Yeniyetmə və gənclərdə addiktiv davranışın motivasiyası və təzahür
Yüklə 77,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “deviant”, “addiktiv” və “delikvient”
- “sosial şəbəkə asılılığı”, “mobil telefon” və “internet asılılığı”
- “deviantlıq” və ya davranış pozğunluğu sindromu
- “ilk sınaqlar”, “addiktiv ritm”, “addiktiv davranış”, “addiktiv davranışın tam hakimiyyəti” və “fəlakət”
- Yeniyetmə və gənclərdə addiktiv davranışın motivasiyası və təzahür xüsusiyyətləri Xülasə
- Yeniyetme ve genclerde addiktiv halin motifleri, onların ortaya çıkma özellikleri
|
1
xüsusiyyətləri Nuralı Zərbalı oğlu Çələbiyev Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Şəki filialı n_chelebiyev@mail.ru
Müasir cəmiyyət ictimai həyatın bir çox sahələrində böhranlı hadisələrlə xarakterizə olunur. Adət edilmiş stereotiplərin kəskin dəyişməsi, cəlb edildiyimiz Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, əmək bazarındakı vəziyyət, maliyyə vəziyyətinin qeyri-stabilliyi, dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi, respublikamızda da əhalinin əksəriyyətində sabahkı günə inamsızlığa, təhlükəsizlik hisslərinin itirilməsinə və əhval düşkünlüyünə səbəb olur. Gerçəklik qarşısında acizlik, ümidsizlik və bunların yaratdığı qorxu hissi bir çox insanlarda reallıqdan qaçış motivini gücləndirir. Yeni şəraitə adaptasiya potensialı zəif olan insanlar bu risklərdən daha çox əziyyət çəkirlər. Fasiləsiz və sürəkli frustrasiya və stresslərdən müdafiə vasitələri axtaran bir çox insanlar addiktiv davranış strategiyasına-ilk növbədə alkoqol və narkotikadan sui-istifadə yolu ilə düşdükləri psixoemosional vəziyyətlərini süni yolla konpensasiya etməyə üstünlük verirlər. Statistikaya görə hazırda respublikamızda rəsmi qeydiyyatda olan narkomanların sayı 30 minə yaxındır ki, onların da 1344 nəfərini 15-17 yaşlı yeniyetmə və gənclər təşkil edir. Bir sıra tədqiqatçıların qənaətinə görə narkotik vasitələrin istehlakçıları arasında yeniyetmə və gənclərin sayı sürətlə artmaqdadır, onlardan istifadə üsulları genişlənir. “Yeniyetmə və gənclər deviant davranışlara ən çox meylli təbəqə, yaş qrupu hesab olunur. Deviantizmin ən çox müşahidə olunduğu və tədqiqat obyektinə çevirən də məhz yeniyetmələrdir. [ 11,səh.79] Kustar üsulla hazırlanmış və sintetik tərkibli pereparatlardan bəzi yeniyetmə və gənclər diskotekalarda, barlarda, müxtəlif əyləncə məclislərində geniş istifadə edirlər. Müasir dövrdə gənclik narkotizmi, sosial məzmun daşımağa başlamış və real milli təhlükəsizlik probleminə, davamlı insan inkişafına əngəl olan sosioneqativ amillərdən birinə çevrilmişdir. “İctimai inkişafın bu və ya başqa qeyri-konstruktiv prosesləri, cəmiyyətdəki iqtisadi situasiyalar, qeyri-sabit, ictimai cəhətdən davranış yayınmalarını şərtləndirən mikromühit gənclərdə asosial davranış üçün münbit şərait yaradır”. [ 2,səh.301]
Rus psixoloqu İ.S.Kon yazırdı: “deviant davranış müxtəlif formalarda təzahür edir, onların hamısı qarşılıqlı əlaqədədir. Sərxoşluq, narkotika qəbulu, aqressiv davranış, hüquqa zidd davranış vahid blok yaradırlar. Yeniyetmənin bir deviant davranış növünə qoşulması onun digər növlərinə də cəlb olunma ehtimalını artırır”. [3,səh.251]
Məlumdur ki, insanın həyatı onun davranışında və müxtəlif fəallıq formalarında təzahür edir. İstər fiziki, istər sosial, istərsə də psixi fəallıq formaları bir-biri ilə elə mürəkkəb qarşılıqlı əlaqə və asılılıq yaradır ki, onlar arasında kəskin sərhədlər qoymaq mümükün olur. İnsanın şüuru ilə davranışı arasındakı vəhdət və asılılıq onun davranışının xarakterini şərtləndirir, əşya və hadisələr arasındakı əlaqələrin intellektual baxımdan qiymətləndirilməsinə imkan yaradır. İnsanların kiçik yaşlarından vərdiş etdikləri hərəkətləri və davranış xüsusiyyətləri zaman-zaman təkrarlanaraq dinamik stereotipə- şərti reflekslərin möhkəmlənmiş sisteminə çevrilir. Cəmiyyətdə qəbul edilmiş mənəvi, hüquqi və sosial standartların və normaların pozulmasının səbəblərinə və onların aradan qaldırılması problemlərinə artan diqqət və narahatlıq sosiologiya, koreksiyaedici pedaqogika və psixologiya elmlərinin qovuşuğunda “deviantologiya” adlanan yeni elm sahəsinin yaranmasına gətirib çıxarmış, “davranış qüsurları” anlayışı yerinə “deviant”, “addiktiv”, “delikvient” davranış terminləri daha geniş işlənməyə başlamışdır. Yeniyetmə və gəclərdə davranış qüsurlarının və ya müasir terminlərlə desək, “deviant”, “addiktiv” və “delikvient” davranışın müxtəlif təzahürlərinin meydana gəlməsi psixoloji, psixofizioloji, və sosial –pedaqoji olmaqla kompleks səbəblərlə bağlıdır. Ailədə kiçik yaşlarından uşaqlarda faydalı vərdişlərin inkişafı və formalaşdırılmasına düşünülmüş rəhbərlik gələcəkdə onların fiziki sağlamlığı, sağlam həyat tərzinə yiyələnməsi və fərdi həyat üslubunun formalaşmasının zəruri şərtidir. Sağlam olmayan ailə özü inkişaf potologiyası yaradır. Yeniyetmə diqqət və qayğıdan kənarda qaldığı zaman “ailə çatışmazlığı”, “sosial aclıq” kimi hisslərlə yaşayır ki, belə zəruri ünsiyyətin olmaması da, onu spirtli içki və narkotik maddələrə meylləndirir” [6,səh.29] 2
İnsan psixikası çox çevik, tez uyğunlaşma qabiliyyətinə, yüksək səmərəliliyə və böyük ehtiyatlara malik, özünü bərpa edən sistemdir. Bununla belə, bu qəribə sistemin özünəməxsus zəif tərəfləri və müəyyən həddə qədər dözümlülük sərhədləri vardır. Bir çox hallarda insanların qarşılaşdığı davamlı stresslər və psixotravmatik vəziyyətlər bu sərhədlərin dağılmasına gətirib çıxarır. Normal vəziyyətlərdə insan psixikasının müdafiə mexanizmləri qeyri-adekvat, destruktiv hərəkətləri tənzimləmək gücündə olsa da, kritik vəziyyətlərdə və uzun müddət psixikaya təsir göstərən destruktiv amillər insanın normal psixi həyatında neqativ dəyişkənliyə-müxtəlif deviant davranış formalarının yaranmasına səbəb olur. Müasir elmi-sosioloji və psixoloji ədəbiyyatlarda deviant (normadan kənar) davranışın,
