‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

MakKlellandning ehtiyojlar nazariyasi.
Yuqori darajadagi 
ehtiyojlarga asos solgan Devid M akK lelland m otivatsiya m odeli 
m avjud. Uningfikricha, odamlarga 3 xil ehtiyoj lar xos, y a ’ni hokim lik 
qilish, m uvaffaqiyatga erishish va daxldorlikka boMgan ehtiyojlar. 
Hokimlik qilishga bo 'Igan ehtiyoj
— bu boshqa odamlarga o ‘z 
ta ’sirini o ‘tkazish ehtiyojidir. Bu ehtiyoj M aslou b o ‘yicha ehtiyojlar 
iyerarxiyasida hurm atga va o ‘zini nam oyon qilishga boMgan 
ehtiyojlar orasiga to ‘g ‘ri keladi. M uvaffaqiyatga erishish ehtiyoji 
ham hurmatga boMgan ehtiyojlar orasida jo y lash g an . Daxldorlikka 
boMgan ehtiyoj odam larga keng m iqyosda ijtim oiy muloqot bera 
oladigan ishlar berilishi kerak.
Frederik 
Gertsbergning
m otivatsiya 
nazariyasi 
boisiy
tozalanish
(m otivatsionnaya gigiyena) deb yuritilib, uning asosida 
qoniqish keltiruvchi m ehnat ruhiy sogMom boM ishga ham ham korlik 
k o ‘rsatadi degan fikr yotadi. U quyidagi ikki guruh om illarga 
e ’tibom i qaratadi 
(12.1-jadval).
221

---

12.1-jadval
I s h d a n q o n iq is h o m i l l a r i
T/r
Boisiy omillar (qoniqmaslik 
manbalari)
T/r
Motivatsiya (yuqori 
qoniqtirish manbalari)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Korxona va ma’muriyat si­
yosati.
Mehnat sharoiti.
Ish haqi.
Ishchilar bilan o ‘zaro muno- 
sabat.
Mehnat xavfsizligi.
Mehnat intizomini nazorat 
qilish darajasi.
1.
2.
3.
4.
5.
Yutuqlarga erishish.
Xizmat pillapoyalari 
bo'yicha ko‘tarilish.
Yuqori mas’uliyat.
Natijani tan olish va 
qo ‘ 1 lab-quwatlash.
Ijodiy va xizmat doira- 
sida o‘sish imkoniyati.
G ertsbergga binoan, ikkita asosiy kategoriya kiritildi, bular 
«gigiyenik o m illar» va «motivatsiya». G igiyenik om illar ish 
bajariladigan atro f-m uhit bilan, m otivatsiya esa — ishning xarakteri 
va m ohiyati bilan b o g ‘liq. Agarda gigiyenik om illar yetarlicha 
bo‘lsa, o ‘z -o ‘zidan ishdan qoniqishni keltirib chiqarmaydi va biror- 
bir narsaga odam ni m otivlantira olmaydi. Bunday farqli ravishda 
gigiyenik o m illam in g yoki doimiy m otivatsiyaning bo‘lmasligi 
ishdan qoniqm aslikni keltirib chiqarmaydi. Lekin ularning to ‘liq 
m e’yorda b o ‘lishi qoniqishni keltirib chiqaradi va ishchilam i faoliyat 
samaradorligini oshirishga motivlantiradi.
G ertsbergning m otivatsiya nazariyasining M aslou nazariyasi 
bilan o ‘xshashligi katta. Gertsbergning gigiyenik omili M aslouning 
birlamchi eh tiy ojlar bilan m otivatsiya esa ikkilamchi ehtiyojlar 
bilan mos kelsa, am m o bir joyda ular bir-biriga qaram a-qarshi 
bo ‘ladi. M aslouning fikricha, gigiyenik omil xatti-harakatning u 
yoki bu y o ‘nalishini belgilaydi. Agar rahbar bu ehtiyojning bir 
qismini qondirsa, u nga javoban ishchi yaxshi ishlaydi. Gertsberg 
esa aksincha o ‘ylagan, uning fikricha ishchi gigiyenik om illar 
amalga oshirish n o to ‘g ‘ri va adolatsiz holatlargagina e ’tibor beradi.
222

---

Gertsbergning bu nazariyasi k o ‘pgina tashkilotlarda muvaffaqiyatli 
am alda qo ‘llanilgan b o ‘lsa, kam chiliklari ham bor edi. Bu asosan 
izlanish usuli bilan b o g‘liq edi. O dam lam ing ehtiyojlari turli xil 
b o ig a n lig i sababli m otivlantiruvchi om illar ham har xil bo‘ladi.