Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat Universiteti

O’zbekiston neft sanoatini rivojlanish tarixi.

O’zbekistonda neftni qayta ishlash sanoati 1885-yildan boshlangan bo’lib, neftni Farg’ona vodiysining Chimyon qishlog’iga yaqin joyda joylashgan ikkita quduqdan qazib olingan.
1900-yilga kelib olib borilgan neft qidirish ishlari natijasida 1904-yili 270 m chuqurlikdan fontan kabi otilib chiqayotgan neft koni topilgan.
1906-yilda Farg’ona viloyatida davriy ravishda ishlovchi bitta ikki kubali qurimadan iborat neftni qayta ishlash zavodi qurildi. Neftni sifatini esa termometr va ariometrlar bilan aniqlangan. Ishlab chiqarishning asosiy mahsuloti kerosin va mazut bo’lgan.
1915-1916 yilga kelib O’rta Osiyoda benzinda yurishga moslashtirilgan avtomobillar paydo bo’lgunga qadar qolgan fraksiyalarni yerga qazilgan chuqur o’ralarga tashlab yoqib yuborilgan. Mahsulotlarni temir yo’l yoki karvon orqali Afg’oniston va Xitoyga eksport qilingan.
1907-yilga kelib zavod aka-uka Nobellar qo’liga o’tgach uni qayta rekonstruksiya qilindi. O’sha yilning o’zida Chimyon qishlog’i yonidagi kondan zavodga qadar neftni 4 dyumli turbada ekspluotatsiya qilina boshlandi. Natijada
ilgari neftni tashib kelinayotgan transportlar sarfi kamayib rezurvar parklari qurildi.
1940-yilga kelib zavod o’z kimyoviy laboratoriyasiga ega bo’ldi va texnologik jarayonlar takomillashib, ishlab chiqarishning yillik quvvati 176 ming t ga yetdi.
1972-yili Qashqadryo viloyatida dunyodagi katta gazni qayta ishlovchi zavodlardan biri “Muborak” gaz kompleksi ishga tushirildi.
1980-yili esa Sho’rtan gaz zavodi ishga tushurildi.
O’zbekistonda birinchi gaz koni 1953-yili Qizil-Qum cho’lida Setalan- tepada topildi.
1962- yilga kelib Gazli gaz konida Buxoro-Ural va O’rta Osiyo-Markaz gaz quvurlari qurildi.
Mustaqilligimizning ilk yillaridayoq davlatimiz o’z oldiga yoqilg’i va energetika tomonidan boshqa davlatlarga tobe bo’lmaslik maqsadlarini qo’ydi. Natijada suyuq uglevodorodlar ishlab chiqarish hajmi ortishi oqibatida nafaqat ichki bozorni yoqilg’iga bo’lgan ehtiyojini qoplash, balki ichki bozordan ortganini eksport qilishni ham boshlab yuborildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 1992-yil 3-maydagi qaroriga binoan “O’zbektneftigaz” kontsernoni tashkil etildi.
Prezidentimizning 1992-yil 23-dekabrdagi qaroriga asosan “O’zbektneftigaz” kontsernoni milliy kompaniyaga aylantirildi.
1997-yilda Buxoro neftini ishlovchi zavod ekspluotatsiya qilindi.
1998-yilning 11-dekabrida O’zbekiston Republikasi Prezidentining № UP- 2154 qaroriga binoan “O’zbektneftigaz” milliy kompaniyasi milliy holding kompaniyasiga aylantirildi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining № 523- qaroriga binoan “Uztransgaz”, “Uzneftmahsulot”, “Uzneftigazmash” aksionerlik kompaniyalari tashkil etildi.
2000-yili Farg’ona neftni qayta ishlash zavodini rekonstruktsiya qilindi. 2001-yili Sho’rtan gazokimyoviy kompleksi ishga tushurildi.
2002-yili “O’zbektneftigaz” MXK va “Gazprom” MCHJ O’zbekiston gazini shartnoma asosida eksport qilish haqida shartnoma imzolashdi.
2003-yilga kelib bir kunlik qazib chiqarilayotgan neft hajmi 171 ming barelga yetdi, 190 ta neft konlari ochildi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra neft zaxiramiz 600 mln barelni tashkil qiladi.
O’zbekistonning potensil neft zaxirasi esa 5,3 mln t ni tashkil etadi.
2004-yili “O’zbektneftigaz” MXK va “Lukoyl” MCHJ “Kandi-Xauzak- Shadi” loyihasi asosida Buxoro-Xiva hududida tabiiy gaz konlarini topish va ulardan foydalanish yuzasidan shartnoma imzolashdi.
2006-yili “Uzgeobirneftigaz” AK tashkil topdi.
Hozirda O’zbekistonda 2 ta neftni qayta ishlash zavodi, 23 ta neft bazasi,
43 ta neft bazasi filiallari mavjud bo’lib, 2009-yilda bir kunlik qazib chiqarilayotgan neft miqdori 107 ming barelni tashkil etdi[19].

4.