Yozuvni o'RG·atish

Yozma nutq masbqlari.

Nutq mashqlariga quyidagilar kiradi: bayon, hikoya, tasvi.r, insho, xat i(maktub) yozish. Avval tinglangan va o'qil­ gan mazmunan bog'Janma jumlalar guruhini yoddan yozish



¹ B. M. lJ.RaxomnuK. 06YtJ:enue op«porpa¢HM TPYJJJIMX CJlOB B
attr11K:ltCKOM 83,hlKB. // lfj[IlJ, 1978, N2· I. - 90-'92-betlar.

yozma nutq mashqlarini bajarishda dastlabld qadam hisob­

lanadi.
O'qilgan matnni qisqartirish, ya'ni asosiy mazmunni ifo­ dalovchi tayanch jumla1ami ajratish. Shu jumllalami ichki qis­ qartirish navbatda bajariladigan yozma nutq m qlaridandir.
Endi o'quvchilarg;a qi:sqartirish bilan birga mashqning shaklini o'zgartirish tavsiya qilinadi. Matn mazmunini saqlagan holda o'zgacha jumlatar bitan yozma bayon etishga o'rgana boshlashadL
0' zgartirish mexanizmini egallash va matn mazmunini
,,o'z so' zlari bilan" yozish orqali bayon mashqini bajarishga o'tiladL Bayon yozish tegishli tayyorgarlik ishlarini talab etadi: zarur nutq namunalarini tanlash, matnni qismlarga ajratish va ularning mazmunini tahlil etish va ketma ketligini aniqlash kabi mashqlar bajariladi.
Nihoyat, o'gilgan yoki tinglangan matn mazmurriga suya­ nib, xat (maktub), devoriy matbuotga maqola kabilami yo.zma tayyorlash mashq qilinadL
Ushbu tadbirlar oqibatida eng murakkab ish turlaridan inshoni mashq qilishga o'tiladi. Chet tillar bo'yicha ,,insho'i shartli tushunilmog'i kerak Tom ma'nosi bilan insho faqat ona tilida mashq qilinadi. Yuqori sinflarda muayyan mavzu yuzasidan o'z fikrini (munosaba.tini) yozma bildirish mashqi sifatida insho og'zaki. o'rganilgan nutq mavzusi va til materiali asosida yoziladi
y;ozma nutq mashqlarini bajarishning yuksak darajasida xat
(maktub) yoziladi. O'quvchilar tunnushl bilan bog'liq maz­ munda xat yozish haqida gap boradi. O'quvchilar xat yozish­ lari uchun ularga muallim quyidagilarni o'rgatadi:: xatning mazmunini aniqlash; muayyan nutq namunalari va leksik birliklarini tanlash; xatni to'g'ri rasrniylashtirish.
Xatning mazmuni deganda, o quvchilar og'zaki nutq
yuritadigan mavzular doirasida yozma fikr bildirlsh tushufli....
ladi. O'quvc.hl o'zi haqida, maktabi, oilasi, shahri/gishlog'i, respubHkasi ,(vatani) to'g'tisida yozadi.
Nutq namunalari va leksikani tantashda epistolar (mak­
tubiy) shakJdagi, yozuvga xos nutqiy muomala ifodasi,, tab­ rik,. minnatdorchilik bildirish, xatni yakun1ash ka!bilarga doir jumla va so'zlami daftarga yozib borish zarur.
2'94
Xatni rasmiylashtirish bobida uning yozilgan kuni,. muro­ jaat shakli,, imzo chekish., manzilgohni yozish :S,ingari ishlar nazarda tutiladi. (Sinfda xat namunasini ko'rinadigan joyga qo'yish zaruriyati tug'iladi)
Yozish va yozma nutq bo'yicha amalda joriy mashqlardan namunalar keltirildi, xolos. Har bir sinfda sharoitga qarab, o'quvchilar ko'nikma va malakalarining rivojlanish d.arajasini hisobga olib, yozuv mashq]arini bajarishning xususiy tartiboti belgi]anadi.