‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

darajada ta’sir etadi. Zaminning notekis
deformatsiyalari oqibatida yuk ko'taruvchi devor
panellarida (6 .1-rasm), choklarda, to'siq va
yopma panellarida yoriqlar paydo bo'ladi.
bo'lishining 
turli
6.2-rasm. To'qqiz qavatli
turar joy binosining turlicha
deformatsiyalanadigan yuk
ko'taruvchi
konstruksiyalarida
yoriqlaming paydo bo'lish
sxemasi.
80

---

paydo bo'ladi. Наг qanday yoriq 
devoming yuk ko'tarish qobiliyatiga 
salbiy ta’sir ko'rsatadi. Yoriqlar ichida 
gorizontal va og'ma yoriqlar xavfliroq 
sanaladi.
Gorizontal yoriqlar paydo bo'lgan 
devorlarni asboblar yordamida 
tekshirishda albatta devorni panel 
6.3-rasm. Kirishish yoriqlarining
qiig'og'iga nisbatan egilishini aniqlash 
joylashish sxemalari.
zarur.
Bino vertikal elementlarining deformatsiyalanish va yuklanish bo'yicha farqlari 
yuk ko'taruvchi devorlaming notekis cho'kishiga sababchi bo'ladi. Yonma-yon 
joylashgan vertikal konstruksiyalarning nisbiy siljishlari bino balandligi bo'yicha 
ortib boradi. Bu esa panellaming tutashuv choklarida vertikal, to'siq va devor 
panellarida og'ma yoriqlaming vujudga kelishiga olib keladi. Devor panellari 
turiicha deformatsiyalanganda yoriqlar binoning yuqori qismlarida rivojlanadi 
(6.2-rasm).
Devor panellari va yopma plitalari sirtida qurish jarayonida kirishish 
tufayli hosil bo'ladigan yoriqlar tartibsiz tarqaladi (6.3-rasm, a). Qoviig'ali 
plitalarda, uch qatlamli panellarda, to'sinlarda, eshik yoki deraza o'mi 
(proyom) qoldirilgan devor panellarida kirishish yoriqlari ancha chuqurlashib 
boradi (6.3-rasm, b).
Bunday yoriqlar kesimning shakli o'zgargan joylarda (qovirg'a va 
polkaning tutashgan yerlarida, deraza va eshik o'rinlarining burchaklarida 
va h.k.) vujudga keladi. Ichki konstruksiyalarda hosil bo'lgan kirishish 
yoriqlarining kengligi 0,3 mm dan kichik bo'lsa, agressiv bo'lmagan normal 
muhit uchun xavfli emas. Yoriqlar kengligi kattaroq bo'lsa, u holda ular 
armatura va quyma detallarda korroziya hosil bo'lishiga, sirtqi qatlamlardagi 
deformatsiyalaming ortishiga hamda zo'riqishlami notekis tarqalishiga 
sababchi bo'lib qolishi mumkin. Yirik kirishish yoriqlari devor panelining 
bir tomonida joylashsa, vertikal yuklar panel qatlamlari bikirligiga 
proporsional ravishda taqsimlanib, normal kuchlar ekssentrisitetini hosil 
qiladi, bu esa o'z navbatida devorni qabarishga va buning oqibatida gorizontal 
yoriqlar paydo bo'lishiga olib keladi. Tashqi temirbeton konstruksiyalarida 
ochilgan kirishish yoriqlari yaxshilab berkitilishi lozim. Aks holda yoriqlaiga 
suv kirib, sovuqda muzlab, yoriqlaming kengayishiga sabab bo'ladi.
Tekshiruvlar jarayonida ko'pincha temirbeton yopmalardagi yoriqlarga 
duch kelamiz. Yopmalar (перекрытия) inshootning fazoviy bikirligini 
ta’minlar va vertikal yuklarni qabul qilar ekan, murakkab kuchlanish holatida 
bo'ladi. Chordoq va yerto'la yopmalari, bulardan tashqari, harorat va namlik
81
I