‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi:
— yagona tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishni, xalqaro 
aloqalarning barcha ishtirokchilari, ya’ni davlat, shirkat, 
paychilik, jamoat, xususiy tashkilotlar faoliyatini nazorat qilishni 
ta’minlaydi;
— tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning davlat 
usullarini ishlab chiqadi va qo'llaydi (bojxona tariflari, eksport 
kvotalari, tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanishga ruxsat 
beradi va boshqalar);
— vazirlikka taqdim etilgan ro‘yxatga mos keluvchi mahsulot 
bo‘yicha eksport-import operatsiyalarini o‘tkazadi;
254

---

eS
S
5Л
©
-О
Я
.S?
1
Ч-
о
сл
СЛ
£
S
*N
3
1м
&
JS
VI
о
-с
и*
255

---

— 
tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari tomonidan tuziladigan 
tashqi iqtisodiy shartnoma va kelishuvlami tekshirishni amalga 
oshiradi (11-chizma).
«Innovatsiya», «0 ‘zagroimpek», «Interservis», «0‘ztashqt- 
rans», «0 ‘zekspomarkaz» - Tashqi iqtisodiy aloqalar, inves- 
titsiyalar va savdo vazirligi tizimidagi yirik tashqi savdo va 
iqtisodiy tashkilotlar hisoblanadi.
Ular shu tashkilotlar uchun belgilangan mahsulot va 
xizmat turlari bo‘yicha tijorat-xo‘jalik faoliyatini amalga 
oshiradilar.
Tashqi iqtisodiy faoliyat banki yoki Respublika M illiy 
banki:
• tashqi iqtisodiy operatsiyalarga xizmat ko'rsatadi, shu­
ningdek, eksport-import, sarmoyaviy va boshqa bitimlar tuzadi;
• korxonalar, tashkilotlar va xususiy shaxslaming valutalari 
hisob-kitoblarini olib boradi;
• xorijiy valuta sarmoyalarini jalb etadi, ularga xizmat 
ko‘rsatadi, valutadagi kredit zaxiralarini yig‘adi va valutada 
kreditlashni amalga oshiradi;
• valuta zaxiralarini yaratadi, saqlaydi va respublikaning 
valuta manfaatlarini himoya qiladi.
1997-yil iyul oyida Respublika Prezidenti Farmoniga asosan 
Davlat bojxona qo‘mitasi tuzildi. 
Uning asosiy vazifalari etib 
quyidagilar beigilandi:
• bojxona masalalari bo‘yicha me’yoriy hujjatlami ishlab 
chiqadi va ularning bajarilishini nazorat qilish;
• respublika tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirishga ham­
korlik qilish;
• respublikaning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash;
• bojxona qonunbuzarlari va kontrabandaga qarshi kura- 
shish va boshqalar.
« 0 ‘zbekinvest» davlat sug‘urta kompaniyasi 
mamlakat va 
xorijiy investitsiyalarni sug'urtalash bo‘yicha tashkilotlar hisob­
lanadi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishning tarmoq tashkilotlari 
tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshiruvchi vazirliklar, idoralar,
256

---

yirik korxonalar va tashkilotlarning maxsus bo‘IinmaIaridan 
tashkil topgan.
Ular tarmoq, idora, korxona va tashkilotlar tashqi iqtisodiy 
faoliyatini rivojlantirish dasturini ishlab chiqadi, xorijiy sheriklar 
bilan shartnoma va bitimlar tuzadi, tashqi iqtisodiy aloqalami 
rivojlantirishning aniq yo'nalishlari bo‘yicha Respublika Vazirlar 
Mahkamasiga takliflar tayyorlaydi.
Tashqi iqtisodiy aloqalar tashkilotlarining tuzilishi hamda 
ularni tashkiliy-huquqiy mexanizminining ishlab chiqilishi, 
yaratilishi respublikada boshqarishning ma’muriy usullarini 
chegaralaydigan liberalizatsiya prinsiplarini hayotga tatbiq 
qilishni ta’minladi va tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish 
hamda boshqarishni bozor instrumentlari (dastaklari)ning 
rivojlanishiga shart-sharoit yaratdi.
Tashqi iqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlari quyida- 
gilardan iborat:
• tashqi savdoni liberalizatsiyalash;
• eksportga mo‘ljallangan ishlab chiqarish ixtisoslashuvining 
ustuvorligini ta’minlash;
• tashqaridan respublikamizga sotib olinadigan (import) 
mahsulotlar ro‘yxatini maqsadga muvofiq ravishda ishlab chiqish 
va boshqalar.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishda 
funksional tashki­
lotlar 
ham muhim rol o‘ynaydi. Bu tashkilotlarga Iqtisodiyot 
vazirlik, Moliya vazirligi, Statistika, Soliq va Bojxona qo‘- 
mitalari, Mehnat va aholini ijtimoiy himoya qilish vazirligi va 
boshqalar kiradi. Bu tashkilotlarning har biri o‘z mas’uliyat 
doirasiga kiruvchi masalalarni hal etadi va ularning natijasi uchun 
javobgardir.
Iqtisodiyot vazirligi tashqi iqtisodiy faoliyatni tahlil qilish va 
istiqbolini belgilashni amalga oshiradi, tashqi iqtisodiy aloqalar 
samaradorligini oshirishga, iqtisodiyotni ichki omillar vositasida 
ko'tarishga asoslangan, tashqi iqtisodiy faoliyatni yaxshilashga 
qaratilgan taklif va tavsiyalarni tayyorlaydi.
Respublika Moliya vazirligi 
respublika valuta zaxiralarini 
jamlash, taqsimlash va foydalanishga javobgar bo‘lib, bu
257

