Yusifov E. F., Hacıyev V. C

Cədvəl 2 
 
Ölkələr 
 
Rezervat
ların 
sayı, 
ədəd 
 
 
Ölkələr 
Rezervatl
arın sayı, 
ədəd 
ABŞ 
47 
  Fransa 
9 
RF 
31 
  İtaliya  
7 
İspaniya  
26 
  Çili 
7 
CXR 
24 
  Polşa 
6 
Bolqarıstan 
16 
  Kuba 
6 
Meksika 
14 
  İndoneziya 
6 
Almaniya 
13 
  Macarıstan  
5 
Avstraliya  
12 
  Çexiya 
5 
Kanada 
12 
  Avstriya  
5 
Argentina 
11 
  Braziliya 
5 
İran  
9 
  Kolumbiya 
5 
Böyük Britaniya 
9 
  Yaponiya  
4 

---

 
27 
 
 
MDB  ölkələri  içərisində  RF-dan  əlavə  aşağıdakı  dövlətlər  öz 
ərazilərində  artıq  biosfer  rezervatlar  yaratmışlar  (03.06.2004-cü  il 
tarixə olan məlumat): 

---

 
28 
Cədvəl 3 
 
 
Dövlət 
 
 
Biosfer rezervatlar 
 
Yaradılma tarixi 
Ukrayna 
1.
 
Çernomorski 
2.
 
Askaniya-Nova 
3.
 
Karpatı 
4.
 
Dunayski (Rumıniya ilə) 
5.
 
Cənubi Karpat (Polşa-
Slovakiya ilə birgə) 
6.
 
Şatski  
 
1984 
1985 
1992 
1998 
1998 
 
2002 
 
Belarus  
1.
 
Beryozinski 
2.
 
Beloveşskay Puşşa 
 
1978 
1993 
Qırğızıstan  
1.
 
Sarı-Çelek 
2.
 
İssık-Qul 
1978 
2001 
 
Latviya  
1. Şimali Vidzem 
1997 
 
Estoniya 
1. Qərbi Estoniya Arxipelağı 
1990 
 
Özbəkistan 
1. Çatkal Dağı 
1978 
 
Türkmənistan  
1. Repetek  
1978 
 
 

