ZabiTƏ teymurlu
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zabitə Teymurlu
10 bir neçə mərhələdən ibarət olduğunu bildirir: “1) VII-XII əsrlər - “Dədə Qorqud kitabı”ndan Həsənoğluya qədər; 2) XIII-XVI əsrlər – divan ədəbiyyatı dilinin aparıcı dil kimi fəaliyyəti mərhələsi; 3) Milli ədəbi dilin yeni mərhələsi – XVII-XXI əsrlər” (32, 75, 90). “Oğuzların Midiya-Albaniya (Azərbaycan) ilə bağlılığı ən yaxşı halda ilk orta əsrlərin sonlarına aid edilir, ən çox da bu tarixi səlcuq- larla (XI əsrdən) başlayırlar. Halbuki, dil faktları, ayrı-ayrı sözlərin morfonoloji təhlili, Azərbaycan şivələrinin faktlarına müraciət dili- mizdə oğuzcanın çox qədimlərə getdiyindən xəbər verir” (32, 76). Azərbaycan dili özünün tarixi inkişafında aparıcı oğuz ünsür- lərini mühafizə etməklə özünəməxsus əlamətlər kəsb edərək Azər- baycan xalqının milli dili kimi formalaşmışdır. “Səlcuqilər Azərbaycana tayfa kimi yox, dövlət faktı kimi, ordu- qoşun kimi gəliblər. Gələn dövlət ordusunun əsgərləri qohumdilli olduğundan yerli camaatla tez qaynayıb-qarışır, qalıb evlənənlər, ailə quranlar, buranı ömürlük yaşayış yeri seçənlər olur” (16, 27). T.Hacıyev qeyd edir ki, azərbaycanlıların başqa oğuz dilləri ilə əla- qəsi yalnız ədəbi-yazılı səviyyədə gedib. Müasir dildə ən qədim oğuz qatı fonetik faktlarla daha güclü qalır (32, 76). Azərbaycan dilinin formalaşmasına dair E.Əzizovun mülahizə- ləri diqqəti xüsusilə cəlb edir: “Azərbaycan dilinin formalaşmasın- dan bəhs olunarkən, nədənsə, Azərbaycan əhalisinin türkləşməsi məsələsi Azərbaycan dilinin yerli dil olması faktına qarşı qoyulur. Fikrimizcə, “türkləşməni” Azərbaycan dilinin gəlmə bir dil kimi for- malaşması mənasında yox, Azərbaycan dilinin Azərbaycan ərazisin- də yaşamış müxtəlif xalqlar arasında ümumi ünsiyyət vasitəsinə çevrilməsi, Azərbaycan dilinin təsir dairəsinin genişlənməsi faktı kimi başa düşmək lazımdır. Gəlmə türk tayfaları yerli əhaliyə nəin- ki öz dilini verirdi, əksinə, onların öz dili yerli türkcəyə uyğunlaşır- dı. Deməli, dilin tarixində elə bir dövr yaranır ki, əvvəllər adacıqlar şəklində mövcud olmuş yerli türk tayfa dilləri tarixən həmin ərazi- də məskun olmuş və ya sonradan gəlmiş müxtəlif etnoslar (qohum və ya qeyri-qohum) üzərində qələbə çalır, Azərabaycan dili geniş bir ərazidə əhali arasında ünsiyyət vasitəsinə çevrilir. Bu prosesdə bəzi yerli dillər və gəlmə dillər assimilyasiya olunur, lakin tamamilə |