Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti fizika-matematika fakulteti

topshiriqlarning
xar tomonlama o`ylab ishlab chiqilgan tizimi, xar 
mavzuning o`zlashtirilishi muayyan pedagogik shart-sharoitlarni talab qiladiki, 
bunday sharoitda ta'lim rivojlanishga nisbatan ilgarilab boradi. O`quvchi, odatda 
mustaqil bajariladigan topshirig`ini kichik guruxda o`zaro yordam, hamfikrlik 

---

natijasida tez bajaradi. Kichik gurux uchun murakkablik qiladigan mashq va 
masalalarni o`quvchilar jamoa bo`lib oson va sifatli bajarishlari mumkin. Savol va 
topshiriqlarning differentsiallik darajasidan kelib chiqqan xolda hamda bir mavzu 
bo`yicha belgilab beriladigan topshiriqlar, udarning sifati, xar bir o`quvchining 
namoyon qilishni talab qiladi. Shu bilan bir qatorda bunday topshiriqlarni bajarish 
jarayonida o`quvchi o`z rivojlanishi va bilim sifatining darajasi va individual 
xarakatlarini ham belgilab oladi. O`quvchi shaxsining o`ziga xos taraqqiyot 
jarayoni quyidagilarda namoyon bo’ladi o`z bilimlarini oshirishda, u yoki bu o`quv 
predmetini o`zlashtirishga moyillik tarzida ijodiy tafakkur, aqliy qobiliyatning 
taraqqiyoti predmetiga nisbatan bilimdonlik, aqliy qobiliyat ijodiy tafakkurning 
rivojlanishi, xissiyotni tarbiyalash, jamoa xayoti va o`quv-tarbiya jarayoniga 
ijtimoiy psixologik jixatdan moslashish, o`z zimmasiga javobgarlikni olish 
mustaqil qarorlar qabul qilish va unga mos xarakatlarni bajarish, jamoa orasida 
odatlanish, tengdoshlari kabi kattalarga ham murojaat qila olish, hamda dadil 
tanqid qila olish, boshqalarga yordam ko`rsatish, shaxsiy fikrini asoslash va 
isbotlash, jismoniy madaniyat elementlarini namoyon qila olish, sog`lom turmush 
tarzining qimmatli ahamiyatini anglab yetish, alkogol va narkotiklar zararini 
tushunib yetish, estetik didga ega bo’lish, atrof-olamning go`zalligini xis etish, 
tabiatga extiyotkorona munosabatda bo`lish ko`nikmalarini ma’nosini bila olish, 
tahlil qilish, farqlash ko`nikmalariga ega bo’lish, boshqalarning fikrlarini 
xurmatlash, jamiyat a'zolar bilan muloqot qilish madaniyatiga ega bo`lish. Bu 
ko`nikmalarning qimmati va zarurligini anglash o`quvchilarning ongida dunyoning 
ilmiy manzarasini yaxlit tarzda gavdalantirish, bu manzarani uning uchun qulay 
bo`lgan materiallar orqali yetkazish lozimligini tasdiqlaydi. Bu materiallar turli 
ta'lim soxalarining mazmuni orqali yetkaziladi, 
Xar bir o`quv predmetining mazmunida dunyoning ilmiy manzarasi o`ziga 
xos integratsiyalashgan tarzda ifodalanishi lozim. Bugungi kunda ta'lim 
mazmunini tanlashda xar bir o`quvchining o`ziga xosligiga tayangan xolda uning 
o`ziga xosligini ta'minlashdan iborat. Bunda o`quvchining o`ziga xos imkoniyat va 
qobiliyat darajasi aloxida xisobga olinishi kerak. 

---

Davlat ta'lim standarti talablari asosida tuzilgan dastur materiallarini 
o`zlashtirishda xar bir o`quvchiga yordam va o`zaro yordam nixoyatda zarurdir. 
Chunki bunday yordamsiz standart talablarini o`quvchi to’liq o`zlashtira olmaydi. 
Bu yordam aynan o`quv-biluv jarayonida turli-tuman mikromaydonlarni tashkil 
etish sharoitida amalga oshirilishi kerak. Xuddi shunday bir sharoit yaratilgan 
taqdirda xar bir o`quvchi DTSda ko`rsatilgan ta'lim mazmuni negizini tashkil 
qilgan hamda o`quv dasturiga kirgan o`quv materiallarini o`zlashtirish 
imkoniyatiga ega bo`ladi. Bu tadbir ta'limning turli bosqichlarida pedagogik 
yordamning turli ko`rinishlari sifatida o`qituvchi hamda o`quvchilar tomonidan 
amalga oshiriladi. 
Uzluksiz ta'lim jarayonida bilim, ko`nikma va malakalar o`quvchilarni 
rivojlantirishning maqsadi emas, balki vositasi sifatida qaralishiga erishish lozim. 
DTS da ko`zda tutilgan ta'lim mazmunini o`zlashtirish natijasi mustaxkam bilim, 
ko`nikma va malakalar sifatida namoyon bo’lishi kerak. Shu bilan bir qatorda 
ko`pvariantli o`quv materiallarini o`quvchilarning individual imkoniyatlarini 
xisobga olgan xolda taqdim etishni ham nazarda tutish lozim. Bunday tadbirni 
amalga oshirish muxim didaktik qimmatga ega. 
Shuni aloxida ta'kidlash kerakki, DTSda ko`zda tutilgan ta'lim mazmunini 
barcha o`quvchilar ko`nikma darajasida egallashlari shart. Shundan keyingina 
o`quvchining individual imkoniyati va xoxishini xisobga olgan bir qadar 
murakkabroq o`quv materiallarini taqdim etish lozim. Bunday o`quv materiallari 
alternativ, o`quv dasturlari, darslik va o`quv adabiyotlarida o`z aksini topmog`i 
lozim. Bunda o`quvchining bilim sifati va muayyan fanni o`qitishga qo`yiladigan 
talablar ham bir qadar oshiriladi. Ta'lim mazmunini integrallashning muhim 
shartlaridan biri, avvalambor, ta'lim mazmuniga singdirilgan barcha tushunchalarni 
tabiiy-ilmiy hamda ijtimoiy-gumanitar soxaga oid bilimlar sifatida taqdim etishdan 
iboratdir. 
Integrallashgan o`quv kurslari o`quvchilarda dunyoning yaxlitligi xakida bir 
butun tasavvur xosil qilishga ko`maklashadi. Tabiiyki, bir qator o`quv fanlarini 
integratsiyalashga bugungi kunda kuchli extiyoj sezilmoqda. Bir o`quv 