---

jarayonlarni boshqarish usullarini ishlab chiqadi va qo'llaydi. 
Respublika hukumati topshirig‘iga ko‘ra va tuzilgan bitimlar, 
shartnomalar asosida valuta fondi hisobidan qanday mablag‘lami 
olish, o‘tkazish yoki qo‘yishni hal etadi. Vazirlikning Valuta 
boshqarmasi, shuningdek, respublikaning to'lov balansini ishlab 
chiqadi.
Unda uning tashqi iqtisodiy faoliyatidan kelib tushadigan 
barcha daromadlar va xarajatlar aks ettiriladi.
Respublika soliq qo‘mitasi 
tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga 
oshirishdagi soliq solish masalalarini tartibga soladi, bu masalalar 
bo‘yicha me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqadi va saqlanishi ustidan 
nazoratni amalga oshiradi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tashqi iqtisodiy aloqalaming 
asosiy ishtirokchilari mulkchilikning turli ko‘rinishlaridagi 
korxona va tashkilotlar bo‘lib qoladi.
Shu jumladan, qo‘shma korxonalar ham tashqi iqtisodiy 
aloqa qatnashchisi bo‘lib, ular «Tashqi iqtisodiy faoliyat 
to‘g‘risida»gi Respublika qonuniga muvofiq xorijiy sheriklar 
bilan eksport-import, sarmoyaviy va boshqa bitimlarni tuzishda 
ma’lum huquqlarga ega.
Tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanishga ruxsati 
bo'lgan korxona va tashkilotlarga ma’lum banklarda o‘z valuta 
hisoblari bo‘lishiga va bu mablag‘lardan foydalanishga ruxsat 
berilgan.
Respublikada iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, 
umuman iqtisodiyot sohasini liberalizatsiyalash bo'yicha sezilarli 
o'zgarishlar ro‘y berdi.
Respublika iqtisodiyotida ro‘y bergan o‘zgarishlami hisobga 
olib va 2000-yil may oyida Oliy Majlisning ikkinchi chaqiriq 
ikkinchi sessiyasida 
«Respublika tashqi iqtisodiy faoliyati 
to‘g‘risida» yangi tahrirdagi qonun qabul qilindi.
TIF to‘g‘risidagi qonunning asosiy vazifasi tashqi iqtisodiy 
faoliyatni amalga oshirishdir.
0 ‘zbekiston Respublikasining 
iqtisodiy xavfsizligini 
ta’min­
lash uning iqtisodiy suvereniteti va 
iqtisodiy manfaatlarini 
himoya qilish, milliy iqtisodiyot rivojini ra g ‘batlantirish,
258

---

mamlakat iqtisodiyotining jahon iqtisodiy tizimiga integra- 
tsiyalashuvi uchun shart-sharoitlar yaratishdan iboratdir.
Mazkur qonunda belgilanganidek, 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi:
• tashqi iqtisodiy faoliyatning rivojlantirish strategiyasini 
ishlab chiqadi;
• 0 ‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligini, 
iqtisodiy mustaqilligi va iqtisodiy manfaatlari himoya qilinishini 
ta’minlaydi;
• tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida 0 ‘zbekiston Respub­
likasining xalqaro shartnomalarini tuzadi;
• 0 ‘zbekiston Respublikasining to‘lov balansini ishlab chiqadi.
• Cheteldan olinadigan kreditlar uchun 0 ‘zbekiston 
Respublikasi hukumatining kafolatlarini beradi;
• 0 ‘zbekiston Respublikasining chetellardagi mulkiga egalik 
qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi;
• qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga 
oshiradi.
0 ‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga 
solish sohasidagi 
vakolatli davlat organi bo‘lib, tashqi iqtisodiy 
aloqalari, investitsiyalar va savdo 
vazirligi hisoblanadi.
Bu organ:
• tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida davlat siyosati olib 
borilishini, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda 0 ‘z- 
bekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlari himoya qili- 
nishiga doir vazifalar bajarilishini ta’minlaydi;
• tashqi iqtisodiy faoliyatning qonunchilik negizi takomil- 
lashtirilishiga doir takliflarni ishlab chiqadi;
• tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari faoliyatini muvofiq- 
lashtiradi va tartibga solib turadi;
• tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish sohasidagi davlat 
boshqaruv organlari ishini muvofiqlashtiradi;
• qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga. 
oshiradi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish 
quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi:
259

---

• olib kiriladigan va olib chiqiladigan tovarlami sertifikat- 
lash;
• texnikaviy, farmakologiya, sanitariya, veterinariya, fitosa- 
nitariya, ekologiya standartlari va talablarini belgilash;
• tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari uchun preferentsiya 
va imtiyozlar berish.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish 
qonun hujjatlariga muvofiq boshqacha usullarda ham amalga 
oshirilishi mumkin.