Yaşadığımız zəmanədə insanlar, o cümlədən yeniyetmə və gənclər arasında addiktiv (addiction-zərərli vərdiş,meyl) davranışın müxtəlif formalarına heç də az təsadüf olunmur. Zəmanəmizdə deviant davranışın digər bir sıra formaları kimi, addiktiv davranış formalarının da yeniyetmə və gənclərin həyat üslubuna, yaşam tərzinin bir hissəsinə çevrilmə riski get-gedə artmaqdadır. Asılılıq meylləri yaradan addiktiv davranışın “internet-addiksiya”, “kompyuter addiksiyası”, “qeyri-kimyəvi və kimyəvi addiksiya”, “qumar oyunları addiksiyası”, “televiziya və serial addiksiyası” və s. kimi formaları geniş yayılmaqdadır. “Addiktiv davranışın asılı davranışa keçməsi bu keçidi şərtləndirən bir sıra amillərlə müəyyən edilir. Bu amillər insanın təbiətindən asılı olaraq ənənvi qaydada sosial, psixoloji və bioloji olmaqla üç qrupa ayrılır. Sosial amillərə moda, məsuliyyət səviyyəsi, yeniyetmə qruplarının təsiri, psixoloji amillərə xarakterin aksentuasiya tipi, meydana çıxan yeni kəskin duyğuların cəlbediciliyi, həzz almağa yönəlişlik, sosial maraqların olmaması və özünütəsdiq cəhdi, bioloji amillərə isə ilkin tolerantlıq səviyyəsi, irsi meyllilik, beyində üzvi zədələnmələr, xroniki xəstəliklər və qəbul edilən maddənin təbiəti aiddir. [4,səh.35-36] Addiktiv davranış problemini təddiq edən bir sıra alimlər (H.Selye, E.P.İlin, L.P.Qrimak, T.P.Korolenko, A.S.Timofeyeva, K.Chermin və b.) bu davranış tipini insanın özünə və cəmiyyətə zərər vuran deviant davranış formalarından biri kimi səciyyələndirirlər. Addiktiv davranış dedikdə, insanın öz psixi vəziyyətində müxtəlif vasitələrdən -psixikaya təsir göstərən formakoloji və qeyri- formakoloji vasitələrdən istifadə etməklə reallıqdan qaçma cəhdləri nəzərdə tutulur ki, bu da xoşagəlimli emosional vəziyyətlərin yaranmasında stimul rolunu oynayır. Psixologiyada “motivasiya” anlayışı insanı fəaliyyətə yönəldən, onu müəyyən edən, orqanizmin fəallığını təmin edən dərk olunan təhrik və konkret fəaliyyətin tənzimi prosesi kimi izah olunur. İnsanlarda motivasiyanın ilkin (təlabat, meyl, instinkt) və konkret motiv formasında təzahür edən ikinci olmaqla iki əsas növü özünü göstərir. Məlumdur ki, ABŞ psixoloqu, A.Malounun “İnsan təlabatlarının icrarxik strukturu”nda təlabatlar yeddi səviyyəyə bölünmüşdür. Bunların sırasında yalnız şəxsiyyətə aid, onun şəxsi inkişafını təmin edən özünüaktuallaşdırma təlabatları ali təlabatlar, insanı heyvanlarla birləşdirən fizioloji (üzvi) təlabatlar isə aşağı təlabatlar kimi qeyd olunur. [5,səh.230] İnsanın davranış motivləri müxtəlif təhrikedici qüvvələrlə müəyyən edilir. Bu qüvvələrə üzvi təlabatlar, bəsit həvəslərlə yanaşı, mənəvi ehtiyaclarla bağlı yüksək maraqlar da daxildir. İnsanlarda addiktiv davranış meyllərinin meydana gəlməsinin motivləri geniş və əhatəlidir. Burada insanaların fərdi xüsusiyyətlərinin və mühit təsirlərinin xarakteri başlıca amil kimi nəzərdən keçirilə bilər. Zəif sinir sitemi tipinə və psixikaya malik olan insanlar gündəlik həyatda qarşılaşdıqları çətinliklər qarşısında daha çox acizlik göstərir, əhval düşkünlüyünün yaratdığı diskomfort vəziyyətlərdən çıxış yolunu əhvalı yüksəldən müxtəlif stimullyantlardan istifadə də görürlər. Belə vəziyyətlərdə insanların daha çox istifadə etdikləri addiktiv