istəmirəm,bundan qürur duyuram,çünki nəinki filoloji təhsil alan tələbələrin, ədəbiyyat professorlarının, dosentlərinin belə Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında bilgiləri çox azdır.Əlbəttə «Kitabi Dədəm Qorqud», «Koroğlu» kimi dastanları, Fizulini Türkiyə ədəbiyyatı tarixinə daxil etdikləri üçün bilir, tanıyırlar, amma Nizami, Nəsimi, Sabir haqqında bildikləri çox az, Vaqif, Vidadi haqqında heç yoxdur. Cəlil Məmmədquluzadlənin adını belə düzgün tələffüz edə bilmirlər, yəni eşitməyiblər. Özlərini ədəbiyyat mütəxəssisi sayan və həm də Azərbaycana sevgilərini bəyan edənlərə izah etməyə çalışırdım ki,Cəlil Məmmədquluzadənin(ələttə, eləcə də başqa klassiklərimizin) yaradıcılığına bələd olmadan nə Azərbaycan milli xarakterini,nə xalqımızın psixologiyasını,ruhunu, nə də dünənki və bügünkü problemlərimizi dərindən bilmək, qavramaq,anlamaq mümkündür. Öz-özlüyündə yaradıcılığını öyrənməklə mənəvi aləmini zənginləşdirmək məsələsindən başqa Azərbaycanı duymaq və tanımıaq üçün də «Ölülər», «Anamın kitabı», «Danabaş kəndinin əhvalatları»n və «Məktəbi»ni, «Dəli yağıncağı»nı dönə-dönə oxumaq lazımdır. Şeyx Nəsrullahların səfsəfələrinə və fırıldaq vədlərinə inanmaq və xalqa açıq söz deyən Kefli İsgəndəri dinləməmək 80-90 il bundan qabaq olduğu kimi bu gün də milli bəlamızdır. Bu gün Azərbaycan ictimai və siyasi fikrinə 321
təsir göstərmək,onu öz cazibə dairəsinə çəkmək istəyən üç qüvvəni bilmək istəyiriksə «Anamın kitabı»nı oxumayılıq. Azərbaycan-erməni münasibətlərinin bütün çalarlarını, incəliklərini dərk etmək istəyiriksə «Usta Zeynal»a və «Kamança»ya müraciət etməliyik.. Və bu gün eşitdiyimiz bir çox «müdrik kəlamları»,bir-birindən əcaib bəyanatları,bir-birindən qəribə fiikrləri, müddəaları başa düşə bilmiriksə «Dəli yıcıncağı»ndakı görüb eşitdiklərindən çaş-baş qalmış biçarə doktor Lalbuynuzun sualını təkrar etməliyik: -Kim dali? Nə isə… Mətləbdən uzaqlaşdım. Mənim Memar Sinan Universitesində,həmyerlimiz türkoloq Tofiq Məliklinin İstanbul Universitesində Azərpbaycan ədəbiyyatına aid xüsusi kurslar keçməyimiz müasir dövrdə ədəbiyyatımızı Türkiyədə Ali məktəb səviyyəsində tanıtmağın ilk təşəbbüslərindən idi. (Başqa şəhərlərdə işləyən ədəbiyyat və dil mütəxəssislərimizi və vaxtilə rəhmətlik Əhməd Cəfəroğlunun Azəri ədəbiyyatı haqda mühazirələr oxuduğunu nəzərdən qaçırmıram,amma söhbət məhz bizim günlərdən və İstanbuldan gedir) Dərs dediyim Memar Sinan Üniversitesindən başqa bir ali təhsil ocağının - Boğaziçi Universitesinin dəvətiylə orda da görüş keçirdim və professor-müəllim heyətinə ədəbiyyatımızdan,bugünki ictimai-siyasi problemdərimizdən danışdım. Boğaziçi universitesində təhsil ingilis dilindədir. Böyük Tofiq Fikrətin şairanə evi və məzarı olan məşhur Aşiyan da üniversitenin Bosfora açılan füsunkar mənzərəli parkının içindədir. Memar Sinan Universitesində mühazirələrimdən başqa videokassetlər vasitəsilə Bakıdan gətirdiyim Azərbaycana aid bədii və sənədli filmləri də nümayiş etdirir,tarixi və çoğrafi xəritələr vasitəsilə Azərbaycanın geopolitik durumunu,erməni təcavüzünün strateji məqsədlərini,Qarabağın Azərbaycanın bağrındakı mövqeyini izah etməyə çalışırdım. Üniversitedə keçirilən ənənəvi şeir gecələrində Türkiyə şairləriylə bərabər, bəlkə də ilk dəfə olaraq Azərbaycan şairlərinin də şeirləri səsləndi - Sabirin,Əlibəy Hüseynzadənin şeirlərini oxudum. Universitedən kənarda da sənətimizi tanıtmağa və təbliğ etməyə çalışırdım.
