‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

6.7. A n alitik m a ’lumotni kom pyuterda ko‘rib chiqishni
tashkillashtirish
Analitik ishni kompyuter dasturlari vositasida bajarish davr talabi- 
dir. Buning zaruriyati boshqaruv qarorlari uchun asos boiad ig an axbo- 
rotlami o‘ta tez va o ‘z vaqtida olinishini ta’minlashdir.
Hozirgi zamon informatsion texnologiyalari hamma iqtisodiy ma’- 
lumotlami, shuningdek, korxona faoliyati tahlilini ko‘rib chiqishni ham 
butunlay kompyuterlashtirish imkonini beradi. Natijada esa:
- iqtisodchi-tahlilchilar ishining samaradorligi oshadi. Ular texnik 
ishdan bo‘shab, chuqur tadqiqotlami amalga oshirishga yordam bera- 
digan ijodiy faoliyat bilan, qiyin iqtisodiy masalalami yechish bilan shu- 
g ‘ullanadilar;
- iqtisodiy jarayonlar chuqur va har tomonlama tahlil qilinadi, 
korxona samaradorligini oshirish usullari o‘rganiladi;
- tahlilning tezkorligi va sifati, uning umumiy holati v a ta’siri 
oshadi.
Analitik hisoblami kompyuterlashtirish zamonaviy elektron hisob-

---

lash mashinalirini qo‘llash amalga oshiriladi. Ulaming bazasida esa 
avtomatlashtirilgan buxgalter, iqtisodchi, moliyachi, tahlilchi va boshqa 
ish joylari yaratilmoqda.
Avtomatlashgan iqtisodchi-tahlilchining ish joyi bu informatsiya, 
dastur va texnik resurslar yig‘indisi b o iib , u analitik hisoblami muta- 
xassis boshqaruvida avtomat tarzda amalga oshinshni ta’minlaydi.
Tahlilchi AlJini yaratish uchun shart bo‘lgan talablardan biri bu tex­
nik bazaning (HMlaming), korxona xo‘jalik faoliyati ma’lumot bazasi- 
ning, bilimlar bazasining (tahlil metodikasi va usullari) va analitik masa­
lalar yechimini avtomatlashtiradigan dastur vositalarining mavjudligidir.
Tahlilchining AlJini yaratish bir qator uslubiy, texnik, dasturiy va 
informatsion ta ’minot bilan b o g iiq b o ig a n elementlami tashkillashti- 
rishni talab qiladi.
Uslubiy ta’minot umumiy va xususiy uslubiy tizimlar yig‘indisidan 
iborat.
Texnik ta’minot informatsion tizimning ishlashiga mo‘ljallangan: 
kompyuteming turli xil modellari, yig‘ish, ko‘rib chiqish, m a’lumotni 
chiqarish va yetkazib berish kabi texnik vositalar kompleksini o‘z ichiga 
qamrab oladi.
Dasturiy ta’minotiga umumtizim hamda maxsus dastur mahsulotlari 
kiradi. Umumtizim dastur ta’minotiga turli xildagi m a’lumotni ko‘rib 
chiqishga m oijallangan universal dasturlar, misol uchun, statistik m a’­
lumotlami ko‘rib chiqish uchun maqbullashtirishga oid masalalami 
yechish uchun paketlar kiradi. Maxsus dastur ta’minotiga maxsus soha 
bo‘yicha ishlab chiqilgan dasturlar to‘plami (maxsus analitik masalalami 
yechishga qaratilgan) kiradi. Ular lokal va kompleks (umumiy) pro- 
grammalar boiishi mumkin.
Lokal dasturlar bir xil ko‘rinishdagi masalalami yechishda bir necha 
marotaba foydalanishga moijallangan.
Korxona faoliyatining hamma sohasini qamrab oluvchi, kompleks 
tahlil dasturi juda murakkab tuzilgan tizimni o ‘z ichiga qamrab oladi. 
Uni ishlab chiqarishda quyidagilar talab qilinadi:
1) kompleks iqtisodiy tahlil masalalanni izohlash;
2) algoritm va masalani yechish modellarini ishlab chiqish, y a ’ni 
ShEHM uchun masalalami matematik izohlash;
3) yangi informatsion tizimni ishlab chiqish, AIJ tahlilchi uchun 
m a’lumotlar bazasini yaratish;
4) iqtisodiy tahlil masalalanni yechish uchun ShEHM algoritm ti- 
lida dastur ishlab chiqish;

---

5) 
AIJ tahlilchini korxona faoliyatini boshqarish amaliyotiga joriy 
qilish.
AIJ tahlilchining samaradorligi ko‘p holda tahlil metodikalarinmg 
mukamallashganligi, zamon talablariga qanday javob berishi, shuning- 
dek, EHMlaming texnik holatiga b ogiiq. EHMlarning funksional tako- 
millashishi, resurslarning kengayishi iqtisodiy tadqiqotlami chuqurroq 
olib borishga, analitik masalalaming maqbul usullarini keng qo‘llashga 
imkon yaratadi.