Yusifov E. F., Hacıyev V. C

Re = Rd
 ∙ T/t 
 
Ri = Rd ∙ T 
 
Burada,  
T – rekreasiya təzyiqinin ölçüldüyü zaman periodu, saat; 
t-  ölçmə  zamanı  bir  nəfər  iştirakçının  sərf  etdiyi  orta  zamandır, 
saat.
  
 
Cədvəl 16 
 
Kəmiyyətlər  
Vahidi 
 
Adı  
 
Yazı 
qayd. 
 
Ölçüs
ü 
 
Adı 
 
Ölçüsü 
Əsas vahidlər 
Sahə 
S 
S 
hektar 
ha 
İştirakçıların sayı 
N 
N  nəfər 
nəf. 
Zaman, period 
t, T 
t, T  saat, sutka, ay, il  saat, sut., ay, 
il 
 

---

 
85 
Törəmə vahidlər 
Rekreasiya sıxlığı 
Rd 
N/S  hektara düşən nəfər  nəf./ha 
Rekreasiya  
iştirakı 
Re 
N/S/T  Hektar-ilə düşən 
nəfər, hektar-aya 
düşən nəfər, hektar-
sutkaya düşən nəfər 
nəf./ha/il, 
nəf./ha/ay, 
nəf./ha/sut. 
Rekreasiya  
intensivliyi 
Ri 
Nt/S/T  Hektar-ilə düşən 
nəfər-saat, hektar-
aya düşən nəfər-
saat, hektar-sutkaya 
düşən nəfər-saat 
nəf.-
saat/ha/il, 
nəf.-
saat/ha/ay 
nəf.-
saat/ha/sut. 
 
Xüsusi 
Mühafizə 
Olunan 
Təbiət 
Ərazilərində 
təbiət 
komplekslərindən  rasional  istifadə  və  mühafizə  məqsədi  ilə 
turist  resurslarının  rekreasiya  potensialının  hesablanması 
çox 
mühüm 
məsələlərdən 
biridir. 
Rekreasiya  Resurs 
Potensialının  (RRP)  hesablanması  üçün  bir  sıra  metodlar 
mövcuddur.  Bu  göstərici  əsasən  sahə  müşahidələri  və  ölçmələri 
əsasında aparılır. Hesablamaların daha dəqiq olması üçün 
rekreasiya 
diqressiyası  stadiyasında  olan  turist  obyektləri  seçilir.  Turist 
mövsümü başlamazdan əvvəl nəzərdə tutulmuş sahənin fiziki-coğrafi 
təsvirinin  analizi  aparılır.  Səthin  mailliyi,  süxur  tərkibi,  rütubətlik 
xarakteristikası,  torpaq-bitki  örtüyünün  xüsusiyyətləri  xüsusi  qeyd 
edilərək nəzərə alınır.  
RRP–ni  müəyyənləşdirməzdən  öncə  ərazinin 
Ekoloji-Rekreasiya 
Tutumu  (ERT)  və  Rekreasiya  Təzyiqinin  Zərərsiz  Həddi  (R
TZH
) 
müəyyənləşdirilməlidir.  
Rekreasiya  Təzyiqinin  Zərərsiz  Həddi  rekreasiya  təzyiqinin  elə  bir 
elastik  həddidir  ki,  ekosistem  öz  daxili  imkanları  hesabına  əvvəlki 
vəziyyətini bərpa edə bilir. Bu göstərici vahid sahəyə düşən rekreantların 
sayı,  onların  həmin  sahədə  olduqları  zamanın  müddəti  və  keçirdikləri 
istirahət (fəaliyyət) növü ilə təyin olunur. Başqa sözlə, rekreasiya təzyiqi 
vahid zaman ərzində, vahid sahədəki insanların sayı və fəaliyyət növü ilə 
təyin  edilir.  Bunun  üçün  bir  saat  zaman  ərzində  turistlərin  sıxlığının 
dəyişməsi  və  bu  dəyişmənin  zaman  intervalı  qeyd  edilir.  Rekreantların 
orta vahid sıxlığı aşağıdakı düstur vasitəsi ilə hesablanır: 

---

 
86 
D
s 
= 
60
∑
n
i
i
i
t
d
 
Burada,  
Ds - bir saat ərzindəki rekreantların vahid zamandakı orta sıxlığı, 
insan/ha; 
d
i 
- 
i sayındakı zaman intervalında rekreantların sıxlığı, insan/ha; 
t
i
 
– 
i saylı vahid sıxlıqlı rekreantların ərazidə keçirdikləri vaxt, 
dəq.; 
60 – müşahidələrin ümumi cəmi, dəq. 
 
Rekreasiya təzyiqi (N) bir saat ərzindəki təbiət kompleksinə təsir 
edən rekreantların orta miqdarını göstərir: 
 
N
s
 = D
s
 ∙ t  
 
 N
s 
– bir saat ərzindəki rekreasia təzyiqi, nəfər - saat/ha; 
 D
s 
- bir saat ərzindəki rekreantların vahid zamandakı orta sıxlığı, 
nəfər/ha; 
 t - rekreantların obyektdə olduqları zaman intervalı (bu halda 1 
saat). 
 
Müşahidələr aparmaqla gün ərzindəki orta saatlıq təzyiqi aşağıdakı 
düstur vasitəsi ilə hesablamaq mümkündür: 
N
os
 = 
n
N
n
i
i
∑