Yulduzlararo gazning kimyoviy tarkibi birinchi yaqinlashishda Quyosh va yulduzlar atmosferasi kimyoviy tarkibiga yaqin. Ularda eng ko’p elementlar vodorod va geliy hisoblanadi, shu bilan birga boshqa elementlarni aralashmasi ham bo’lishi mumkin. Qizig’i shundaki, yulduzlararo gazda kalsiy vodorodga nisbatan million marta kamroq.
Yulduzlararo gazning kimyoviy tarkibi birinchi yaqinlashishda Quyosh va yulduzlar atmosferasi kimyoviy tarkibiga yaqin. Ularda eng ko’p elementlar vodorod va geliy hisoblanadi, shu bilan birga boshqa elementlarni aralashmasi ham bo’lishi mumkin. Qizig’i shundaki, yulduzlararo gazda kalsiy vodorodga nisbatan million marta kamroq.
Yulduzlarning ichki tuzilishi
Yulduzlar - ulkan gaz sharlari bo’lib, o’z yorugligini milliard yillar davomida saklab turishi mumkin. Bizning Quyosh - Galaktikadagi yulduzlar olamining tipik vakilidir. U 4.6 milliard yil avval gaz-chang bulutidan paydo bo’lgan. Bu bulutdan Kuyosh tizimining sayyoralari, shu jumladan Yerimiz xam tashkil topgan. Yulduz va sayyoralardagi mavjud og’ip elementlar qayerdan hosil bo’lgan? Ma’lum bo’lishicha, bu masala yulduzlarning energiya manbalari xakidagi masala bilan uzviy bog’lik.
XIX asrda yulduzlarning energiya manbalari faol izlana boshlandi. Kimyoviy reaksiyalar, Kuyoshga kometa va asteroidlarning tushishi va hokazo o’ta ekzotik mexanizmlar taklif kilingan edi. XIX asr oxirida sikilish jarayonidagi gravitasion energiyaning erkin holatga o’tishi eng real mexanizm sifatida aralgan. Darvoke, Kuyoshning yorituvchanligini saklab turish uchun uning radiusi yiliga 20 kilometrga kamayib borishi kifoya edi. Birok masalaning murakkabligi shunda ediki, gravitasion sikilish Quyoshning yorituvchanligini fakat 30 million yil davomida saklab tura olar edi. Bugungi kunda Kuyoshning yoshi 4.6 milliard yilga tengligi bizga ma’lum. Ustiga-ustak geologik ma’lumotlardan aniklanishicha, Kuyoshning yorituvchanligi oxirgi bir necha milliard yildan buyon uzgarmas bo’lib turipdi. (Iqlim o’zgarishlarini keltirib chikaruvchi Quyosh doimiysining o’zgarishlari bir foizning atigi bir kismini tashkil etadi!).
XIX asrda yulduzlarning energiya manbalari faol izlana boshlandi. Kimyoviy reaksiyalar, Kuyoshga kometa va asteroidlarning tushishi va hokazo o’ta ekzotik mexanizmlar taklif kilingan edi. XIX asr oxirida sikilish jarayonidagi gravitasion energiyaning erkin holatga o’tishi eng real mexanizm sifatida aralgan. Darvoke, Kuyoshning yorituvchanligini saklab turish uchun uning radiusi yiliga 20 kilometrga kamayib borishi kifoya edi. Birok masalaning murakkabligi shunda ediki, gravitasion sikilish Quyoshning yorituvchanligini fakat 30 million yil davomida saklab tura olar edi. Bugungi kunda Kuyoshning yoshi 4.6 milliard yilga tengligi bizga ma’lum. Ustiga-ustak geologik ma’lumotlardan aniklanishicha, Kuyoshning yorituvchanligi oxirgi bir necha milliard yildan buyon uzgarmas bo’lib turipdi. (Iqlim o’zgarishlarini keltirib chikaruvchi Quyosh doimiysining o’zgarishlari bir foizning atigi bir kismini tashkil etadi!).