vasitələr alkoqol və narkotikadır. Deviant davranışın digər formaları kimi, addiktiv davranışın da yaranmasının özünəməxsus motivləri vardır. Gənclik və yaşlılıq illərində bunların sırasında sosial cəhətdən çətin, əlverişsiz həyat şəraiti, əvvəlki həyat ideallarının itirilməsi və “xəyal qırıqlığı” kimi psixotravmatik vəziyyətlər, yanlış rol gözləmələri, ailənin dağılması, iş yerinin itirilməsi, sosial təcridolunma, doğma adamların və dostların itkisi, adət edilmiş həyat stereotiplərinin kəskin dəyişməsi və s. aparıcı yer tutur. “Natamamlıq kompleksi” haqqında təlimin yaradıcısı, məşhur Avstriya psixoloqu Alfred Adler öz həmkarı Zidmund Freyddən fərqli olaraq insanlarda destruktiv hərəkətlərin meydana çıxmasının motivlərini seksual təhriklərdə deyil, şəxsi və sosial amillərdə görürdü. Onun fikrincə, 3 insanların destruktiv davranışlara (məsələn, alkoqol, narkotikadan istifadə və s.) yönəlməsinin mənbəyində öz köməksizliyini və cəmiyyətdə yadlaşmasını kompensasiya etməyə imkan verən özünümüdafiə mexanizmləri durur. A.Adlerə görə, alkoqol asılılığı olan şəxsin sərxoşluğunun kliniki mənzərəsinin simptomatikasının etiologiyası bütövlükdə narkotika və toksiki maddələrdən istifadəyə aludə olan şəxsin mərkəzi sinir sisteminin patofizioloji qanunauyğunluğunun yaratdığı eyni mənbədən başlanğıc götürür. K.Horney, E.Fromm kimi neofreydistlərin mövqeyini dəstəkləyən A.Adler Freydin panseksualizmini inkar edərək qeyd yazırdı ki, alkoqolizm insanın öz mühitində yadlaşmasının, tənhalaşmasının, ətraf real gerçəklik qarşısında qorxusunun və aciz qalmasının izidir. Bu mövqe mövcudluq fəlsəfəsinin-ekzistensializm və ya antropoloji təhlil nəzəriyyəsinin nümayəndələri Yaspres, Heideger, Sartr və s. nəzəri görüşləri ilə uyğunluq təşkil etdiyindən, psixoterapevt və psixiatrlar Binsvanger, Stransky və b. alkoqolizmin müalicəsində və özlərinin müalicə praktikasında qeyd olunan mövqedən çıxış edirdilər. Müasir dövrdə, postsovet psixiatriya məktəbinin bir çox nümayəndələri (V.E.Rojnov, İ.V.Strelçuk, N.V.İvanov, Q.S.Belyayev və s.) addiktiv davranışın aşağıdakı formalarının geniş yayıldığını qeyd edirlər: -
alkoqol və nikotin qəbulu; -
narkotika da daxil olmaqla insanın psixi vəziyyətini dəyişdirən müxtəlif maddələrdən, dərmanlardan, toksiki vasitələrdən istifadə; -
-
seksual addiktiv davranış; -
yemək hərisliyi və acqalma; -
televizora bağlılıq, aşağı ritm tezlikli musiqi dinləmək; -
siyasət, din, sektantlıq, böyük idman; -
öz psixikası ilə manipulyasiya; -
“fentezi”, “qadın romanları” üslubunda yazılmış ədəbiyyatlarla qeyri-sağlam əyləncə və s. Müasir dövrdə addiktiv davranışın geniş yayılmış formaları içərisində “sosial şəbəkə asılılığı”, “mobil telefon” və “internet asılılığı” kimi yeni formaları diqqəti daha çox cəlb edir. Insanın düşdüyü problemli vəziyyəti addiktiv yolla həll etmək meyli psixikanın dərinliyində yaranır və emosional təlabatlara və əlaqələrə olan ehtiyacları başqa adamlarla deyil, cansız əşyalarla və ya fəallıqla təmin etmək təşəbbüsləri ilə səciyyələnir. İnsan