Hastalık Tedavisinde Batıl İnanışlar
Superstitious Beliefs in the Treatment of Diseases
İnci HOT*
Mahmut GÜRGAN**
* Doç. Dr. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı,
İstanbul.
** Yard.Doç.Dr. Bezm-i Alem Vakıf Üniversitesi tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve
Etik Anabilim Dalı, İstanbul.
e-mail:incihot@yahoo.com
Özet
İnsanlık tarihinin eski dönemlerinden beri hastalıkların tedavisinde ilaçlar, cerrahi
yöntemler dışında bazen sihirsel ve dinsel işlemlerle sağaltma yöntemlerine
başvurulmuştur. Bütün semavi dinlerin büyü ve büyü ile ilgili uygulamaları
yasaklamasına rağmen, hastalıkları çeşitli büyüsel işlemlerle tedavi etme çabaları
varlığını sürdürmüştür. Dinsel işlemlerle tedavinin temelini Tanrıya, ruhlara ya da
totemlere yalvarma yoluyla hastalığın kaynağını yok etmek oluşturur. Bu işlemler
uygulanırken büyüsel eşyalar yerine dua, dualı nesneler ve yakarma ile din
adamları, hoca veya yatır ziyaretleri vardır. Amaca ulaşılmak için dinin kutsal
saydığı değerlerine, peygamberlerine, kutsal kitaplarına başvurulur.
Müslüman topluluklarında bazı hastalıklara cinlerin sebep olduğuna
inanışına rastlanırdı; epilepsi ve delilik tam anlamıyla cine tutulma olarak görülme-
kteydi. Hastalıkların muskalar ve dualar yoluyla tedavisine ilişkin örneklere
rastlansa da, bu sınırlandırılmıştır. Hz. Peygamber yalnızca muskaların içeriklerinin
Kur'an-ı Kerim öğretisi ile uyum içersinde olmaları halinde izin vermiştir. Şifa, din
ve büyü kavramları iç içe geçmiştir.
Bu bildiri kapsamında çeşitli dönemlerde tanımlanmış olan dinsel ve büyü-
sel işlemler ele alınarak incelenmiştir.
Summary
Since the beginning of human history, people have been using magical and
religious methods in the treatment of diseases in addition to using drugs or surgical
procedures. Although all monotheistic religions prohibit the magic and magic-
related methods, magical methods have continued their existence to treat a variety
of diseases. The basis of the treatment in religious processes is to appeal to God,
spirits or totems to destroy the source of the disease. To implement this treatment
people used prayers and invocation objects, praying to God or visiting the tombs of
the saints instead of using magical items. Aiming to reach to the treatment and the
sacred values of religion, prophets and holy books are referenced.
XVII . Yüzyılda Orta Anadolu’da Cerrahlık ve Hukuki
Boyutu
Surgery and Its Legal Aspects in the XVII. Century in Cen-
tral Anatolia
*Kemal KAYA
*Yard. Doç. Dr. , YYÜ, Eğitim Fakültesi, VAN
e-mail:kemalkaya@gmail.com
Özet
Tıbbi hastalıkların tedavisinde bir yöntem olarak kullanılan cerrahinin geçmişi çok
eskilere dayanmaktadır. Tarihi süreç içerisinde insan anatomisi, hastalıklar ve
tedavileri hakkında bilgi birikiminin etkisiyle hasta bedenine cerrahi müdahalelerde
bulunulmaya başlanmıştır. İnsanların medenileşme süreciyle, insan bedenine yöne-
lik cerrahi müdahale bazı toplumlarda erken, bazılarında ise daha geç başlamıştır.
Tarih bilimi hastalıklarla mücadele etme bilgi ve kültürünün oluşmasında yerel
tecrübeler kadar dinlerin yayılışı ve kitlesel göçlerin de etkisi olduğu sonucuna
varmamıza imkân vermektedir. Anadolu coğrafyasını İslam öncesi ve Türk-İslam
dönemleri açısından değerlendirdiğimizde tarihsel süreç içerisinde hastalıklar ve
tedavi yöntemlerine ilişkin gelişimde farklılıkları daha iyi gözlemlemek imkân
dâhilindedir. Bilindiği gibi Türk kültürünün Anadolu'da boy göstermesiyle, bu
kültürün önemli bir bölümünü oluşturan halk hekimliği ve halk ilaçları da bu
coğrafyaya taşınmıştır. 14. yüzyıldan itibaren Osmanlı tıbbı ile ilgili telif ve
tercüme birçok eser yazılmıştır. Geniş bir bilgi külliyatına yaslanan Osmanlı hekim-
lerinin hastalıklarla mücadele ve insan bedenine cerrahi müdahalede bulunma
yöntem ve niteliklerini oldukça iyileştirdikleri görülmektedir. insan bedenine
cerrahi müdahale, dini ve hukuki boyutu olan bir meseledir. Osmanlı tıbbının
uygulamalarına baktığımızda cerrahi müdahaleler konusunda bir hukuk nosyonu-
nun teşkil edildiğini görmekteyiz. Bu bildiride XVII. Yüzyılda orta Anadolu
kentleri olan Konya, Kayseri, Afyon ve Isparta örneklerinde cerrahi müdahalede
bulunulan hastalıklar, yöntemler ve bu konularda hasta ile hekimler arasında
hazırlanmış olan sözleşme metinleri üzerinden dönemin Osmanlı tıbbına Şer’iyye
Sicilleri penceresinden bir kapı aralanmaya çalışılmıştır.
Anahtar sözcükler; Osmanlı, tıp tarihi, cerrahi müdahale, hukuki sözleşme.
Summary
Surgery used as a method of medical treatment of diseases is based on ancient
times. In the historical process, surgical intervention on the human body had begun
with the influence of knowledge about the human anatomy, diseases and treatments.
Also, in the Muslim communities people still believe that some diseases are
caused by demons; those who suffered from epilepsy and insanity were believed to
be vessels to demons. Although examples were observed relating to treatments of
diseases using charms and prays, this was still limited. Mohammed the Prophet
limited treatments that involved amulets and prayers, but he allowed them only if
the amulets were compatible with the Holy Quran. Healing, religion and magic
were intertwined concepts.
These alternative methods of healing involving religious and magical
processes had been examined.
As parallel with civilization, beginning time of surgical interventions to human
body changed from society to society. The science of history allows us to have an
idea about local experiences related to the formation of knowledge and culture to
cope with diseases, and also provides us with recognizing the impact of spread of
religions and the mass immigration on this formation. When pre-Islamıc and
Turkish-Islamic periods in Anatolia are considered, it is possible to observe the
differences in the development of treatment methods in the historical process. As
known, when Turkish culture began to spread in Anatolia, folk medicine and folk
remedies which constituted an important part of the culture has been moved to this
region. Since 14th century, many books about Ottoman medicine has been written
or translated. It is seen that Ottoman physicians who had a large corpus of informa-
tion on the human body improved their quality and methods related to coping with
diseases and surgery. Surgery on the human body is a matter which has religious
and legal aspects. When we look at the practices of Ottoman medicine, we can see
that the law is formed for the notion of surgical interventions. In this paper, it is
aimed to explain diseases treated through surgery, methods and some contracts
between patients and physicians in the central Anatolian cities such as Konya,
Kayseri, Afyon and Isparta in XVII. Century through texts to the Sharia Court
Records.
Dostları ilə paylaş: