Yosh fiziologiyasi va gigienasi

O’quvchilarning imtihonga tayyorlanish vaqtidagi kun tartibi. Imtixon topshirish bilan bog’liq bo’lgan, zo’r berilgan aqliy faoliyat, his-xayajon, uxlash va dam olish tartibining buzilishi, o’quv yili oxirida vujudga kelgan ish qobilyatining pasayishi bola organizmining funksional faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. O’quvchilar charchog’likdan, yomon uyqu va ishtahadan shikoyat qiladilar, ba’zi o’quvchilarda esa qon bosimining oshib ketishi kuzatiladi.
Imtihonlarga tayyorlanish vaqti ham ertalab o’rindan turish, kechqurin uyquga ketish, ovqatlanish, ochik havoda bo’lish vaqtlari odatdagidek bo’lmog’i lozim. Imtihonlarga tayyorlanish mashg’ulotlari esa organizmni funksional faolligi yuqori bo’lgan ertalabki saotlarda o’tkaziladi. Imtihonlarga tayyorlanish vaqtida esa o’quvchilar boshqa mashg’ulotlardan ozod qilinadalar. Bir kunda bolalar ko’pi bilan 9 soat mashg’ulotlarda qatnashmog’i lozim.
O’quv yili davomida o’quvchi ma’lum kun tartibiga moslashadi. Shuning uchun ham imtihon davrida kun tartibini ilgarigidek qolaverishi lozim, ya’ni o’quvchining dars tayyorlash (aqliy mehnat bajarish)ga sarflanadigan vaqti ko’paymasligi, jismoniy tarbiya bilan shug’ullanishi, uxlashi aslo kamaymasligi kerak.
Har bir imtihonga tayyorlanish uchun kamida 3-4 kun vaqt berilishi kerak. Imtihon vaqtida begona kishilarning ishtirok etishi, savol berishi mumkin emas, chunki o’quvchi hayajonlanib bilgan narsalarini unutib qo’yishi mumkin.
Surunkali kasalliklar bilan og’rib, quvvati ketgan, yuqumli kasalliklardan yendi tuzalib, o’qishga qaytgan o’quvchilar tibbiy xulosa va maktab pedagoglar kengashi qaroriga asosan imtihonlardan ozod qilinadi.
Dam olish va ta’til kunlaridagi kun tartibi. Kun tartibida iloji boricha yetarli uyqu va ochik havoda bo’lishga e’tibor beriladi. Harakatli o’yinlar, sport o’yinlari va mashg’ulotlari va turistik sayohatlarga keng yo’l berilishi lozim. Kitob o’qish uchun, teatr va konsertlarga borish uchun sarf bo’ladigan vaqt bir tekis taqsimlanishi zarur. Har kuni uy yumushlariga yordam berish va ijtimoiy-foydali mehnat bilan shug’ullanish uchun ham vaqt ajratiladi. Dam olish va ta’til kunlari bolalarda yerkin ijod bilan mashg’ul bo’lishga yetarli vaqt bo’lishi kerak. Uxlash va o’z-o’ziga xizmat qilish vaqtlari bolalarning yoshlariga qarab belgilanadi.
Yozgi ta’til kunlari oromgohlarda ommaviy sog’lomlashtirish ishlari amalga oshiriladi. Oromgohlar (lagerlar) kun tartibida ochiq havoda bo’lish, tabiiy sog’lomlashtirish omillaridan unumli foydalanish, yetarlicha uyqu, jismoniy tarbiya va sifatli ovqatlanishga keng o’rin beriladi.
Uyqu o’quvchi kun tartibining muhim qismlaridan biridir. Uyquga bo’lgan talab bolalar yoshiga bog’liq ravishda o’zgaruvchan bo’ladi.

Bolaning yoshi Uyquning davomiyligi

7-10 11-10 soat
11-14 10 soat
15-18 9 soat
Tez-tez kasallikka chalinuvchan, nimjon, quvvatsiz, sil va bod kabi qator kasalliklar bilan og’rigan bola organizmi uzoqroq vaqt uxlashga muxtojdir. Davolash va sog’lomlashtirish muassasalarida yoshidan qatiy nazar hamma bolalar kunduzi uxlashlari lozim.
So’nggi yillarda o’quvchilarning kun tartibini o’rganish ko’p bolalarda uyquga to’ymaslik hollari tez-tez uchrab turishini ko’rsatdi. Bunga sabab, birinchidan o’qish vaqtli 8.00 da boshlanishi tufayli erta turish bo’lsa, ikkinchidan, uyquga kech yotishdir. Uyquga kech yotish uy vazifalarni uzoq tayyorlash, shu sababli kun tartibining boshqa tarkibiy qismlarning kechga surilishi va teleko’rsatuvlarni uzoq ko’rish bilan bog’liqdir.
To’yib uxlamaslik bolalarning oliy asab faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bunda markaziy asab tizimi izdan chiqadi, shuningdek, ishlash faoliyati keskin pasayadi.Bunday o’zgarishlar kun tartibiga rioya qilganda yaxshilanadi. Uzoq vaqt davomida uyquga to’ymaslik katta toliqishga olib keladi va asab buzilishiga sabab bo’ladi.
Sog’lomlashtirish muassasalarida 5 mahal ovqatlantiriladi. Uyqu 2 mahal: tungi va kunduzgi uyqudan iborat bo’ladi. Kun tartibida albatta bolalarni qiziqtirgan ishlariga qarab tanlab olingan erkin ijod bilan shug’ullanish uchun ajratilgan bo’sh vaqt ham nazarda tutilishi lozim. Bu bola shaxsiyatini shakllantirishda, uning ijodiy qobiliyati va ruhiy qiziqishlari rivojlanishida katta ahamiyatga ega.