‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

(Aj-A) - (A;-A ,) - (A3-A 2) -
(A 4 -A 3 ) = A 4 -A .
Ushbu modelni aniq misolda o ‘rganib chiqamiz. M aiumlki, mahsu­
lot hajmi o'zgarishiga ishchilar soni, ishlangan kishi kunlari, s-oatlari, bir
soatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi kabi omillar ta’sir qiladi. 3.21-
jadvalda mahsulot hajmi o'zgarishiga qayd etib oiilgan omillar ta’sir
miqdori hisoblanib topiladi.

---

Mahsulot hajmining o‘zgarishiga omillar ta’sirini hisoblash
Bir binga ta’sir etuvchi omillar
Mahsulot hajmi, 
ming so'm
Umumlashtiruvchi
ko'rsatkichning
o'zsanshi
Ishchi­
laming
o'rtacha
soni,
kishi
Bir ishchi 
ishlagan 
kishi kun­
lari rung 
o'rtacha 
soni, kishi 
kuni
Bir ishchiga 
to 'g 'ri kela­
digan kun­
lik o'rtacha 
soat, soat
Kunlik o'rtacha 
bir soatga 
to 'g 'ri kela­
digan mahsulot 
hajmi, ming 
so'm
Alohida
olingan
omillar
ta’sirida
O'zgarish- 
lar hisobi
100
267
6,5
2
347100
x
X
107
267
6,5
2
371397
Ishchilar
soni
24297
107
260
6,5
2
361660
Kishi
kunlari
-9737
107
260
6,8
2
378352
Kunlik
o'rtacha
soat
16692
107
260
6,8
2,3
435105
Bir soatga
to'g'ri
keladigan
mahsulot
hajmi
56753
X
X
x
X
435105-
347100
Haqiqatda
Reja
88005
3.21-jadval ma’lumotlaridan ma’lum bo‘lmoqdaki, korxonada mah­
sulot ishlab chiqarish hajmi hisobot yilida o‘tgan yilga taqqoslaganda
88005=(435105-347100) ming so ‘mga ko‘paygan. Mazkur ijobiy o ‘z-
garishga 88005=(+24297)+(-9737)+(+16692)+(+56753) ishchilar soni
(+24297), kishi kunlari (-9737), kunlik o ‘rtacha soat (+16692) hamda
bir soatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi (+56753) ta’sir etgan. Bir
ishchiga to‘g ‘ri keladigan kishi kunlarining -7 = (2 6 0 -2 6 7 ) kunga ka-
mayishi mahsulot hajmi o ‘zgarishiga salbiy ta’sir qilgan. Qolgan boshqa
omillar esa natijaviy ko‘rsatkich o ‘zgarishini ijobiy tomonga y o ‘nal-
tirgan.
Mutlaq farqlar usuli
Iqtisodiy tahlilda natijaviy ko‘rsatkichlar o ‘zgarishiga omillar ta’si­
rini alohida aniqlash uchun ko‘p turdagi usullar qoilaniladi. Shulardan

---

bin mutlaq farqlar usulidir. 20-jadvalda qayd etilgan misolni mutlaq
farqlar usulida hal etish tartibi qm idagicha boiadi.
AYaMIS=AIS*KKo*KSo*BSo=((107-iOO)=7)*267*6,5*2=24297
Д Y аМкк=1 S i * Д KK * KS0 * В So= 107*((260-267)=-7)*6,5*2= -9 7 3 7
AY aMKs=I S i * KKi * AKS * В S0= 107*260*((6,8-6,5)=0,3)*2 =16692
AYaMBs=ISi*KKi*KS1*ABS=107*260*6,8*((2,3-2,0)=0?3)=56753
Bu yerda: YaM - yalpi mahsulot; IS - ishchilammg o ‘rtacha soni;
KK - bir ishchi ishlagan kishi kunlarinmg o'rtacha soni; KS - bir ish­
chiga to‘g ‘ri keladigan kunlik o ‘rtacha soat; BS - kunlik o'rtacha bir
soatga to‘g ‘ri keladigan mahsulot hajmi.
24297+(-9737)+l 6692+56753 = 88005.
Nisbiy farqlar usuli
Ushbu usul ham omillar ta’sir miqdorini alohida hisoblab topish
uchun moijallangan. Uni amalga oshirish tartibi 3.22-jadvalda kel-
tirilgan.
3.22-jadval
Nisbiy farqlar usuli
H isoblash tartib i
Misol
1. AYaMis=YaM0*(AIS/IS0)
347100*(7/100) =24297
2. ДУаМкк=(УаМо+ДУаМв )*(ДКК/ККо)
(347100+24297)*(-7/'267) = 
= 371397*(-0,026) = -9700
3. ДYaMKs=(YаМо+Д YaMis+Д YаМкк)* 
*(AKS/KS0)
(347100+24297+(-9700))* 
*(0,3/6,5)=361697*0,5 =16638
4.AYaMBs=(YaMo+AYaMis+AYaMKK+AYaMKs)*
*(ДКВ/КВ0)
(347100+24297-9700+16638)* 
*(0,3/2)=378335+0.15 = 56750
24297-9700+16638+56750=87985-88005