emosional istiliyə, intimliyə olan ehtiyaclarını real insanlardan əldə edə bilmədikdə, bu cür müxtəlif süni vasitələrə əl atır. Addik davranışlı şəxslər ətrafdakı insanların belə davranışın onun həyatı və gələcəyi üçün zərərli və təhlükəli olması haqqında iradlarını əksər hallarda formal-məntiqi səviyyədə anlasalar da, adətən özlərini müdafiə üçün müxtəlif arqumentlərə istinad edirlər. Onların “sakitlik üçün istifadə edirəm”, “əsəblərimi sakitləşdirirəm”, “mənfi emosialardan azad oluram”, “alkoqol radiasiyadan müdafiə edir”, “alkoqol maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır” və s. kimi mülahizələri əslində illüziyalardan başqa bir şey deyildir. Müasir tədqiqatlar təsdiq edir ki, insan orqanizmində elə bir orqan və toxuma yoxdur ki, alkoqol ona toksiki təsir göstərməsin. Molekulyar səviyyədə alkoqol zülal, karbohidrat və yağların sintezinə müdaxilə edir, ferment metabolizmini pozur. Yeniyetmə və gənclərdə davranış qüsurlarının meydana gəlməsində normal yaş böhranlarının, sinir sistemi tipinin, ailədaxili münasibətlərin, onların daxil olduqları sosial qrupların güclü təsiri vardır. Bu cəhətdən əlverişsiz həyat şəraitinin, ailə tərbiyəsinin, uşaq və yeniyetmə ilə ünsiyyət üslubunun xarakteri daha təsirli amil kimi tərbiyə işində daim nəzərə alınmalıdır. Ailədə ata ilə ana, valideynlərlə uşaqlar arasında qeyri-normal münasibətlər olduqda, hər kəs öz mənafeləri ilə yaşadıqda, uşaq və yeniyetmələrin problemlərinə etinasız münasibət bəslənildikdə, onlar diqqət və qayğıdan kənarda qaldıqda tədricən mənəvi baxımdan öz valideynlərindən uzaqlaşır, doğmalıq hissləri zəifləməyə başlayır. Belə münasibətlər mühitində böyüyən uşaq və ya yeniyetmə tədricən ailədən soyuyur, tərbiyəvi təsirlərə biganəlik və ya müqavimət göstərir, “deviant” davranış sabit xarakter almağa başlayır, ailədə nəsillər arasında konfliktlərə meydan açılır. Məlumdur ki, yeniyetməlik və erkən gənclik yaş dövrləri sosial-psixoloji baxımdan ən mürəkkəb dövrlər hesab olunur. Bu yaş dövrlərində sinir-psixi pozğunluqlar sırasında “deviantlıq” və
müxtəlif toksiki tərkibli maddələrdən istifadə ilə müşayət olunur. İnsanı asılı həyat yaşamağa məhkim edən addiktiv davranış mexanizmlərinin kökləri uşaqlıq yaş dövrləri, ailə tərbiyəsinin xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Evdə, valideynlərin mühitində uşaq 4 şəxsiyyətlərarası əlaqələrin və emosional münasibətlərin “dilini” öyrənir. Əgər uşaq valideynlərindən dəstək, emosional istilik görmürsə, onda psixoloji müdafiəsizlik hissi baş qaldırır. Uşaq böyüdükcə, bu hiss onun həyatda qarşılaşdığı insanlara köçürülür və yaranmış diskomfort yeniyetmə və gəncləri fəallığı artıran, süni komfort və eyforiya vəziyyəti yaradan müxtəlif maddələrdən istifadəyə təhrik edir. Bu, əvvəlcə yeniyetmə və gənclərdə ilk sınaqlardan başlanır,sonda faciəvi sonluqla başa çatır, yəni tam asılı davranış tipinə çevrilir. Rus sosioloqu Y.Qlinskinin qənaətinə görə, yeniyetmə yaşında olan oğlanların 75%-nin alkoqolla tanışlığı var və belə içkilərin “dadını” bilirlər.
Addiktiv şəxsiyyətin baza xarakteristikasında “asılılıq” sindromu əsas yer tutur. Addiktlər özünümüdafiə üçün psixoloqların “istək üzrə təfəkkür” adlandırdıqları mexanizmdən məharətlə istifadə edirlər ki, bu zaman təfəkkürün məzmunu emosiyalara tabe vəziyyətdə olur. Belə hallarda qedonistik (həyat zövq-səfa üçündür) ustanovkalar güclənir, sərvətlərdən istənilən yolla həzz almaq cəhətləri baş qaldırır. Addiktiv davranışlı yeniyetmə və gənclərdə şəxsi avtonomiya və gənclik subkulturası ilə bağlı motivasiya üstünlük təşkil edir və real həyatda onların çoxunda passiv qiyam, az bir qismində emansipasiya reaksiyaları, bir qismində isə öz “mən”-ini müdafiə motivasiyası daha yüksək səviyyədə ifadə olunur. Addiktiv davranış insanların öz yaşıdları, real həyatda başqa adamlarla emosional qarşılıqlı münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxarır. Bu, real ünsiyyətin azalmasında, reallıqdan qaçışda, başqa adamlardan artan təcridolunma hallarında özünü biruzə verməyə başlayır, bir ısra hallarda hətta ev heyvanlarına qarşı addiktiv münasibətlə əvəzlənir. Addiktiv davranışlı insanlara cəmiyyətin münasibəti həmişə birmənalı olaraq neqativ qiymətləndirilir. Onların asılı olduğu canlı və ya cansız əşyalar və fəallıq formaları ekzissensial insan ünsiyyətini əvəz etdiyindən belə adamlar zəif iradəli və meyl pozğunluğu olan psixopat sosial persepsiya obyekti kimi qavranılır. Addiktlərə qarşı yönələn neqativ sosial qiymətləndirmə nəticəsində onlar cəmiyyətdə sosial təcrid vəziyyəti ilə üzləşirlər. Addiktivlik probleminin mahiyyətinin düzgün dərk edilməməsi insanlar, bütövlükdə cəmiyyət üçün çox ciddi mənfi nəticələrə gətirib cıxara bilər. Alkoqolizm, narkomaniya, siqaret aludəçiliyi, toksikomaniya kimi addiksiyalar doğurduğu fəsadlara görə daha ağır nəticələrə səbəb olur. Addiktiv davranışın yaranması uzunmüddətli və mürəkkəb prosesdir. O, “ilk sınaqlar”, “addiktiv ritm”, “addiktiv davranış”, “addiktiv davranışın tam hakimiyyəti” və “fəlakət” adlanan beş ardıcıl mərhələdən keçir. “Fəlakət” adlanan sonuncu mərhələdə şəxsiyyətin deqradasiyası, onun yalnız psixi deyil, bioloji planda da dağılması baş verir. Addikt alkoqolik, toksikoman və narkomanların bu zərərli vasitələrlə imitasiyası onların müxtəlif bədən orqanları və sistemlərinin zədələnməsinə gətirib çıxarır. Bu mərhələdə addikt alkoqolik və narkomanlar asılı olduqları vasitələri əldə etmək üçün oğurluq etmək, qarətlər törətməklə ictimai asayişi və hüquq normalarını tez-tez pozurlar. Belələrində özünəqəsd (suisid) riski həmişə yüksək olur. Alkoqol və narkotika alışqanlığı nəticəsində insanlarda müxtəlif ruhi pozqunluqlar, fiziki rahatsızlıqlar, cinayət və intihar təşəbbüsləri, hətta ölüm hallarına heç də az təsadüf olunmur. [1,səh.103] Addiktlər cəmiyyətdə sosial nüfuzlarının itirməklə yanaşı, həyat boyu “əyləncə patologiyası”nın qurbanı olurlar. Düşdükləri vəziyyət onlarda yadlaşma, çarəsizlik, tənhalıq, dünyadan təcrid olunma kimi davranış pozğunluqlarına, aqressiya, azğınlıq və qəzəblilik kimi emosional pozulmalara gətirib çıxarır. Addiktiv davranışı şərtləndirən motivlər sırasında ataraktik motivasiya aparıcı yerdə durur. Addiktiv davranışlı insanların əksəriyyəti belə hesab edir ki, istifadə etdikləri maddələr və ya vasitələr onlara düşdükləri emosional diskomfortdan azad olmaqda və ya onun yumşaldılmasında kömək göstərir, normal emosional vəziyyətə qayıtmaqda yardımçı olur. Qedonistik (dünyaya zövqü –səfa kimi baxan)motivasiyalı addiktlər istifadə etdikləri maddələri (alkoqol, narkotika) onlara adi əhval- rihiyyədən fərqli olaraq, yüksək məmnunluq hissi (eyforiya) bəxş etdiyini söyləyirlər. Hiperaktiv davranış motivasiyasına istinad edənlər isə qeyd edirlər ki, bu maddələr fəallaşdırıcı (məsələn, cinsi fəallığın stimulyasiyası) təsir gücünə malikdir. Psevdomədəni motivasiyalı addiktlər isə dünyagörüşü ustanovkalarına və şəxsiyyətin estetik zövq mənbələrinə üstünlük verir, belə davranışa özünütəsdiq təlabatını təmin etmək vasitəsi kimi baxırlar.
5 Mürəkkəb həyat situasiyaları, psixoloji diskomfort vəziyyətləri insanları addiktiv reaksiyalarla təhrik edir. Tədricən belə davranış vərdişə çevrilir, yəni şəxsiyyətin yeni, asılı xüsusiyyətləri formalaşır.
Ədəbiyyat 1.
Alparslan Özyazıçı. Alkoqollu içkilər, siqaret və digərləri, Ankara-1997, 112 səh. 2.
Ahmet Duysak. Müasir şəraitdə gənclərdə asosial davranışın bəzi sosial-psixoloji xüsusiyyətləri.// Azərbaycan Dillər Universitetinin Elmi Xəbərləri. Bakı.2013, N 3, səh.301-307. 3.
4.
Личко А.Е, Битенский В.С. Подростковая наркомания. Медицина, Ленинград-1991,287 стр. 5.
Немов Р.С.Психология, Просвещение, Москва-1990, 301 стр. 6.
Mehdi Farizoğlu. Narkomanlığı aludəçiliyin ictimai-səbəbləri // Dövlət və din, İctimai fikir toplusu, Bakı- 2010, N 4, səh.26-33. 7.
Петровский А.В., Петровский В.А. Категориальная система психологии.// Вопросы психологии., Москва- 2000, № 2, стр.9-13. 8.
9.
Психологическая работа с девиантными подростками: проблемы и возможности. Волгоградская Академия Государственной Службы, Волгоград-2009, 316 стр. 10.
Воспитание трудного ревенка. Дети с девиантным поведением./ Под ред. М.И.Рожкова, Владос, Москва- 2003,240 стр. 11.
Zəhra Moin Həsənqızı. Deviantizmin mahiyyəti və bəzi problemlərinin həllində din amili // Dövlət və din ictimai fikir toplusu. Bakı-2010, N6, səh.76-80
Xülasə
Məqalə yeniyetmə və gənclərdə addiktiv (asılı) davranışın formalaşmasının psixoloji mexanizmlərinin və motivlərinin araşdırılmasına həsr olunmuşdur. Müəllif yeniyetmə və gənclərdə kimyəvi və qeyri-kimyəvi addiksiyaların yaranmasını şərtləndirən risk amillərini və onların doğurduğu sosial nəticələri təhlil etmişdir. Açar sözlər: addiktiv davranış, motivasiya, alkoqol asılılığı, narkomaniya, internet addiksiya, addiktiv ritm, gənclik subkulturası Yeniyetme ve genclerde addiktiv halin motifleri, onların ortaya çıkma özellikleri
Özet
Yazı yeniyetme ve genclerde bağımlı halların psixoloji mexanizma ve motiflerinin oluşdurmasının incelenmesine ayırlanmışdır. Yazar yeniyetme ve genclerde kimyasal ve antikimyasal bağımlıklıların ve onları şarta bağlayan sosyal sonucların risk faktörlerini çözümlümişdir. Kilitli sözler: bağımlı hal, motif,alkollü bağımlılık, uyuşturuluk, internet-addiksiya, addiktiv-ritm, genclik subkulturası Juvenile and additive features of motivation of the behaviors and appearance in (the) young Summary Article juvenile and additive (dependent (on) /thinning) have been devoted (dedicated) to (the) investigating of the psychological mechanisms and motives of the forming of the behaviors in (the) young. Author juvenile and in (the) young chemical and other chemical (the) factors of risk causing (caused) appearance arising and he (she, it) has analyzed social results their provoked (created).
subkulturası
Резюме
Статья посвящена исследованию психологических механизмов и мотивов формирования аддитивного поведения у подростков и молодѐжи. Автор проанализировал рисковые факторы у подростков и молодѐжи, обуславливающие возникновения химических и нехимических аддукций и порождающие их социальные последствия.
аддиктивный ритм, молодежная субкультура Yüklə 77,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|