‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

9.2. Deformatsiyalami mexanik tenzometrlar yordamida
aniqlash
Г
Mexanik tenzometrning 
ishlash prinsipi namunaning 
ikki 
nuqtasi 
orasidagi 
masofani yuklanishdan oldin 
va keyin oMchashga asos­
lanadi. 
Bu ikki nuqta 
orasidagi dastlabki masofa 
tenzometr bazasi 
1
deb ar~L
Baza uzunligi oritirmas: /\ 
ni 
1
ga nisbati o ‘rtL«cb 
f nisbiy) uzayishni beradi.
Agar deform atsiyalanish 
holati, 
9
.
1
-rasm , a da
ko‘rsatilganidek, bir jinsli boMsa, oMchash natijasida izlanayotgan deformat- 
siyaning aniq qiymati aniqlangan boMadi. Agar deformatsiya baza bo'ylab 
o'zgaruvchan boMsa (9.1-rasm, b) u holda deformatsiyaning oMchangan 
o'rtacha qiymati, baza oraligM qancha qisqa boisa, haqLqiy qiymatga shuncha 
yaqin boMadi.
Materiallarni cho'zilishga sinashda, deformatsiyaning birjinsliligi 
ta’minlangan holda, bazaning uzunligi namunaning oMcham!ari bilan cheklanadi. 
Odatda 
(
ning uzunligi 50, 100, 150 va 200 mm atrofida qabul qilinadi
9.1-rasm.
\ /y
I
--
"Л
fl
Ту
1
T _
Ei
\
j :
Г
I / '
i P
I
I
' I
! i 
,*\IL
f t p
! Л
RI
1-1
'*{■
*
il' 
~~
O y n a n i q a y t a n i v i - h i j 
s ; r t > п о п ш ш
—4
9.2-rasm.
9.3-rasm.

---

9.4-rasm.
9.5-rasm.
Umuman konstruksiyalami sinashda baza uzunligini belgilash nozik 
masala: baza kattaroq olinsa — deformatsiyaning biijinssizligidan xatolar 
paydo bo'ladi; kichikroq olinsa — instrumental xatolar tufayli aniqlik darajasi 
kamayadi. Konstruksiyalami sinashda mexanik tenzometrlaming bazasi 
odatda 
2
ч
-20
mm oralig'ida olinadi.
Materialning elastiklik modulini aniqlashda elastik uzayishlarni aniq 
oMchash uchun Martensning optik richagli tenzometridan foydalaniladi (9.2- 
rasm).
Tenzometr bikir planka 1 dan tashkil topgan bo‘lib, qistirgich (2) 
yordamida namunaga mahkamlanadi. Plankaning tepa uchi (3) qo'zg'almas, 
pastki uchi romsimon kesimli prizma (4) dan iborat.
Prizma dioganalining uzunligi — a. Prizmaga oyna (5) biriktirilgan. 
Oynadan L masofada shkala (
6
) qo‘zg‘almas o'matilgan. Namuna uzayganda 
oyna og'adi va kuzatuvchi truba (7) orqali shkaladan sanoq oladi.
Asbobning kattalashtirish masshtabi shkaladagi ko'rsatkichlar farqini