Yun lexis soʻzga oid, lugʻaviy tildagi barcha soʻzlar va iboralar yigʻindisi, tilning

---

Leksika

Leksika (yun. lexis — soʻzga oid, lugʻaviy) — tildagi barcha soʻzlar va iboralar yigʻindisi, tilning

lugʻat tarkibi. L. maʼlum qonun-qoidaga boʻysunuvchi izchil va murakkab tizimdan iborat. Til

L.si toʻxtovsiz oʻzgarib turadi. Bu narsa lugʻat tarkibida yangi soʻzlarning paydo boʻlishi,

mavjud soʻzlardan ayrimlarining eskirib, isteʼmoldan chiqishi, leksik maʼnosini uzgartirib,

yangi maʼno kasb etishi kabi jarayonlarda koʻrinadi. Jamiyat taraqqiyoti va ijtimoiy tuzumning

oʻzgarishi bilan uzviy bogʻlangan holda L. boyib boradi. 20-asrda barcha xalqlar qatori oʻzbek

xalqi L.si ham tezlik bilan oʻsib, taraqqiy etdi. Oʻzbek tili L.siga baynalmilal soʻzlar keng

koʻlamda kirib keldi. Buning ustiga fan va turli sohalar terminologiyasi ham toʻxtovsiz oʻsib

bormoqda. Oʻzbek tili L.sida oʻz va oʻzlashgan qatlam, shuningdek, oʻz qatlam tarkibida

umumturkiy suzlar va ulardan yasalgan oʻzbekcha suzlar mavjud. Oʻzlashma qatlam tarkibida

forscha, arabcha, ruscha-baynalmilal soʻzlar bor. Oʻzbek tili L.si zamonaviyligi jihatdan 3

asosiy qatlamga bulinadi: 1) zamonaviy qatlam — eskilik va yangilik boʻyogiga ega boʻlmagan

soʻzlar. Shu qatlamga oid soʻzlar oʻzbek tili L.sining asosini tashkil qiladi; 2) eski qatlam —

hozirda ham isteʼmolda boʻlgan istorizmlar, arxaizmlar bu qatlamga kiradi; 3) yangi qatlam —

yangi L. deb ham yuritiladi. Lugʻaviy birliklar ishlatilish doirasi jihatdan 2 qatlamga ajratiladi:

1) ishlatilish doirasi chegaralanmagan soʻzlar. Maʼnosi shu tilda soʻzlovchilar uchun

tushunarli va umumqoʻllanish xususiyatiga ega boʻlgan suzlar umumisteʼmoldagi

chegaralanmagan L. sanaladi; 2) ishlatilish doirasi chegaralangan soʻzlar — til lugʻat

tarkibining ajralmas qismi boʻlib, uning tarkibiga dialektal, terminologii kasb-hunar L.si, ilmiy

atamalar, jargon va argolar, vulgarizm va varvarizmlar kiradi. Lugʻaviy birliklar nutq

koʻrinishlari jihatdan adabiy va soʻzlashuv nutqiga xoslangan boʻladi. L. termini biror muallif

yoki asar L. si kabi tor maʼnoda ham qoʻllanadi: Navoiy L.si, "Oʻtgan kunlar" romani Leksika

Ad.: Tursunov U., Muxtorov J,, Rahmatullayev Sh., Hozirgi oʻzbek adabiy tili, T., 1965. Bozorboy

Oʻrinboyev.

[1]

---

1. 

OʻzME

. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ko‘proq o‘rganish

Ushbu maqolada 

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi

 (2000-2005)

maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola 

chaladir

. Siz uni 

boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Leksika

&action=edit)

 

Vikipediyaga

 yordam berishingiz mumkin. 

Bu andozani 

aniqrogʻiga

 almashtirish kerak.