Zahiriddin muhammad bobur nomli andijon davlat universiteti

3) Funktsiyaning jadval usulida berilishi
Bunday usulda argumentning qiymatlari va funktsiyaning ularga mos qiymatlari jadval ko’rinishida beriladi. Ba’zi jarayonlarni o’rganishda funktsiyaning jadval usulida berilishidan foydalanish qulayliklar tug’diradi. Masalan, metereologlar yer sharining turli nuqtalariga tushgan yog’inlar jadvalini tuzishadi. Yer sharining ana shu turli nuqtalari «argument qiymatlari», yoqin miqdori esa «funktsiyaning qiymatlari» vazifasini bajaradi.
Suvga ixtiyoriy bosim berilsa, bu bosimga mos kelgan suvning qaynash temperaturasini aniqlash mumkin bo’ladi. Bunda temperatura bosimning funktsiyasi bo’lib, ular orasidagi bog’lanish formula bilan emas, balki jadval asosida beriladi. Bundagi tajriba asosida olingan ma’lumot qiymatlar bir - biriga taqqoslanadi.
Jadval usulining yana bir afzallik tomoni shundaki, tayyor jadvallar asosida jarayonning grafigini tuzish, jadval va grafik asosida esa funktsiyaning analitik ko’rinishini, ya’ni formulaviy ifodasini keltirib chiqarish mumkin bo’ladi.
3. Oshkor va oshkormas funktsiyalar
Analitik, ya’ni formula usulida berilgan funktsiyalar oshkor yoki oshkormas funktsiyalarga ajraladi.
Funktsiyaga nisbatan yechilgan analitik funktsiyaga oshkor funktsiya deyiladi. Masalan,
va hokazo.
Funktsiyaga nisbatan yechilmagan analitik funktsiyaga oshkormas funktsiya deyiladi. Masalan,
va hokazo.
Umumiy holda oshkormas funktsiyalar kabi ifodalanadi.
Har qanday oshkormas funktsiyani ham oshkor funktsiya shaklida ifodalash mumkin bo’lavermaydi.
Ta’rif. Agar funktsiya berilgan bo’lib, dan iborat bo’lsa, berilgan funktsiyaga murakkab funktsiya deyiladi va quyidagicha belgidanadi:
.
Masalan, lar murakkab funktsiyalardir.
Ta’rif. Berilgan funktsiyaga teskari funktsiya deb, shunday funktsiyaga aytiladiki, unda va o’zgaruvchilar orasidagi moslik qonuni xudi berilgan funktsiyadagi singari bo’ladi, ammo - funktsiya, esa argument deb hisoblanadi.
Ta’rifni boshqacha berish ham mumkin, ya’ni:
ning har bir qiymati uchun ning shunday qiymatlari mos qo’yiladiki, bu qiymatlarda bo’ladi. Masalan, funktsiyaga teskari funktsiya funktsiya bo’ladi, chunki va .
Teskari funktsiyaning aniqlanish sohasi - berilgan to’g’ri funktsiyaning qiymatlari sohasi, to’g’ri funktsiyaning aniqlanish sohasi esa teskari funktsiyaning qiymatlari to’plami bo’ladi.