---

predmetining mazmuni nafaqat muayyan fan uchun dasturida ko`zda tutilgan 
mavzularni, balki moddiy borlik xodisalarini ham o`zida mujassamlashtirgan xolda 
ifodalaydi. Matematik hamda til, mulokot qonuniyatlarining ifodalanishini aks 
ettiradi. Bu manzaralarni o`quvchi anglab olishini ta'minlashga erishish muxim 
ahamiyatga ega. Jonli va jonsiz tabiatning aloqadorligi, tabiat bilan kishilik 
jamiyati madaniyatining mutanosibligi manzarasi o`quv predmetlari mazmunida 
o`z aksini topmog`i kerak. Amaliy ijodning texnikasi hamda texnologiyasining 
ifodalanishi fan-texnika rivojlanayotgan bizning asrimizda muxim ahamiyatga ega. 
Xar bir o`quvchining umumiy rivojlanishi uchun didaktik jixatdan qulaylik 
yaratish kerak. Buning uchun o`quv-biluv jarayonida, avvalambor, psixologik 
qulaylik bo`lishi maqsadga muvofiqdir. Bu, o`z navbatida, o`quv-biluv jarayonida 
o`quvchining xar tomonlama rivojlanishi uchun qulay pedagogik shart-sharoit 
vujudga kelishiga imkon beradi. Turli-tuman o`quv hamda kommunikativ 
ko`nikma va malakalarning shakllanishi ta'lim jarayonining muvafaqqiyatli 
bo`lishini ta'minlaydi. O`quvchilarning ruxiy salomatligini mustaxkamlash 
imkoniyatini yaratadi. O`quv jarayonining barcha qulayliklar asosida tashkil 
etilishi natijasida o`quvchida ruxiy ishonch qaror topadi. Bu esa o`quv-biluv 
faoliyatini jadallashtiradi. O`quv faoliyatiga bunday qulaylik xar bir o`quvchining 
DTSda ko`zda tutilgan ta'lim mazmunining asosiy negizini to`liq o`zlashtirishi 
uchun 
imkoniyat 
yaratadi. 
Ta'lim 
jarayonida 
o`quvchilarning 
o`quv
materiallarini puxta o`zlashtirishlari, bilimlarining mustaxkam bo`lishi uchun 
qulay pedagogik muxitni vujudga keltiradi. 
O`qitishning tashkiliy shakllari samaradorligini aniqlash quyidagi talablarga 
rioya qilishga bog’liq: 
1. O`qitish jarayonining maqsadi, mazmuni va sharoitlari o`rtasidagi aloqadorlikni 
ta'minlash. O`qitishning tashqiliy shakllarini tanlash o`quv materialining o`ziga 
xosligi, uning hajmi, murakkablik darajasi, tushunarlilmgi, darslikdagi bayoniga 
bog’liq. 
2. Barcha o`quvchilarni intensiv o`qitish, ularda puxta bilim, ko`nikma va fikrlash 
qobiliyatlarini shakllantirish. O`qitishning tashqiliy shakllari bu jarayonga mos 

---

ravishda tanlanishi kerak. Masalan, guruh ishi faqat tashqi faollikka olib 
kelmasdan, o`qitish samaradorligini oshirgandagina o`zining asosiy vazifasini 
bajargan bo`ladi 
3. O`quv faoliyatini rejalashtirish. O`qitishning tashkiliy shakllarini muntazam 
yangilab borish. Masalan, o`quv dasturida berilgan o`quv yuklamasini bajarish 
uchun zarur bo’lgan vaqtni oshirib yubormaslik lozim. 
4. O`qitish jarayonida turli tarbiyaviy masalalarni yechish. Masalan, do’stlik, 
o`zaro yordam, ishbilarmonlik, qat'iyatlilik, mustaqillikni qaror toptirish. 
5. O`qitish jarayonida muhim bo’lgan pedagogik shart-sharoitlar va imkoniyatlarni 
xisobga olish.