Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti umumiy pedagogika

1.Nimaga o'rgatish:
a) o'quvchilarni o'rganilayotgan mavzu bo'yicha ilmiy yangiliklar-dan xabardor etish, fan terminlarini tushuntirish, o'quv predmetini to'liq o'zlashtirish;
b) o'quvchilarda shaxs erkinligini, mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish;
v) o'quvchilarning o'rganilayotgan fan bo'yicha qobiliyatlarini, ko'-nikma va malakalarini shakllantirish;
g) yangi mavzuni fanlararo aloqadorlik asosida tushuntirish;
d) dars jarayonini pedagogik va axborot texnologiyalarining qiziqarli metodlari asosida tashkil etish.
2.Kimni o'rgatish:
a) kelajakda mamlakat taraqqiyoti uchun mas'ul, davlat siyosatining ustuvor sohasi bo'lmish barkamol insonga ta'lim-tarbiya berish;
b) o'quvchilarni bilim olish va tarbiyalanishi jarayonida duch kela-digan muammolar va qiyinchiliklarni mustaqil bartaraf etishga o'rgatish;
v) o'quvchilarda mustaqil fikr yuritish ko'nikmalarini hosil qilish; g) dars va darsdan tashqari ta'lim-tarbiya jarayonini o'quvchilar fikr-larini inobatga olgan holda tashkil etish;
d) yosh va murg'ak qalb egasi bo'lmish o'quvchilarning psixologik o'zgarishlari va rivojlanishlarini inobatga olish;
e) iqtidorli o'quvchilar bilan yakka holda pedagogik faoliyat olib borish.
3. Qanday o'rgatish:
a) o'qituvchi o'z faoliyati davomida to'plagan pedagogik tajribalari asosida kompyuter, axborot va innovatsion texnologiyalarni qoilagan holda ta'lim berishi;
b) yuksak pedagogik mahorat bilan dars va darsdan tashqari vazi-yatlarda tarbiyaviy jarayonni milliy mafkura, an'ana va qadriyatlar aso­sida tashkil etish;
v) o'quvchilarni bilim olishga qiziqishini oshirish maqsadida peda­gogik ta'sir ko'rsatishning turli usullaridan foydalanish;
g) ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda belgilangan maqsadga erishish uchun, mahalla faollari, ota-onalar bilan o'zaro hamkorlikni mustahkamlash.
O'qituvchining o'quvchilar hamda o'qituvchilar jamoasi bilan uzviy aloqada bo'lishi, uning jonli muloqotni to'g'ri tashkil etishda muhim ahamiyat kasb etadi. O'quvchilar bilan jonli muloqotga kirishib, ularning hurmat-e'tiboriga sazovor bo'lish birdaniga sodir bo'ladigan va ta'lim-tarbiya sohasida yutuqlarga darhol yetaklaydigan jarayon emas. Buning uchun o'qituvchi yillar davomida tayyorlanadi, pedagogik mahorat sirlarini egallaydi, tajribali ustoz o'qituvchilarning yutuqlaridan foydalanadi. Yosh o'qituvchilar uchun jonli muloqotni yaratishda quyi­dagi vazifalarga e'tibor berish talab qilinadi:
- o'quvchilarning individual xususiyatlarini, psixik holatini chuqur o'rganish, sinf jamoasining rasmiy va norasmiy liderlari faoliyati bilan tanishish, ularga nisbatan adolatli munosabatda bo'lish;
- jonli muloqot asosida mustaqil fikrlovchi, o'zining qadr-qimmatini anglaydigan, irodasi baquwat, iymoni butun, hayotda aniq maqsadga intiluvchi erkin shaxsga ta'lim-tarbiya berishi shartligini unutmaslik;
- jonli muloqotning pirovard natijasi o'quvchilarni o'z aqli, o'z tafakkuri, o'z mehnati bilan mas'uliyatni his etishini ta'minlashi, ularni ongli ravishda ozod va hur fikrlovchi inson bo'lib tarbiyalanishini ta'minlash;
-jonli muloqot tufayli o'quvchilarning yuksak darajadagi intellektual salohiyatlarini, aql-zakovati qudratini yuzaga chiqarishga erishish.
Pedagogikada jonli muloqotning muhim jihatlaridan biri uning vositalaridir. Vositalar tashkilotchilik qobiliyati, baho beruvchi, intizom-ga undovchi bo'lishi mumkin. Ilmiy adabiyotlarda o'qituvchi o'z ishi-ning mohir ustasi bo'lishi uchun tashkilotchilik qobiliyati asosida ta'sir ko'rsatishga ko'proq yondashishi lozimligi ta'kidlanadi.