322
Martın 15-də İstanbul bələdiyyəsinmin məşhur «Qaraca» teatrında Türkiyə Yazarlar Sindikasııyla Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birgə tədbiri - Azərbaycan gecəsi keçirdik. «Çağdaş Azərbaycan külturu və sənətinə toplam baxış» adıyla keçirilən bu gecəyə İstanbuldan ədəbi,elmi ictimaiüyətin,mətbuatın nümayəndələri, tələbələr,o sıradan Türkiydə təhsil alan azerbaycanlı tələbələr da yığışmışdı. Gecədə iştirak etmək üçün dəvətimizlə xüsusi olaraq Ankaradan gəlmiş Mədəniyyət naziri Fikri Sağlar giriş sözü söylədi,Azəri ədəbiyyatının,sənətinin zəngin ənənələrindən,bir çox sahələrdə Azərbaycanın Osmanlı dövrü mədəniyyətinə nisbətdə öncül olmasından danışdı.Türk musiqi aləminə polifronik üslubu ilk olaraq Üzeyir Hacıbəylinin gətirdiyinri xüsusi vurğuladı.Nazirlən sonra çıxış edən Türkiyə Yazarlar Sindikatının Başqanı(sədri) Oqtay Ağbal Qarabağ faciəsindən həyacanla danışdı.Babalarının,dədələrinin şəhəri Şuşanın (Oqtay Ağbal Qarabağ xanları Cavanşirlər nəslindəndir),öz gözüylə alınmaz qala kimi gördüyü Şuşanın düşmən ədinə keçməsindən ürək ağrısıyla söz açdı. Sonra yazıçı Temirtaş Geyhun,professor Tofiq Məlikli və mən çıxış etdik.(Çıxışım bu kitabda verilir)Tofiq Məlikli toplaşanlara çağdaş Azəri ədəbiyyatı haqqında ətraflı bilgilər verdi.Gecənin konsertində Lütfiyar İmanov,Fıdan Qasımova Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini və xalq mahnılarını ifa edərək böyük uğur qazandılar. Tofiq Məliklinin tələbələri Azərbaycan ədəbiyyatından nümunələri öz çevirilərində səsləndirdilər. Gecə haqqında Türkiyə televizionu məlumat verdi. «Hürriyyət»,«Cümhuriyyət» və başqa qəzetlərdə, dərgilərdə yazılar dərc olundu. Mədəniyyət naziri Fikri Sağlar Tofiq Məliklini,Lütfiyar İmanovu,Fidan Qasımovanı və məni Ankaraya dəvət etdi.Martın 19-da Ankarada nazirlə iki saatlıq söhbət zamanı ölkələrimiz arasında mədəni əlaqələrin genişləndirilməsi üçün gərəkən işləri müzakirə etdik. Ədəbi əsərlərimizin qarşılıqlı çapı,konsertlər,rəsm sərgilər,film festivalları təşkil etmək,Türkiyə televizionunda Azərbaycanın mədəni həyatına daha geniş yer verilməsi haqqında konkret planlar razılaşdırıldı.Gələn il Fizulinin 500 illiyi ilə əlaqədar olaraq Türkiyə hökumətinin də YUNESKO-ya müraciət edərək 94-cü ili Fizuli ili kimi təsdiq etdirilməsi məsələsini qaldırdım.Dedim ki,Azərbaycanda Prezident Ə.Elçibəyin sədrliyi ilə
323
Füzuli komitəsi yaradılıb. Türkiyədə də belə bir Komisyon yaransa və bu sahədə işbiriliyi qursaq faydalı olar. Türkiydə Əhməl Cavadın 100 illiyinin qeyd olnmasını da təklif etdim və təkliflərim müsbət qarşılandı. «Qobüstan» toplusunun bir nömrəsini bütünlüklə Türkiyə mədəniyyətinə,Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyinin buraxdağı dərgilərdən birinin tam nömrəsinin Azərbaycan məhdəniyyətinə həsr etmək barədə də razılaşdıq. Nazirlə razılaşdığımız kimi mən «Min ilin yüz şairi» adlı Azəri şeir antologiyasını tərtib etdim,latın əlifbasıyla makinada yazdım və Nazirliyə verdim. Mart ayının 20 və 21-də İstanbulun Basın sarayında (Mətbuat sarayında) Türkiyə Yazarlar Sindikasının 111 növbəti Qurultayı keçirildi.Yazarlar Sindikası Türkiyə yazıçılarının ən nüfuzlu təşkilatıdır.Məşhur çağdaş yazıçıları birləşdirən Sindikanın 500- dən artıq üzvü var. Sindika 1975-ci ildə qurulub. Onun ilk sədri Yaşar