Z. A. Nazarova, Yo. S. Karieva, G. M. Tureeva, N. S. Fayzullaeva, Sh. F. Iskandarova

5-jadval
Kremlarning fizik-kimyoviy xossalarini baholash

Ko‘rsatkich nomi	Kremlar tavsifi va me’yori
	Emulsion kremlar	Gellar	Yog‘li kremlar
Suv va uchuvchan moddalarning miqdori, %	5.0-98.0	5.0-98.0	-
Vodorod ko‘rsatkichi pH	5.0-9.0	5.0-9.0	5.0-9.0
Tomchi tushish xarorati, S	-	-	39-55
Kolloid turg‘unligi	Turg‘un	turg‘un	-
Termoturg‘unligi	Turg‘un	turg‘un	-
Og‘ir metallar midori, % (mg/kg), ... dan ko‘p emas	0.0020 (20.0)

6-jadvalda emulsion kremlarning emulsiya tipi va konsistensiyasi bo‘yicha fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari keltirilgan (GOST 29189-91).

Kremlarda vodorod pH ko‘rsatkichini aniqlash. Maxsus kremlar (skrab, piling, oqartiruvchi kremlar, qoraytiruvchi kremlar, himoyalovchi kremlar va h.k.) hamda tarkibida turli o‘simlik ekstraktlarini, meva kislotalarini saqlagan kremlar uchun vodorod ko‘rsatkichi pH 3,0-9,0 oralig‘ida, depilyasiya uchun kremlarda esa 7,0-12,7 oralig‘ida bo‘lishi mumkin.
6-jadval
Emulsion kremlarning fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari

Ko‘rsatkich nomi	Kremlar normasi
	Quyuq				Suyuq
	Suv/ Moy	Moy/ Suv	Aralash tipda	Boshqa tipda
Glitserin miqdori, %, ...dan ortiq emas	-	30,0	8,0	15,0
Suv va uchuvchan moddalarning miqdori, %	8,0- 75,0	20,0-95,0	40,0 - 75,0	53,0- 97,5
Ishqor miqdori, KON midorida, %, ...dan ko‘p emas	-	1,0	1,0	1,0
Vodorod ko‘rsatkichi pH	5,0- 9,0	5,0- 9,0	5,0- 9,0	5,0-9,0
Kolloid turg‘unligi	Turg‘un
Termoturg‘unligi	Turg‘un

Gigienik vositalar
Terini tozalash uchun mo‘ljallangan kosmetik vositalar xususiyatlariga ko‘ra bir necha guruhlarga tavsiflanadi:
1. Suvli asosda tayyorlangan vositalar (masalan, sovunlar, tozalovchi losonlar, shampunlar);
2. Moyli asosda olingan vositalar (masalan, kosmetik sutlar);
3. Qattiq moddalar asosida tayyorlangan vositalar (tish pastalari).
Loson - bu teri parvarishi uchun mo‘ljallangan suyuq kosmetik-gigienik vosita bo‘lib, u turli hil faol moddalarning (organik kislotalar, vitaminlar va boshqalar) suv-spirtli eritmalari.
Losonlar quyidagi tartibda tasniflanishi mumkin:
I. Qo‘llanilishi bo‘yicha:
1. Gigienik kosmetik losonlar;
2. Davolovchi-profilaktik losonlar.

Loson (fr. lotion – namlash, yuvish) - bu teri parvarishi uchun mo‘ljallangan suyuq kosmetik-gigienik vosita bo‘lib, u turli xil faol moddalarning (organik kislotalar, vitaminlar va boshqalar) suv-spirtli eritmalari. Loson - teri parvarishi uchun mo‘ljallangan suyuq kosmetik-gigienik vositasi bo‘lib, tarkibida faol ta’sir etuvchi moddalar (organik kislotalar, vitaminlar, shira, dorivor usimliklar ajratmalari va h.k.) saklaydigan, tabiati bo‘yicha suv yoki suv-spirtli eritma, yoki oquvchan xususiyatga ega bo‘lgan mikrogeterogen sistema


Gigienik losonlar terini tozalash, yumshatishga asoslangan. Ko‘pincha bu losonlar teridagi iflosliklarni (ter va yog‘ bezlari sekretlari, chang, ajralgan epidermis hujayralari) tozalash vazifasini bajaradi. Quruq terini sovun va suv o‘rniga yuvish uchun ham mo‘ljallagan bo‘lishi mumkin. Undan tashqari bunday losonlar tetiklashtiruvchi, oqartiruvchi, xushbo‘ylantiruvchi ta’sirga ega bo‘lishi mumkin.
Davolovchi-profilaktik losonlar. Hozirgi vaqtda teri kasalliklari, ayniqsa bakterial tabiatli, oshib bormoqda. SHuning uchun davolovchi kosmetik losonlarga ehtiyoj yuqori. Davolovchi kosmetik losonlar terini tozalash va tetiklashtirishdan tashqari spetsifik yo‘naltirilgan ta’sirga ega bo‘ladi: yallig‘lanishga qarshi, yaralarni davolash, bakteritsid, antiseboreya.
Losonlarda qo‘llaniladigan komponentlar
Losonlarning asosiy komponentlari sifatida spirt (ko‘pincha 20-40%gacha), suv, namlatuvchilar (glitserin, propilenglikol, asosan 3-6% va 10% gacha) qo‘llaniladi.
Qator teri kasalliklarini profilaktikasi terini o‘z vaqtida va to‘g‘ri tozalashdan iborat, chunki bu tadbir terini ustida turli bakteriyalarni, zamburug‘larni rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi (ayniqsa bu yog‘li teriga tegishli).
Asosan, yog‘li teri uchun mo‘ljallangan shampunlarda antimikrob ta’sirga ega bo‘lgan erituvchilarni - etil yoki izopropil spirtlari qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
Losonlar tarkibiga qo‘shiladigan ingridientlardan biri bu etil spirti. Konsentratsiyasiga qarab etil spirti asosiy antiseptik yoki konservant, ayrim holatlarda esa asosiy ta’sir etuvchi moddalarni erituvchisi vazifalarini bajarishi mumkin.
Losonlar tarkibida etil spirti teriga quyidagi ta’sir ko‘rsatadi:
- tetiklashtiruvchi;
- yumshoq eg‘sizlantiruvchi;
- yumshoq burushtiruvchi va xushbo‘ylantiruvchi.
Etil spirtning miqdori teri turiga bog‘liq. Ko‘pincha quruq teri uchun mo‘ljallangan losonlarning tarkibida etil spirtning miqdori minimal bo‘ladi (4-6%) yoki umuman qo‘shilmasligi mumkin. Normal teri uchun mo‘ljallangan losonlarga etil spirt 8-15% atrofida qo‘shilishi mumkin. YOg‘li terini parvarishi uchun ishlatiladigan losonlarda etil spirtning miqdori o‘rtacha 15-20%, ayrim holatlarda, undan ham qo‘proq (30% oshiq) bo‘lishi mumkin, ammo 50-60% oshmaydi.
YUkori konsentratsiyalarda spirt terini quritish mumkin. Ayrim mualliflar esa spirtning konsentratsiyasini losonlarda 30% oshmasligi lozim deb hisoblaydilar va teri normal yoki quruq bo‘lsa spirtni umuman ishlatmaslikni tavsiya etadilar.
SHuni hisobga olgan holda ayrim losonlar tarkibiga spirtni kiritilmaslik imkoniyati o‘rganiladi.
Spirtsiz losonlarni yaratish hozirgi paytda dolzarb yo‘nalish hisoblanadi. Spirt saqlamaydigan losonlarni yaratishda qo‘llaniladigan xom ashyo bir necha guruhga tasniflanadi:
1. Asosiy komponentlar - struktura hosil qiluvchilar;
2. Emulgatorlar;
3. Namlantiruvchilar;
4. Quyuqlashtiruvchilar;
5. Konservantlar;
6. Solyubillovchi moddalar;
7. BFM lar.
Birinchi guruh - struktura hosil qiluvchilarga mansub bo‘lgan xom-ashyolar moylar va mumlarga bo‘linadi.
Moylarga - suyuq uglevodorodlar, silikonlar, o‘simlik moylari va hayvon yog‘i, alkil efirlari, letitsin va uning hosilalari kiradi, Ular losonlarning asosiy struktura hosil qiluvchi ingridientlari hisoblanadi. Mumlar ko‘pincha moyli fazani quyuqlashtiruvchi va emulsion sistemani kerakli qovushqoqligi, turg‘unligini ta’minlovchi vosita vazifasini bajaradi. Ulardan asalari mumi, spermatset, lanolin, qattiq uglevodorodlar, metil va stearil spirtlari, etilenglikolmonostearat va polietilenglikol-400 distearatlar losonlar texnologiyasida keng qo‘llaniladi. Lekin ularning konsentratsiyasi losonlarda chegaralangan bo‘lishi kerak, chunki me’yordan ortiq qo‘shilsa losonning oquvchanligi o‘zgarib gel hosil bo‘lishi mumkin.
Loson tarkibiga namlantiruvchi vositalar sifatida polispirtlar: propilenglikol, glitserin, sorbitol, polioksietilensorbitol qo‘shilishi mumkin. Ular terini namlashdan tashqari, geterogen sistemalarni turg‘unligini ta’minlaydi.