SHAMOL ENERGIYASI VA UNDAN FOYDALANISHNING AHAMIYATI
Qayumov Ozod Istamovich
Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar
universiteti “Energetika” kafedrasi 7-22E guruh talabasi
Ilmiy rahbar: Shirinov S.G‟.
Annotatsiya.
Shamol energiyasi juda katta masshtabda, sanoat va qishloq
xo„jaligida ko„llanib kelingan. Shamol energiyasidan foydalanish bo„yicha olib
borilayotgan xozirgi ishlar, alohida katta quvvatli shamol generatorlarini yaratish va
ularning energiyasini ishlab turgan energiya tarmoqlariga ulash va asosiy tarmoq sifatida
foydalanishdan
iboratdir.
Shamollarning
yillik
nazariy
zahirasi
yer
yuzidagi
barchaenergiya zahiralardan 100 marta ortiq bo„lib, 3300 x 10 kVt/ soatni tashkil qiladi.
Kalit so’zlar:
qayta tiklanuvchi energiya manbalari, havo oqimi shamol energiyasi
quvvati
Shamol
-
bu quyosh nurining intensivligi hisobiga, bosimning o„zgarib turishi
natijasida havo massasining harakatidir.Iqtisodiy jihatdan joydagi shamolning tezligi 5
m/s dan kam bo„lmasa shamol generatorlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Shamol elektrogene
ratorlari an‟anaviy generatorlardan 2 - 4 barobar qimmatdir. Ammo
shamol energiyasi doimiy bo„lgan ba‟zi bir regionlarda u muhim energiya manbalaridan
hisoblanadi. Odatda shamol energiyasi shamolga perpendikulyar joylashgan ma‟lum
maydon ta‟siri orqali aniqlanadi ya‟ni
F
V
q
N
oqimi
sham
0049
,
0
.
Bu yerda: q
–havoning zichligi(temperature va atmosfera bosimiga nisbatan),
kg/m
3
; V-havo oqimining tezligi, m/s; F-maydon yuzasi, m
2
Shamol energetik qurilmasi uzatayotgan energiya miqdori, havo oqimi hosil
qiladigan energiya miqdoridan tubdan farq qiladi. Chunki havo oqimi energiyasining bir
qismi shamol g„ildiragi parraklarida, reduktor va generatorlarda isrof bo„ladi. Isrof
bo„lgan energiya miqdori, shamol energiyasidan foydalanish koeffitsienti bilan hisobga
olinadi. SHamolga perpendikulyar joylashgan maydon yuzasini shamol g„ildiragi
diametri bilan belgilab, shamol energetik qurilmasining quvvatini quyidagi formulada
hisoblash mumkin.
gen
red
par
quril
en
sham
D
V
q
N
2
.
.
00386
,
0
Bu erda: D-
ish g„ildiragi diametri, m;
η
red
. va η
gen
. - reduktor va generatorning foydali ish koeffitsientlari;
ξ
par
.-
parraklarda isrof bo„lgan havo oqimi energiyasi.
Hisoblarga ko„ra, parrakli shamol dvigatellaring shamol energiyasidan
foydalanish koeffitsienti 48 % gacha bo„lishi mumkin, shamol qurilmalari-ning umumiy
foydali ish koeffitsienti undan ham kichikroq bo„ladi.
Shamolga perpendikulyar bo„lib asosan, shamol qurilmalarinig parraklari
joylashadi. Shamol qurilmasi
quvvatini parraklar soni emas balki, ish g„ildiragi diametri
belgilaydi. 1-
rasmda shamol qurilmasi ish g„ildiragi diametri bilan uning quvvati
orasidagi bog„lanish grafigi ko„rsatilgan.
Shamol agregatining quvvati, shamol tezligiga to„g„ri, ish g„ildiragi parraklari
soniga teskari proporsionaldir.
(
)
Havo oqimi hosil qiladigan mexanik energiyani elektr energiyaga aylantirish, shamol
elektrostansiyalari yordamida amalga oshiriladi. Bir necha shamol qurilmalarining
yig„indisi shamol elektrostansiyasini tashkil qiladi. SHamol qurilmalarining asosiy ishchi
qismi, shamol g„ildiragi hisoblanadi.
Shamol g„ildiraklarining qanotli, karuselli va barabanli turlari mavjud. Shamol
elektrostansiyalarida asosan eng samarali bo„lgan qanotli shamol g„ildiraklari
qo„llaniladi (2-rasm).
1-rasm
. Shamol qurilmasi ish g„ildiragi diametri bilan uning quvvati orasidagi
bog„lanish grafigi.
2-rasm
. Quyosh shamol g‟ildiraklarining ko‟rinishi
Shuni esda tutish lozimki, shamol g„ildiragi tomonidan qabul qilinayotgan shamol soni
hech qanday ahamiyatga ega emas. Hozirgi kunda ish g„ildiragi diametri 1,0-64 m
bo„lgan shamol qurilmalari mavjud.
Ko„pgina shamol generatorlari sekundiga 3-4 m/s dan yuqori tezlikdagi shamol
yordamida ishlaydi. Shamol generatorlari 8-25 m/s tezlikda esadigan shamol
yordamida maksimall quvvatga ega
bo„ladi.
Odatda
shamol
generatorlarining
maksimal ishlash tezligi 25-30 m/s ni tashkil qiladi.
Shamol energetikasi ekalogik toza energiya manbaidir. Ammo shamol
elektrostansiyalariuchun judakatta hududlar zarur (shamol energetik qurilmalarining bir
-
biridan uzoqda joylashishi va ular orasidagi masofa ish g„ildiragi diametrining 6-18
barobariga teng bo„lishi kerak). Masalan, ish g„ildiragi D = 100 m bo„lgan shamol
energetik qurilmasi uchun 5-7 km hudud kerak. Butun boshli shamol elektr stansiyasi
uchun esa o„nlab km hudud zarur. Boshqa bir noqulay tarafi - ish g„ildiragi shovqin
chiqarib va havoni tebratib ishlashi natijasida tele va radio eshittirishlarga xalaqit
beriladi.
Shamol energiya
sidan foydalanish bo„yicha Germaniya birinchi o„rnini egallab kelmoqda.
Bu mamlakatda shamol energiyasini ishlab chiqarish yiliga 500 - 1500 MVt ga
ko„paymoqda, hozirgi vaqtda ishlab chiqariladigan energiya miqdori 2 mln.kVt/soatdan
oshib ketdi
Xulosa
Biz
shamol elektr stansiyasidan foydalanish shamol generatorlarining qimmat bo‟lishiga
qaramasdan elektr energiyasi yetkazish qiyin bo‟lgan shamolli hududlar uchun ancha
muhim hisoblanadi. Bundan tashqari shamol energiyasi ekologiyaga salbiy ta‟sir
ko‟rsatmaydi. Shamol elektr stansiyasining foydali ish koeffisenti 48 foizgach yetishi muqobil
energiya manbalari orasida ajralib turadi.
|