---

 
29 
III BÖLMƏ 
 
Hirkan Biosfer Rezervatının tarixi əsasları haqqında 
 
 
Bu  rayondakı  ilk  xüsusi  mühafizə  olunan  təbiət  ərazisi  Hirkan 
Dövlət  Qoruğu  Lənkəran  təbii  ərazisində  yerləşərək  rütubətli 
subtropik landşaftı qorumaq məqsədi ilə 1936-cı ilin dekabrında 886 
ha  sahədə  yaradılmış,  sonradan  15 000 ha  sahəyə  çatdırılmışdır. 
1951-ci ildə qoruq ləğv edilmiş, 1958-ci ildə isə Lənkəran qoruğu adı 
altında  yenidən  bərpa  edilmişdir. 1961-ci  ilin  iyununda  qoruğun 
ərazisi  azaldılaraq  3109  ha  sahəyə  endirilmiş  və  Qızıl-Ağac  Dövlət 
Qoruğunun filialına çevrilmişdir. Xanbulançay su ambarının inşası ilə 
əlaqədar  1967-ci  ilin  aprelində  qoruq  əlavə  140  ha  meşə  ərazisi 
itirmişdir.  
1969-cu ilin iyununda qoruq yenidən müstəqillik qazanaraq Hirkan 
Dövlət  Qoruğu  adlandırılmışdır.  Qoruğun  yaradılmasında  əsas 
məqsəd Lənkəran rütubətli subtropik ərazisindəki üçüncü dövr təbiət 
komplekslərinin qalıqlarının mühafizəsi idi. Keçən əsrin 90-cı illərində 
onun  sahəsi  2906  ha  olaraq  bir-birindən  təxminən  8  km  aralı  iki 
hissədən ibarət olmuş, qoruq ətrafında 2 km enində mühafizə zonası 
yaradılmışdır. Qoruğun əsas hissəsi dağlıq ərazilərdən olub 2815 ha 
(96.9%)  idi.  Dəniz  səviyyəsindən  980  m  yüksəkliyə  qədər  Talış 
dağlarının  Peştəsər  aşırımının  qalıqları  olan  Ulyası  aşırımının 
yamaclarını təşkil edirdi. Qoruğun düzənlik hissəsi 91 ha (3.1%) olub 
Lənkəran  ovalığında,  dəniz  səviyyəsindən  15  –  20  m  yüksəklikdə 
yerləşir  və  «Moskva  meşəsi»  adlanırdı.  Burada  keçmiş  SSRİ 
ərazisində  mövcud  olan  yeganə  hirkan  tipli  hündür  olmayan  relikt 
ağaclar  qorunurdu.  Aşağı  yaruslu  meşə  ərazilərində  alimlər  geniş 
tədqiqat  işləri  aparır,  Moskva  institutlarının  tələbələri  isə  praktiki 
təhsil  təcrübəsi  keçirdilər.  Bu  səbəbdən  yerli  əhali  mühafizə  olunan 
ərazinin bu hissəsini «Moskva meşəsi» adlandırmışdır 
(Заповедники 
СССР.  Заповедники  Кавказа, 1990).  Digər  mənbələr  ilk  qoruğun 
1929-cu  ildə  dəniz  sahili  ərazilərindəki  96  ha  meşəlik  sahəsində, 
dəniz səviyyəsindən 29 m aşağıdakı ərazidə yaradıldığını, 90-cı illərdə 
isə  5325  ha-ya  çatdırıldığını  bildirir 
(Сафаров  И.С.,  Олисаев  О.А., 
1991).  
2004-cü  ildən  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  09  fevral 
2004-cü  il  tarixli, 81 nömrəli  Fərmanına  uyğun  olaraq  21 435 ha 
ərazidə Hirkan Milli Parkı fəaliyyət göstərir.  

---

 
30 
Biosfer  Rezervatın  Hirkan  ərazisində  yaradılmasını  şərtləndirən 
əsas meyarlar aşağıdakılardır: 
1.
 
Hirkan  qoruğu  ərazisi  respublika  üzrə  təsərrüfat  fəaliyyəti 
tərəfindən ən az təsirə və transformasiyalara məruz qalmış və yüksək 
bioloji  müxtəlifliyə  malik  olan  ərazilərdən  olduğundan  biosfer 
rezervatın əsas zonasına (nüvə zonası) daha çox uyğun gəlir; 
2.
 
30  ildən  çoxdur  ki,  qoruq  ətrafında  təbiətdən  istifadəni 
məhdudlaşdıran  bufer  zonası  fəaliyyət  göstərir  (qoruğun  2  km-lik 
mühafizə zonası); 
3.
 
Etnik  rəngarəngliklə  yanaşı,  bu  sahələr ölkə  əhalisinin  yüksək 
sıxlığa malik ərazisində yerləşdiyindən belə ərazilərdə davamlı inkişaf 
problemi daha kəskin hiss olunur. Məhz ona görə də keçid zonasında 
təbiətdən  rasional  istifadə  modellərinin  hazırlanması  və  sınaqdan 
keçirilməsi çox aktualdır. 
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, İran İslam Respublikası ərazisində 
uyğun  landşafta  və  iqlim  xüsusiyyətlərinə,  fauna  və  flora 
müxtəlifliyinə  malik  olan  qonşu  Hirkan  və  Gülüstan  milli  parkları 
fəaliyət  göstərir.  Bu  isə  gələcəkdə  sərhədyanı  biosfer  rezervat 
formalarının təsis edilməsinə real zəminlər yaradır. 
 
 
 

---