Kamal,sonra ,Əziz Nesin,daha sonra Oqtay Ağbal olmuşdur. Qurultayı Oqtay Ağbal açdı,sonra qurultay qonalarından üç nəfər çıxış elədi - Mədəniyyət naziri Fikri Sağlar,Cümhuriyyət Xalq partiyasınıni sədri Dəniz Baykal və mən( bu çıxışım da kitabda verilir) Yazarlar Sindikası rəhbərlərinin verdiyi hesabatda görülən işlər sırasında Sindikanın Azərbaycanla bağlı keçirdiyi üç tədbir xüsusi qeyd olunur: 1992-ci il martın 5-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Türkiyə təmsilçisi Tofiq Məliklinin təşəbbüsüylə Qarabağ faciəsinə həsr olunmuş toplantı,1992-ci il mayın 4-də Anarın,Nəbi Xəzrinin və Tofiq Məliklinin iştirakıyla keçirilmiş və
Azərbaycan-Türkiyə ədəbi
əlaqələrinin genişləndirilməsinə həsr olunmuş toplantı, «Qaraca» teatrında keçirdiyimiz,yuxarıda haqqında bəhs etdiyim tədbir. İki günlük qaynar müzakirələrdən sonra Oqtay Ağbal yenidən Sindikanın sədri, Temirtaş Ceyhun onun müavini seçildilər. Onu da qeyd edim ki,may ayına İstanbulda Atatürk Kültür Mərkəzində Oqtay Ağbalın 70 illiyi böyük təntənəylə qeyd olundu və hökümətin ona sağlığında heykəl ucaldılması haqqında qərarı açıqlandı.Yaşar Kamalın heykəllərinin iki yerdə(o cümlədən İstanbulda) açılışı da may ayında oldu. 324
Azərbaycanla bağlı keçirdiyimiz tədbirlərdən biri də İstanbulun Pendik deyilən bölgəsində bələdiyyənin Mədəniyyət mərkəzində oldu. Bu Mərkəzin 600 yerlik böyük salonü ağzınacan dolu idi.Gecəni Türkiyənin tanınmış şairi Ataol Bəhramoğlu açdı.(Əsli Azərbaycanlı olan Ataol Azərbaycan yazıçılar Birliyinin əcnəbi üzvlərindəndir..Sonra mən danışdım.Türkiyənin çox sevilən dram aktrisası Gülsən Tuncer Səməd Vurğunun «Azərbaycan» şeirini,sonra isə musiqi
nömrələri arasında Əhməd Cavadın,Müşfiqin,Şəhriyarın, Nigar Rəfiəbəylinin və Rəsul Rzanın şeirlərini ilhamla ifa etdi.Musiqi parçaları - Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri və xalq mahnılarımız gözəl müğənnilərimz Fidan Qasmovanın,Lütfiyar İmanovun, pianoçu Zöhrab Adıgözəlovun və violançelçi Yuri Abdullayevin təfsirində səsləndi və gurulutlu alqışlarla qarşılandı. Foyedə isə Türkiyədə işləyən rəssamımız Vəfa Əfəndizadənin əsərlərindən ibarət kiçik sərgi nümayiş etdirilirdi. Türkiydə olduğum müddətdə alman televizionuna,habelə «Cümhuriyyət», «Hürriyəti» qəzetlərinə, «Varlıq» dərgisinə və adlarını unutuduğum bir neçə başqa dərgiyə geniş musahibələr verdim. Bu müddət ərzində iki dəfə Türkiyə sərhədələrindən çıxmalı da oldum.Asiya və Afrika yazıçıları təşkilatının dəvətiylə fevral ayıvnda İstanbuldan Qahirəyə gəldim. Bu toplantıya dəvət olunmuş Yusif Səmədoğlu da Bakıdan Qahirəyə gəlmişdi.Asiya və Afrika xalqlarının Həmrəylik hərəkatının tanınmış xadimləri Murad Qaleb, Lütf əl Xoli,Xamruş,bir sıra iş adamları, jurnalistlərlə görüşdük, çoxdan bəri Misirdə çalışan dostlarımız İsrafil Vəkilov və xanımı Nigarın yardımıyla Qahirənin ictimai-siyasi çevrələriylə təmasda olduq. Yusif Səmədoğlu Milli Məclisimizin Xarici İşlər Komissiysaının sədri kimi Misir Parlamentində də söhbətlər apardı. İkinci dəfə may ayının 27- Quzey Kipr Türk Respublikasında keçirilən xalqlararası konfransa dəvət olunduğum üçün Kiprin Girnə şəhərinə getdim. «Türk Cümhuriyyətləri arasında politik, ekonomik və kültür iş birliyi» adı altında keçirilən bu toplantıda çıxış etdim(Çıxışım bu kitabda verilir) 1993 325
|