valmilla (Islom dinining dalili) va Burhoniddin al-Maig‘inoniy nomlari
bilan mashhurdir. Olim dastlabki ta’limni Marg'ilonda olib, keyinchalik
Samarqandga ko‘chib boigan va umrining ohirigacha o‘sha yerda yashagan.
Bizgacha uning o‘nga yaqin asari yetib kelgan. «Al-Hidoya» asari esa
1178-yili Samarqandda yozilgan. Bu asar
Hanafiya mazhabining fikh
masalaiari bo‘yicha asosiy qo‘llanmaga aylangan. Keyinchalik esa butun
musulmon olamiga mashhur bo‘iib, musulmon huquqi - fikh bo‘yicha
eng aniq izchil mukammal asar sifatida tan olingan. «Al-Hidoya»ning
birinchi kitobi to‘rt jilddan iborat bo lib, har bin alohida muammolami
tahlil etadi. Bu kitob i994-yilda professor A.X. Saidovning izohi bilan
nashr etilgan. Kitobning 3-jildida oldi-sotdi, pul muammolari, kafolat,
qozilaming vazifalari, guvohlik,
berilgan guvohlikdan qaytish, vakolat,
da’vo, iqror bo‘lish, bulh, bir ishda pul bilan sherik bo'lish, pulni saq-
lashga berish, qarz berish, sovg‘a, ijara, muayyan shart asosida chek-
langan
ozodlik berilgan qullar, valiylik, majbur qilish, homiylik, bos-
qinchilik hususidagi masalalar yoritilgan.
3.3. Xalq og‘zaki ijodidagi iqtisodiy qarashlar
0 ‘zbek xalqi iqtisodiy tafakkurining rivojlanishining muhim
manbalardan biri xalq og‘zaki ijodi namunalari hisoblanadi. Bu namu-
nalar jumlasiga dostonlar, xalq maqollari va qo‘shiqlar kiradi.
Tarixiy
merosimizning noyob yodgorliklaridan biri Alpomish dostonidir. Bu
doston shakllanganiga ming yildan ortiqroq bo‘lganligini dalillar
tasdiqlamoqda. Shuning uchun ham, Alpomish dostonining ming
yilligi Respublikamizda 2000-yilda keng nishonlandi.
Asaming badiiy
ahamiyatidan tashqari, undagi iqtisodiy qarashlar ham muhim o‘rin
tutadi. Alpomish dostonidagi iqtisodiy munosabatlar tarkibini
quyidagicha guruhlash mumkin:
1. Islom ta’limoti asosidagi iqtisodiy munosabatlar. Bu munosabatlami
negizini zakot va juzya toMovlari bilan bog‘liq masalalar tashkil etadi.
Ya’ni Qo‘ng‘irot elida hukmronlik qilgan Alpomishning otasi Boybo‘ri
bilan uning akasi Boysaribiyning zakot to‘lovi bo‘yicha nizolardir.
2. Mehnat taqsimotining rivojlanganlik darajasi. Dostondan
ko‘rinadiki, o‘sha davrga kelib chorvachilik tarmog‘i Qo‘ng‘irot elining
ixtisoslashuvining ko'rsatkichidir.
3. Tovar-pul va moliya tizimi munosabatlari. Dostonda keltirilishicha,
qo‘ng‘irotliliklaming tovar-pul munosabatlarida natura to ‘lovlari
ustuvorligi namoyon bo'ladi. Qaimiqlar
davlatida esa daromad va
xarajatlami tartibga solish muhrdor lavozimi orqali yuritiladi. Muhrdor
daromad va xarajatlar bo'yicha hisob-kitoblar qilishda oqsoqollar
tomonidan yig‘ib, topshiriladigan soliq va yig‘imlarga tayanadi. Bu
mamlakatda 500 ta oqsoqollik lavozimi joriy etilgan. Ulaming maoshi
to‘plangan soliqlardan bir qismini tashkil etadi. Sipohiylar uchun
esa 500 pul birligi miqdorida maosh tayinlangan.
Muomalada
ishlatiladigan pul birliklari qo'shni mamlakatlarda zarb qilingan oltin
va kumushlar ekanligi to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan.
Dostları ilə paylaş: