Yosh fiziologiyasi va gigienasi

4.1. O’quv yili gigienasi

Umum o’rta ta’lim maktablarida joriy qilingan ish dasturiga asosan o’quv jarayonining davomiyligi kichik maktab yoshidagi o’quvchilar uchun qisqaroq, o’rta, katta maktab yoshidagi o’quvchilar va litsey talabalari uchun esa davomliroq bo’ladi. O’quv yili davomida o’quvchilarning ish qobiliyatining saqlanib turishida qishki, bahorgi, yozgi ta’til kunlarida bolalarning yaxshi dam olishlari muhim ahamiyatga ega. O’quv mashg’ulotlarini ta’tillar bilan almashlab turish rejadagi o’quv materialining bir me’yorda taqsimlanishi bilan o’quvchilar toliqishining oldi olinadi, mehnatdan so’ng sog’lig’i va ish qobiliyatining qayta tiklanishiga imkoniyat yaratiladi.

Ma’lumki, aqliy qobiliyat diqqat-e’tibor, xotira ko’rinishlari yozdan keyin, ya’ni kuz oylarida aynan aholi dasturxoni meva va sabzovotlar bilan to’lgan oylarida, oktyabrdan to yanvargacha ancha yuqori bo’ladi. Bolalar ratsionidagi meva va sabzovotlarning kamayishi tufayli yanvar-mart oylariga kelib bular asta-sekin pasayib, may va yoz oylarida keskin kamayib ketadi. Uzoq davom etadigan va og’ir kechadigan uchinchi chorakda o’quvchilarning ish qobiliyati va fanlarni o’zlashtirish darajasi pasayib ketadi.
K.M.Vaynrub (1979) tomonidan o’tkazilgan tekshirishlarning natijalariga, ko’ra o’quvchilarning birinchi, ikkinchi va uchinchi o’quv choraklari orasidagi ta’tillar, ularning ish qobiliyatlarini asliga keltiradigan bo’lsa, uchinchi chorak bilan to’rtinchi chorak o’rtasidagi ta’tillarning so’nggi chorakda o’qish uchun zarur bo’ladigan yaxshi damni ta’minlab bera olmas ekan. O’qish boshlanishidan bir necha kun avval,maktabdagi o’quv tartibi bilan tanishtirish maqsadida o’qituvchilar, ota-onalar va o’quvchilar bilan uchrashuvlar tashkil qiladilar. Sinf rahbari har bir o’quvchini bo’yini, ko’rish va eshitish qobiliyatilarini hisobga olgan holda o’tiradigan partasini belgilaydi.
Bolalarning qaysi smenada o’qishi ham ularning aqliy faoliyatiga ta’sir ko’rsatadi. Ikkinchi smenada o’qiydigan o’quvchilar maktabga ancha toliqib keladilar, shu sababli ularning o’qish kunini tashkil qilish muhim ahamiyatga ega. Birinchi va bitiruvchi sinflar albatta birinchi smenada o’qishlari kerak. Bir smenali maktablarda o’qishni soat 8.30 yoki 9.00 dan, ikki smenali maktablarda esa soat 8.00 da boshlash zarur. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining hozirgi vaqtda O’zbekistondagi o’quv yuklamasi quyidagilardan iborat:
1-2-3-sinflarda bir haftalik yuklama - 24 soat,
4-sinfda - 27 soat
5-6-7-sinflarda - 32 soat
8-sinflarda - 34 soat
9-11-sinflarda, kollej va litseylarda - 36 soat bo’lishi kerak. Fakultativ mashg’ulotlar yuqori sinflarda 4 soat bo’lishi qayd qilingan.