Zaharli sutemizuvchi-loris haqida faktlar

ISSN: 
2181-3906 
2023

International scientific journal
 
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
 

VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
 
224
sudralib yuruvchilarni olishimiz mumkin. Ushbu guruhga kiruvchilar, zaharli moddasidan himoya 
sifatida foydalanadi. 
Hayvonot olamining evolyutsiyasi natijasida hayvonlarning zaharlilik hususiyati, ayniqsa, 
zaharli moddalarning kimyoviy tuzilishi ko’plab o’zgarishlarga uchradi. Agar dastlabki zaharli 
moddalar, metabolitlar struktura jihatidan juda soda tuzulgan bo’lsa, keyingi davrlarda paydo 
bo’lgan zaharlar murakkab tuzulishga ega bo’la boshladi. Oxir oqibat shunday zaharli moddalar 
hosil bo’la boshladiki, hatto zaharning tuzilishi shaxsiy organizm oqsillari uchun ‘’begona’’ bo’lib 
qoldi. Shu sababli zahar tushgan joydagi to’qimalar, hujayralar, a’zolar shikastlandi, jarohatlandi. 
Zahar organizmning oqsil tuzilishidan qanchalik farq qilsa, zaharlanish darajasi shunchalik yuqori 
bo’lishi ma’lum bo’ldi. 
Zahar bu ma’lum bir miqdorda, hattoki juda kam miqdorda bo’lsa ham organizmning 
hayotiy faoliyati buzilishiga, zaharlanishga, kasalliklarga, patologik holatlarning kelib chiqishiga 
va o’limga ham olib kelishi mumkin bo’lgan moddadir. 
Hozirgi vaqtga kelib, fanga hayvonot olamining turli tiplariga kiruvchi, zaharli 
hayvonlarning 5000 dan ortiq turlari ma’lum:

Soda hayvonlar-20; 

Kovakichlilar- 100 ga yaqin; 

Chuvalchanglar- 72 ga yaqin; 

Bo’g’imoyoqlilar- 4000 ga yaqin; 

Molyuskalar- 90 ga yaqin; 

Ignaterililar- 25 ga yaqin; 

Baliqlar- 500 ga yaqin ; 

Amfibiyalar- 40 ga yaqin; 

Reptiliyalar- 100 ga yaqin tur. 
Shu bilan birga yer yuzida sutemizuvchilar sinfiga mansub bo’lgan zaharli hayvonlarning 
hayvonlarning faqat bir necha turlarigina aniqlangan. Bularga: o’rdakburun, yexidna, yerqazir, 
yoriqtishlilar va pirimatlar turkumiga kiruvchi faqat bitta yagonq tur “loris” deb nomlanadigan tur 
zaharlli hayvon bo’lib hisoblanadi. 
Sekin lorislar, dunyodagi yagona zaharli primatlar. Yashash uchun kurashda zahardan 
foydalanadilar. Tadqiqotchilar ushbu turning turlaridan biri bo'lgan, Yavan lorisining xatti-
harakatlarini o'rganib chiqganda zaharli chaqishlarni kuzatishdi. Loris asosan o'zini yirtqichlardan 
himoya qilish va parazitlarga qarshi kurashish uchun zahardan foydalnadi. 
Sekin lorislar (Nycticebus) kichik, lekin hatto katta yirtqichlarga qarshi kurasha oladi. Ular 
dunyodagi yagona zaharli primatlardir. Sekin lorislarning tuprigi va old oyoqlaridagi sekretsiya 
bezlaridan ajraladigan suyuqlik tarkibi zaharlidir. Yuqori samaradorlik uchun hayvonlar ikkala 
suyuqlikni ham bir-biri bilan aralashtiradi.
Zahar hayvon tirsagini yalaganda, brakiyal bezning suyuqligi tupurik bilan aralashtirganda 
hosil bo'ladi. Shuning uchun qo'rquv va xavf hissi paydo bo'lganda, loris tirsaklarini yuqoriga 
ko'taradi. Uning chaqishi zaharli bo'ladi (odamlarda anafilaktik shok va hatto o'limga olib kelishi 
mumkin). Tishlarning maxsus tuzilishi zaharni belgilangan joyga etkazishga yordam beradi: 
lorisning oldingi tishlari tekislanadi va igna o'tkir taroqqa aylanadi. Loris zahari ko'p komponentli 
bo'lib, uning tarkibi turlarga xos bo'lib, asosan zaharli o'simliklardan iborat bo'lgan ratsionga 

---