‘zbekist0n respublikasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

§
JS 
£
' л * BO
I
§
os
.с ~
«л
о £ 3
ГЧ
»гГ Tj-
0 4
г-.
4 0
1 in
•a ■=.
л
ГО
г-
Г“-
1
-o >
a -c
ч - ' - С
г ч ^
O s
CU
о С " о о
«в
(Л
cd
'о о
* o
о
I S
о
C/5
’ cd4
cd
• о
1с
сл
е
*св
1H
*4>
" с
* c
u>
cd
~ь о
о
о
с
£
w
* o
* о
о
та
Ъ
с
С
ев
0 0
Е
cd
cd
J 3
■ s
5
«
u
e
£
a>
. C
СЛ
S
сл
£
. §
т э
1 5
о
У 1
1с
* п
03
o p
"7л
О
X )
&
3
£
<1>
о
ъ
х>
“О
с
cd
X
СЛ
U.
J H
С
сч
0 0
'о о
cd
т э
’(л
cd
X
О
Ъ
' U.
о
- 2
С
cd
Т "
СЛ
*
ъ
U*
6
3
СП
- С
a
х :
cd
s
■ §
сл •“
о
• £
> » о
1 / V5
" о
* и
К
с о
О
<
о 
• •—> 
о
X
cd
GO
с
‘Е
1
о
t -
i 2
1 2
«в
1 2
[5 )
[cd
Ъ
X
a *
о
о
- О
ч э
с
Cd
л
cd
* 3
cd
- С
сл
"cd
ъ
та
03
t :
S
£
?
2
сл
§
Е
N
о
р
£
О
a
cd
с /з
> <
317

---

Dunyo bo‘yicha eng ko‘p tabiiy gaz qazib oluvchi davlatlar 
orasida Rossiya 1-o‘rinni egallaydi (662 m lrd.m 3) keyingi 
o ‘rin lard a AQSH, K anada, E ron, N orvegiya, A ljir va 
0 ‘zbekiston ham ma’lum o‘rin egallaydi, eng ko‘p tabiiy gaz 
zaxirasiga ega davlatlar Rossiya (47.6 trln.m3) va undan keyingi 
o ‘rinlarda Eron, Qatar, Saudiya Arabistoni, AQSH, BAA va 
0 ‘zbekiston 14-o‘rinda turadi. Dunyoda neft eksport qiluvchi 
mamlakatlar tashkiloti ham mavjud.
OPEK ning asosiy maqsadi a ’zo mamlakatlar o‘rtasida, 
neft siyosatini koordinatsiya qilish, neft ishlab chiqaruvchilar 
o‘rtasida neft narxini haqqoniy va barqaror saqlashdan iborat. 
OPEK ka a’zo bo‘lish uchun mamlakatlar uning 3/4 qism 
a’zolari roziligini olishlari kerak.
OPEK neft bozorini nazorat qilmaydi, lekin a’zo davlatlar 
dunyodagi neft xomashyosining 41 % ini va gaz xomashyosining 
18 % ini ishlab chiqaradi. Shu orqali neft bozorida katta ta’sir 
kuchiga ega, ayniqsa bu kuch neft qazib chiqarish miqdorini 
kamaytirganda yaqqol ko‘rinadi. OPEK butun dunyo neftining 
8 % ini iste’mol qiladi. Hozirgi kunda uning neft zaxiralari 800 
mlrd barreldan ko‘proq.
OPEK 1960-yil tashkil etilgan. Shtab kvartirasi Venada 
joylashgan. Hozirda uning 11 ta a’zosi bor. Ular: Jazoir, Eron, 
Quvayt, Qatar, Iroq, Liviya, Birlashgan Arab Amirliklari, Ni- 
geriya, Saudiya Arabistoni, Venesuela, Indoneziya.
13.3. Jahon iqtisodiyotida yangi industrial 
mamlakatlar
«Yangi industrial mamlakatlar» Lotin Amerikasi, Janubiy- 
sharqiy Osiyo mamlakatlari yetakchi o ‘rinni egallab, jahon 
iqtisodiga shiddat bilan kirib kelishdi.
Bir davlatni yangi industrial mamlakat jumlasiga qo‘shish 
uchun umumiy mezon yo‘q. Lekin ba’zi olimlaming fikricha, 
sanoat tovarlari ishlab chiqarish yuqori o‘rinni egallaydi, bular 
(Braziliya, Meksika, Argentina, Hindiston, Singapur, Indone­
ziya, Janubiy Korea, Tayvan, Gankong va h.k.) «Osiyo yo‘l-
318

