Yil va davrlarni aniqlash Reja

Yil va davrlarni aniqlash
Reja

1. Vaqtning boshlangʻich oʻlchov birliklari.

2. “Kun”, “hafta”, “oy” va “yil” tushunchalari.
3. Sutka va uning dastlabki shakllari.
4. Yil va davrlarni aniqlash usullari. Tarixiy manbalarni tadqiq etishda yil va davrlarni aniqlashning ahamiyati.


Vaqtning boshlangʻich oʻlchov birliklari. Vaqtning eng muhim xususiyatlaridan biri uning bir tomonlama, yaʼni olgʻa, kelajak tomonga yurishidir. Matematiklar taʼbiri bilan aytganda, manfiy vaqt yoʻq va boʻlishi mumkin ham emas. Vaqtni oʻlchash uchun sekund, minut, soat, sutka, hafta, oy va yil birliklari qabul qilingan. Tan olingan va butun dunyo mamlakatlarida bir xil qabul qilingan. Aniq vaqtning asosiy manbai-astronomik kuzatishlardir. Ular maxsus asboblar yordaamida yulduzlarni kuzatib, aniq vaqtni (sekundning mingdan bir ulushi aniqligida) topadilar.
“Kun”, “hafta”, “oy” va “yil” tushunchalari. Kun – Quyosh chiqishidan to botgunicha boʻlgan vaqt. Vaqtning eng muhim xususiyatlaridan biri uning bir tomonlama, yaʼni olgʻa, kelajak tomonga yurishidir. Matematiklar taʼbiri bilan aytganda, manfiy vaqt yoʻq va boʻlishi mumkin ham emas. Vaqtni oʻlchash uchun sekund, minut, soat, sutka, hafta, oy va yil birliklari qabul qilingan. Bu butun dunyo mamlakatlarida bir xil qabul qilingan. Aniq vaqtning asosiy manbai-astronomik kuzatishlar. Ular maxsus asboblar yoramida yulduzlarni kuzatib, aniq vaqtni (sekundning mingdan bir ulushlari aniqligida) topadilar.
Vaqt – tabiatdagi biror davriy hodisaga, Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanish davriga nisbatan hisoblanadigan oʻlchov birligidir. Oʻrta asr solnomachisi Beda Dostopochtenniy, “yilning uzunligini – tabiat, oyning uzunligini – anʼanalar, haftaning-uzunligini hokimiyat belgilaydi”, - deb yozgan edi. Vaqtning sunʼiy birligi boʻlgan haftalar, qadimda uch, besh va yetti kundan iborat boʻlgan. Bobil va Shumer matnlarida yetti kunlik hafta mavjudligi haqida maʼlumotlar berilgan. Yetti kunlik hafta vaqt oʻlchovi sifatida Sharqda Bobilda ishlatilgan. Rimda ham dastlab sakkiz kunlik hafta boʻlib, unga A harfidan N harfigacha boʻlgan nomlar berilgan. Rimda imperator Avgust davrida (eramizdan avvalgi 63-eramizning 14) yetti kunlik hafta keng tarqalgan. Yetti kunlik hafta yahudiylardan misrliklarga, ulardan rimliklarga va soʻngra Gʻarbiy Yevropaga tarqalgan. Bobilliklar yettini “qutlugʻ son” deb hisoblashganlar. Bu sigʻinish oʻsha davrda maʼlum boʻlgan beshta sayyora “planeta” yoki “daydib yuruvchilar” va ular qatoriga qoʻshib hisoblangan Oy va Quyosh bilan bogʻliq boʻlgan. Ular Yer atrofida yetti sayyora – Oy, Merkuriy, Venera, Quyosh, Mars, Yupiter va Saturn aylandi, deb hisoblaganlar. Haftalarga sayyoralarning nomi berilgan. Bu nomlarni rimliklardan soʻngra, Gʻarbiy Yevropa xalqlari ham qoʻllashgan. Lotincha fransuzcha va inglizchada ularning koʻrinishlarini quyidagi jadvalda koʻrish mumkin.