O'qituvchilarning jonli muloqoti uchta qarama qarshi shakllarga ega bo'lgan faoliyatlardan birida namoyon bo'ladi:
• ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda o'qituvchi bilan o'quvchilarning bir-galikda hamkorlik qilishlari;
• o'qituvchining o'quvchilarga tazyiq o'tkazishi va ularning faolli-gini ro'yobga chiqarmasligi;
• o'qituvchining o'quvchilar bilan o'zaro muloqotda, nisbatan mo'-tadil munosabatda bo'lishi va o'quvchi jamoasi tomonidan hal etila-yotgan barcha muammolardan o'zini chetga olishi.
Muloqotdagi noo'rin vaziyatlarni o'qituvchining o'zi tajribasizligi tufayli paydo qiladi. U o'quvchilar bilan bir xil o'zaro jonli muloqot olib bora olmaydi, ba'zi ishtirokchilarga nisbatan tazyiq o'tkazsa, ba'zi ishti-rokchilarga muvofiq ravishda faoliyat olib boradi.
O'qituvchi jonli muloqotga emotsional tus berish bilan neytral holat orqali muloqotdagi faoliyatini ijodiylikdan salbiylikka o'zgartirishi mumkin. Bularning hammasi muloqot muhitini, sinfdagi ma'lum iqlimni o'zgartiradi. Takomillashgan pedagogik muloqot o'qituvchining o'z jonli muloqoti jarayonida va erishilgan yutuqlari natijalarini muntazam nazorat qilib borishini nazarda tutadi.
To'g'ri tashkil etilgan pedagogik muloqot davomida o'qituvchi tanlagan vositalar ta'lim-tarbiya jarayonining vazifa va sharoitlariga muvofiq kelishini o'lchovchi vosita sifatida tushuniladigan pedagogik nazokat mujassamlanadi. Pedagogik faoliyatda o'qituvchi jonli muloqot orqali quyidagi fonksiyalarni bajaradi:
birinchidan, ta'lim-tarbiya jarayonining o'qituvchi tomonidan yakka holda olib borilishi va bu faoliyatga yagona o'zi javobgarligi;
ikkinchidan,ta'lim-tarbiya jarayonida bir maqsadga yo'naltirilgan ijtimoiy - psixologik tizimning bir maromda ta'minlashi;
uchinchidan,ta'lim va tarbiyaning muvaffaqiyatini belgilovchi o'qi­tuvchi va o'quvchilarning o'zaro munosabatida muayyan bir tizimning tashkil qilinishi;
to'rtinchidan,o'quvchilarni mustaqil fikrlovchi erkin shaxs sifatida shakllantirish, yashirin iste'dodini ro'yobga chiqarishga erishish imkoni-yatlaridan foydalanish;
beshinchidan,barkamol inson tarbiyasi davlat siyosatining ustuvor sohasi sifatida o'qituvchi pedagogik faoliyatining birlamchi vazifasi ekanligini unutmaslik,
Jonli muloqot jarayonida o'quvchilarning xulqi ijtimoiy qonuniyatlar maromiga zid kelsa, u holda uning xatti-harakatiga tarbiyaviy ta'sir ko'rsatiladi, ya'ni, e'tiroz, tanbeh, ogohlantirish kabi vositalar qo'lla-niladi. Jonli muloqot o'qituvchilarning axloqiy namunalari muhim ahamiyatta ega boiib, axborot almashinuv, o'zaro ta'sir kabi muloqot vositalarining muvaffaqiyatini ta'minlaydi.
Har bir fikr va e'tiroz bildirilganda, muloqotdan o'quvchining ruhiy o'zgarishlariga, tashqi ko'rinishiga e'tibor berish, lozim bo'lganda o'qi­tuvchining uzr so'rashi, tavoze bilan o'quvchiga murojaat qilishi o'qi­tuvchi muomala odobining muhim belgisidir.
Ta'lim muassasalarida olib borilayotgan pedagogik faoliyatda o'qi­tuvchi muloqot jarayonida nojo'ya xatti-harakati, qo'polligi, o'ylanmay bildirilgan noto'g'ri fikri, ortiqcha imo-ishoralari natijasida o'quvchilar bilan bo'ladigan jonli muloqotning buzilishiga, tuzatib bo'lmas qaltis vaziyatlarning kelib chiqishiga sabab boiadi.
Buning natijasida muloqot odobi, yaxshi muomala bilan fikr alma-shuv o'z o'rnini nizoli vaziyatga bo'shatib beradi. Ushbu salbiy holat-larga yo'l qo'yilmaslik uchun, pedagogik muomalada o'quvchilar bilan o'zaro munosabat hurmat va ishonch negizida qurilishi kerak. Bunda o'qituvchi o'quvchining huquq va majburiyatini, maktabda, jamoada, oilada bajaradigan vazifalari nimalardan iborat ekanligini har lahzada eslatib turishi lozim.