‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

16-chizma. Amaliy metodlarning turlari
Am aliy ishlar m e to d i — o ‘zlashtirilgan bilim larni amaliy m asalalar 
y e c h im in i topishga y o ‘naltirilgan jara y o n d a qoMlashni taqozo etadi. 
B u n d a nazariy bilim larni am aliyotda qo'llash k o ‘nikmasi hosil qilinadi. 
A m aliy ishlar sinfda yoki tabiiy sharoitlar — m a k ta b yer m aydoni, 
issiqxona, geografik m a y d o n la r d a am alga oshiriladi. Ularni am alga 
osh irish d a sodir etiladigan harak atlar o ‘qituvchi t o m o n id a n nazorat 
q i l in a d i va z a r u r h o l l a r d a y o ‘ri q n o m a yoki m ax s u s k o ‘rsa tm a n i 
o ‘qu v ch ilar e ’tiboriga havola etadi.
Qayd etilganidek, ushbu m e to d la r o ‘quvch ilard a amaliy k o ‘nikm a 
va m alakalarni shakllantirishga yo rd a m beradi. A yna n amaliy faoliyat 
ja ra y o n id a nazariy b ilim lar harakatdagi shaklga ega b o ‘ladi.
M a s h a — a q l i y y o k i a m a l i y (j i s m o n iy ) h a r a k a t l a r n i b ajarish
k o ‘n i k m a la r i n i e g a lla sh y o ‘lidagi k o ‘p m a r t a t a k r o r la n i s h la r b o ‘lib, 
m a s h q s i z k o ‘n i k m a h a m d a m a l a k a la r n i s h a k l l a n t i r i s h m u m k in
e m a s . M a s h q l a r o g ‘z a k i , y o z m a , g ra fik a v iy ( t e x n i k j a r a y o n l a r
m o h i y a t i n i i f o d a l a s h ) , i j t i m o i y - f o y d a l i , j i s m o n i y va b o s h q a
t u r l a r g a b o ‘li n a d i .
Y o z m a m a s h q la r — t a ’lim n in g tark ib iy q ism i sifatida za ru riy
k o ‘ n i k m a va m a l a k a l a r n i s h a k l l a n t i r i s h h a m d a m u s t a h k a m l a s h
m a q s a d id a q o ‘llaniladi. D ik tan t, insho, m asala, misol, shuningdek, 
referat yozish va tajriba mohiyatini yoritish ham yozm a mashqlar sirasiga 
kiradi.
G rafikaviy ishlar h a m yozm a ishlar bilan o ‘xshash jihatlarga ega
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boMib, ulardan asosan texnik j a ra y o n la r (ju m la d a n , geografiya, fizika, 
m a te m a tik a , ch iz m a c h ilik , rasm h a m d a tex n o lo g ik t a ’li m ) d a k e n g
koMamda foydalaniladi.
Mashqlarning bajarilish samarasi quyidagi shartlar hisobga olin g an d a 
b irm u n c h a yuqori boMadi:
— m ashqlarni bajarishga nisbatan ongli yondashish;
— bajarish qoidasini bilish;
— vaqt b o ‘yicha tak ro rla n ish n in g t o ‘g ‘ri taqsim lanishi.
M ashqni bajarishni tashkil etish quyidagi b o sq ic h la rd a n iborat:
— o ‘qituvchining faoliyat m aqsadi va m a z m u n in i t u s h u n tir is h i;
— topshiriqni bajarish k etm a-ketligini k o ‘rsatishi;
— o ‘q i t u v c h i n a z o r a t i o s t i d a o ‘q u v c h i l a r t o m o n i d a n o ‘q u v
harak atin in g dastlabki bajarilishi;
— zarur ko'nikm a va m alakalarshakllangunicha o ‘quv h a rakatlarning 
k o ‘p bora takrorlanishi.
Ayrim h o latlarda o ‘q u v c h ila r ovoz c h iq arib o 'q u v h a r a k a tl a r in i
takrorlashlari va bajarishlari lozim boMadi. U l a r izohli m a s h q l a r d e b
n o m la n a d i va bajariladigan h a r a k a tla rn in g m o h iy a tin i a n g la g a n h o l d a
k o ‘nikm a va m alakalarni egallashga im kon beradi.
Laboratoriva ishlari o ‘quvch ilarn in g jih o z , m axsus u s k u n a , q u ro l 
h a m d a turli texnikaviy q o lip la rd a n fo y d a la n g a n h o l d a ta j r ib a l a r n i
oM kazish m e t o d l a r i boMib, u l a r k o ‘p r o q ta b i i y f a n l a r a s o s l a r i n i
o ‘rganishda qoMlaniladi. Bu m e to d o ‘q u v c h ila r n in g a s b o b - u s k u n a l a r
b ila n ish k o ‘rish, oM chash ish larin i a m a l g a o s h i r i s h va u l a r n i n g
natijalariga ishlov berish kabi koMiikmalarini t e z k o r s h a k lla n tirish g a
im kon beradi. Laboratoriya ishlarini bajarish maxsus qu rilm a va jih o zlar, 
shun in g d ek , m ateriallar h a m d a vaqtni sarflash, u larni ishga t a y y o r
holatga keltirishni talab etadi. Biroq bu harakatlar o ‘q u v c h ila m in g yuqori 
darajadagi faolligi asosida m ustaqil ravishda tajriba va oMchash ishlari ni 
tashkil etish bilan takom illashtirilib boriladi.