---

barslari»ning iqtisodiyotdagi keskin burilishi o ‘z rivojiga, 
eksportida yuqori natijalarga erishdi.
Yangi industrial m am lakatlar o‘z tarixida inflatsiyadan 
deyarli qiynalmadilar, ularda ishsizlar deyarli bo‘lmadi, aholining 
hayot darajasi juda yuqori bo'ldi.
Ulaming eksporti AQSH va Yaponiyaga qaratilgan iqtisodiy 
hamkorlik tashkilotiga a ’zo mamlakatlarning umumiy importida 
bu mamlakatlarning ulushi 7 %, AQSH importida 14 % gacha, 
Yaponiya importida 11 % ni tashkil etdi.
Yangi industrial mamlakatlarning Amerika bozoriga mos- 
lashganiigini to ‘qimachilik mahsulotlari kiyim-kechaklar im­
portida ulaming ulushi 46 %, maishiy texnikada 37 % ni tashkil 
qilganidan bilsa bo‘ladi.
AQSH bozoriga sanoat mahsulotlarining oqib kirishi ko‘p 
jihatdan Amerika va Yaponiya transmilliy kompaniyalar faoliyati 
natijasi hisoblanadi.
Rivojlangan davlatlar Yangi industrial mamlakatlardagi 
imtiyozli tadbirkorlik sharoitidan foydalanishadi. Ya’ni raqobat- 
bardosh mahsulotlar ishlab chiqarish uchun arzon ishchi kuchi 
va xomashyo, soliq imtiyozlari aynan shu mamlakatlarning 
manfaatlari ular iqtisodiyotidagi ustuvor yo‘nalishlarga tashqi 
savdo tuzilishiga ta’sir ko‘rsatishi bejiz emas.
Sanoat mahsulotlari eksporti ulushi Gonkong 96 %, Janubiy 
Koreya 85 %, Hindiston 60 %, Singapurda 45 %, Braziliyada 
33 %, Argentina va Meksikada 26 % ni tashkil etadi.
Yangi industrial mamlakatlarning asosiy tavsiflari:
— aholi jon boshiga to ‘gri keladigan YalMning miqdori;
— YIMning o‘rtacha yillik o‘sish surati;
— YIM tarkibidagi qayta ishlash sanoatining umumiy 
miqdori. U 20 % atrofida bo‘lish kerak;
— chiqariladigan tovarlar umumiy miqdoriga nisbatan sanoat 
mahsulotlarining ulushi va eksport miqdori;
— xorijiy m amlakatlarda chiqariladigan to ‘gridan-to‘gri 
xususiy investitsiyalarning miqdori.
Yangi industrial mamlakatlar iqtisodiyoti rivojlanishining 
asosiy omillari:
319

---

1. Birinchi navbatda xorijiy investitsiyalarni jalb etish hamda 
tashqi savdoning o‘sishiga zarur bo‘lgan sharoitlarning yaratil- 
ganligi.
2. Eksportdan tushgan daromadlar tarmoqlami rivojlantirish 
va qayta ta’mirlash uchun foydalanilganligi.
3. Sanoati rivojlangan mamlakatlardan texnika-texnolo- 
giyalarning ko‘p jalb qilinganligi.
Yangi industrial mamlakatlarning modellari:
1. Janubiy sharqiy Osiyo industrial mamlakatlari mo- 
dellarining milliy iqtisodiyotni tashqi bozor va eksportga tomon 
yo‘naltirilganligi.
2. Lotin Amerikasi yangi industrial mamlakatlarning modeli 
import o‘mini egallashga qaratilgan.
Janubiy-sharqiy Osiyo yangi industrial mamlakatlari ning 
Lotin Amerikasi yangi industrial mamlakatlariga nisbatan tezroq 
rivojlanishiga asosiy sabablar quyidagilardan iborat: