Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

Xulosa
Mustaqillik sharofati bilan O‘zbekiston o‘z milliy davlatchiligini shakllantirish imkoniyatini qo‘lga kiritdi. Bu borada ikki asosiy vazifa: birinchidan, eski ma’muriy buyruqbozlik tizimini, unga muvofiq bo‘lgan davlat hokimiyati va boshqaruv organlarini tugatish; ikkinchidan, erkin bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan milliy demokratik davlatchilikning konstitutsiyaviy, tashqiliy-huquqiy va amaliy asoslarini yaratish xal qilindi.
Ma’lumki, 130 yil davomida O‘zbekiston siyosiy qaramlik, mustamlakachilik zulmini boshidan kechirdi. Respublikamiz boshqa sobiq Ittifoq respublikalari singari o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqidan mahrum etilgan edi. Xalqlarning xohish-irodasiga e’tiborsiz qoldirilib, milliy davlatchilik inkor etilgan. Ko‘plab sohalarda, xususan siyosiy sohada cheklanishlar yuz berib, xalq o‘z yurtboshisini tanlash va saylashdan mahrum etildi. Respublika rahbari, hukumat a’zolari, vazirlik va idoralar boshliqlari, hatto viloyat rahbarlari ham “Markaz” tomonidan tayinlanardi, unga to‘laligicha qaram edi. Oddiy ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy masalalar ham markazning ruxsatisiz hal etilmas, mustaqil faoliyat yuritishga urinish yomon oqibatlarga olib kelar edi. Mustaqillik sharofati bilan bunday holatga barham berildi.
O‘tish davrida hukumatimiz tomonidan ko‘plab islohotlar o‘tkizilib, huquqiy demokratik davlat va fukoroli jamiyatini barpo etishga kirishildi. Uzoq tarixiy tajribaga, milliy an’analarga tayangan holda ilg‘or mamlakatlar tajribasidagi ijobiy tomonlarni o‘rganib, O‘zbekiston o‘zining davlat boshqaruv tizimini tubdan qayta islohotlar boshladi.
Mustaqil demokratik davlatchilikni barpo etish bilan uzviy ravishda milliy huquqiy tizim ham shakllantirildi. O‘tish davrida O‘zbekiston parlamenta 400 dan ziyod qonunlar qabul qildi. Huquqiy tizimning o‘zagini O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi tashkil etadi.
O‘zbekistonda demokratik huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyatini qurish jarayonida davlat hokimiyati organlari ichida qonun chiqaruvchi oliy davlat vakillik organi – Oliy Majlisning o‘rni va ahamiyati kattadir. Rivojlanishning mashaqqatli yillarida respublika siyosiy hayotini yangilash va demokratlashtirishda Oliy Majlis o‘zining salmoqli hissasini ko‘shdi.
Tub islohotlar mahalliy davlat hokimiyati organlari tizimini ham qamrab oldi. Jumladan, O‘zbekistonda «Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari» siyosiy qurilish dasturining bosh yo‘nalishlaridan biri davlatning bir qancha vakolatlarini mahalliy davlat hokimiyati organlariga, jamoat tuzilmalariga va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga bosqichma-bosqich topshirishdan iboratdir. Xususan, O‘zbekistonda «Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari» siyosiy qurilish dasturining bosh yo‘nalishlaridan biri davlatning bir qancha vakolatlarini mahalliy davlat hokimiyati organlariga, jamoat tuzilmalariga va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga bosqichma-bosqich topshirishdan iboratdir. O‘tish davrida mustaqillikni yanada mustahkamlashga, O‘zbekistonning barcha imkoniyatlarini yangi jamiyat qurishga, har bir kishida mustaqillik tafakkurini shakllantirishda mahalliy hokimiyat organlari o‘rni va roli ortib bormoqda. Mamlakatimizda chuqur islohotlar o‘tkazilmoqda. YAngi tarixiy sharoitlarda O‘zbekiston Respublikasi mahalliy hokimiyat organlari faoliyati, uning tashkil etilishi masalasi va bu sohada sodir bo‘layotgan jarayonlarni tadqiq etish xozirgi kunining dolzarb masalasigi aylandi. SHu sohada yangi sodir bo‘layotgan va bu jarayonlarni tashkil etgan hodisalarni ifoda etuvchi yangi tushunchalar vujudga kelib, ilmiy iste’moldan mustahkam o‘rin egallab kelmoqda.
Ma’lumki, sobiq sovetlar davrida amalda bo‘lgan mahalliy hokimiyat organlari aniq bir huquqqa ega bo‘lgan. Ma’muriy buyruqbozlik, yakkahokimlik tus olgan bir sharoitda partiya organlari hukmronligi va markazning tizyiqi buning bosh sababi edi.
Istiqlol sharofati bilan mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab, respublikada davlat organlari tizimini qayta shakllantirishga kirishildi. Dastlab O‘zbekiston Respublikasi davlat organlarining tizimini tartibga soluvchi qonunlar ishlab chiqildi. Davlat hokimiyati qonun chiqaruvchi, ijroiya va sud hokimiyatiga bo‘lindi. SHu asosda mustaqil O‘zbekiston davlat organlarining vazifalarini chegaralash, ularning o‘z vazifalarini mustaqil asosda bajarishi va shu bilan o‘z faoliyatini takomillashtirishi, shu jumladan, mahalliy hokimiyat organlarining faoliyatini yaxshilash uchun choralar ko‘rila boshlandi. Bu jarayonlarni yanada mustahkamalash uchun o‘zbek milliy davlatchilik an’analarining boy o‘tmishigi murojaat qilinib, mahalliy ijroiya hokimiyatining boshlig‘i sifatida hokim lavozimi joriy etildi. Bu boradagi islohotlar davom ettirilib, milliy manfaatlarimizga mos keluvchi va xalq xohish – irodasini to‘la aks ettiruvchi o‘zini o‘zi boshqarish organlari tizimini barpo etildi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, agar chet el parlamentlariga nazar tashlasak, 2000 yilda Yevropaning 29 mamlakatida ikki palatali parlament faoliyat ko’rsatganiga amin bo’lamiz. O’zbekistonda ikki palatali parlamentdan ko’zlangan asosiy maqsad qonunchilik soxasida mukammallikka va professionalizmga erishish, adolat, oshkoralikni xamda xurfikrlilikni yanada rivojlantirishdir. Ikki palatali parlamentning ustunligi shundaki, qonun xar tomonlama ko’rib chiqilishi uchun turli manfaatlar va qarashlar xisobga olinadi va eng ilg’or, to’g’ri fikrga to’xtaladi. Ikkinchi ustunligi, bunday tizimda jamoatchilik manfaatlari birmuncha keng va rang-barang bo’ladi. Uchinchisi esa, professionalizm asosida yaratiladi. To’rtinchi ustunligi, bu jarayonda parlament va ijroiya xokimiyat vazifalari aralashib ketishining oldi olinadi. Taraqqiyotning bosqichma-bosqich tamoyilini ma’qul topgan O`zbekistonparlament islohotida ham ana shunday yo`l tanlandi. Islohotlar endiginaboshlangan dastlabki yillarda fuqarolik jamiyati, umuman davlatchilikninghuquqiy poydevori endigina yaratilayotgan mas’uliyatli bir palladaparlamentchilikning bir palatali modeli qabul qilindi. Sababi, jahontajribasi ko`rsatayotganidek bir palatali parlament xali etarli huquqiybazasi shakllanmagan, turli sohalar bo`yicha qonunlar tanqisligi sezilayotganyosh davlat uchun muhim ahamiyat kasb etadi. CHunki bunda qonun yaratuvchilikarayoni tezlashadi, mobil va ixcham shaklga ega bo`ladi, hamda o`ziga xosjo`shqinlik yuzaga keladi.SHu bois Oliy Majlisning dastlabki 5 yillik faoliyati nihoyatdaunumli bo`ldi. Bu davrda 138 ta qonun, 468 ta qaror, 10 ta Kodeks, 2 ta Milliydastur qabul qilindi. Bir so`z bilan aytganda, O`zbekiston mustaqillikningdastlabki bosqichida bir palatali parlamentning ijobiy tomonlaridan to`liqfoydalana oldi.