L a b o r a to riy a d a n a m a liy is h la rn in g fa rqi s h u n d a k i , b u m e t o d
o ‘quvchilarning mavjud n azariy bilim larni am a liy m a s a la la r y e c h im in i
to p ish g a y o 'n a ltirilg an faoliyatini tashkil etis h g a x iz m a t q ila d i. U 
o ‘quvchilarning bilim larini c h u q u rla sh tiris h , bilish fao liy a tin i n a z o r a t
q ilis h h a m d a yoM q o ‘y ilg a n k a m c h i l i k l a r n i t u z a t i s h b o r a s i d a g i
k o ‘nikm alarini shakllantirish kabi funksiyalarni bajaradi.
Amaliy m ashg‘ulo tla rd a o ‘q u v ch ila rn in g bilish faoliyati q u y id a g i 
b esh bosqichda tashkil etiladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. 0 ‘qituvchining tushuntirishi, faoliyat m ohiyatini nazariy j ih a td a n
anglash bosqichi.
2. K o ‘rsatm a, y o ‘l-y o ‘riq berish bosqichi.
3. Sinov bosqichi (bu bosqichda ikki-uch n afar o ‘quvchi am a liy
h a r a k a tla rn i b a ja r a d i, qolg an o ‘q u v c h ila r esa u larn in g fa o liy a tin i 
kuzatadi).
4. Faoliyat (harakat)ni bajarish (har bir o ‘quvchi topshiriqni mustaqil 
r a v is h d a b a ja r a d i, a y n i o ‘rin d a t o p s h i r i q n i bajarishga q i y n a l g a n
o ‘quvchilarga alo h id a e ’tib o r qaratilib, ularga y o rd a m k o ‘rsatiladi).
5. Nazorat bosqichi (bu bosqichda o ‘quvchilaming ishlari qabul qilinadi 
va baholanadi; ishning sifati, materialning maqsadga muvofiq tanlanganligi, 
vaqt nuqtayi nazaridan tezkorlik, topshiriqni bajarish tizimining t o ‘g ‘riligi 
va samaradorligi kabi holatlarga alohida e ’tibor beriladi).
Z a m o n a v iy t a ’lim tizim ida o 'q u v c h ila r t o m o n i d a n o ‘zlashtirilgan 
n a z a r i y b i l i m l a r n e g i z i d a a m a l i y k o ‘ n i k m a va m a l a k a l a r n i
shak llan tirish d a d id a k tik o ‘vinlard a n foydalanishga alo h id a e ’tib o r 
qaratilm oqda.
D id ak tik o ‘vin o ‘rganilayotgan obyekt, hodisa va ja r a y o n la r n i 
modellashtirish asosida o ‘quvchining bilishga b o ‘lgan qiziqishi va faollik 
darajasini rag‘batlantiruvchi o ‘quv faoliyati turi. Ayni vaqtda o ‘yin h a m
ijtim oiy faoliyat k o ‘rinishi sanaladi.
Hozirgi v aqtda o ‘qituvchilar q o ‘lida b a r c h a o ‘quv fanlari b o ‘yicha 
didaktik o 'yinlarning ishlanmalari mavjud, ayniqsa, boshlang‘ich t a ’lim 
b o ‘yicha yaratilgan o ‘quv dasturlarda turli didaktik o'yinlarning r o ‘yxati 
yetarli darajada k o ‘rsatilgan.
T a ’lim ning globallashuvi t a ’limiy va rivojlantiruvchi xarakteriga ega 
va y o ‘nalishi jih atid a n xilma-xil b o ‘lgan k o m p u t e r o ‘yinlarining m ak tab
a m aliy o tig a ja d a l kirib kelishini t a ’m in la m o q d a . Didaktik o ‘y in lar 
o ‘quvchilarga ijtim oiy-foydali m e h n a t h a m d a , o ‘qish k o 'n ik m a la rin i 
faol o ‘z lash tirish d a m u h im ah a m iy a tg a ega. D idaktik o ‘y inlarning 
ah a m iy a ti unin g natijasi bilan em as, balki ja ra y o n n in g m a z m u n i va 
u n i n g k e c h i s h i b i l a n b e l g i l a n a d i . 0 ‘y i n l a r b o l a l a r n i i j t i m o i y
m u n o s a b a tla r ja ra y o n id a faol ishtirok etishga tayyorlaydi, ularning turli 
p s i x o l o g i k z o ‘r i q i s h l a r i n i k a m a y t i r a d i . D i d a k t i k o ‘y i n l a r d a n
f o y d a l a n i l g a n d a o ‘q u v c h i l a r n i n g m a n f a a t d o r b o ‘lish la ri ijo b iy
a h a m i y a t g a ega boMgan t a q d i r d a g i n a u l a r n i t a q d irla s h m u m k in .
A k sin ch a , m e to d ik ji h a t d a n puxta as oslanm agan h a m d a sh uncha ki 
tashkil etilgan o ‘yin ijobiy natija berm aydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---