Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги

b). MDYa – tranzistor asosidagi kuchlanish qaytargichning kirish qarshiligi bundan ham katta bo‘ladi, chunki u zatvor ostidagi dielektrik parda qarshiligi bilan aniqlanib, ~100 MOm ni tashkil etadi.
Istok qaytargich sxemasi 8.1 – rasmda keltirilgan bo‘lib, emitter qaytargich sxemasi E₁ – kuchlanish bilan boshqariluvchi o‘zgarmas manba, E₂ – o‘zgarmas potensial kuchlanish manbasi, R_I – qarshilik, maydoniy tranzistor va qiymatlarni o‘lchash uchun o‘lchov qurilmalaridan tashkil topgan.

8.2 – rasm. Istok qaytargich sxemasi.


Ishni bajarish uchun topshiriq. 8.1 – jadvalda berilgan parametrlardan foydalanib 8.2-rasmda keltirilgan istok qaytargich sxemasini elektron stendida (NI Multisim dasturiy muhiti yordamida) differensial parametrlarini o‘lchang va ; ; ; ; ; grafiklarini hosil qiling.


2. Laboratoriya ishini bajarish tartibi:

• 
  8.2- rasmda keltirilgan sxemani 8.1 - jadvalda berilgan parametrlar asosida elektron stendda (NI Multisim dasturiy muhitida) yig‘ing;
  
• 
  8.1 - jadvalda berilgan variant bo‘yicha qiymatiga mos keladigan Ye₁ – kuchlanish bilan boshqariluvchi o‘zgarmas manba qiymati (E₀) ni topib oling;
  
• 
  topib olingan qiymat (E₀) asosida dastlabki hisob-kitobni amalga oshiring va olingan qiymatlar asosida elektron stendda (NI Multisim dasturiy muhitida) ishni bajaring va natijalarni 8.2 – jadvalga yozib boring;
  
• 
  8.2 – jadval asosida olingan natijalarga ishlov bering.
  

Berilgan parametrlar:
Emitter qaytargich sxemasini tadqiq etishda NI Multisim daturiy muhitida foydalanilish tavsiya etiladigan tranzistorlar: 2N4416, 2N3823, 2N3824.
8.1- jadval

Talaba t/r	1	2	3	4	5	6	8	7	9	10	11	12
A	0,8	0,5	0,3	0,8	0,7	0,3	0,6	0,4	0,3	0,35	0,4	0,3
RI(kOm)	3,3	1,3	1,2	1,5	1,6	1,8	2	1,1	1	1,3	2,2	2,4
	15	12	13	10	11	13	14	12	9	12	12	13

Talaba t/r	13	14	15	16
A	0,3	0,4	0,5	0,5
RI(kOm)	3,3	1,6	1	2
	13	10	12	10

Dastlabki hisoblashlar.
E₁ – kuchlanish bilan boshqaruvchi o‘zgarmas manbaa qiymatini hisoblash:
;
8.2- jadval

	0	30	60	90	120	150	180	210	240	270	300	330	360

3. Olingan natijalarga ishlov berish.
- zatvor – istok kuchlanishini hisoblash:
;
- zatvor – istok kuchlanishini hisoblash:
;
Kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffisiyenti:
;
Dinamik chiqish qarshiligi:

Olingan natijalar asosida quyidagi grafiklarni chizing:

;	;
;	;
;	;
.

4. Hisobot mazmuni:

• 
  ishning maqsadi;
  
• 
  o‘rganilgan tranzistorning parametrlari;
  
• 
  laboratoriya ishi maketining prinsipial sxemasi;
  
• 
  bajarilayotgan ishning har bir bosqichi uchun – bosqich nomi va olingan natijalar (jadval, grafik va ossilogrammalar ko‘rinishida);
  
• 
  olingan natijalar bo‘yicha qisqacha xulosa.
  

5. Nazorat savollari.

1. 
   Tranzistorning, tranzistorli kuchaytirgich bosqichining ekvivalent sxemasini chizing.
   
2. 
   Kuchaytirgichning kirish va chiqish qarshiligini, kuchlanishi, tok va quvvat bo‘yicha kuchaytirish koeffisiyentlarini o‘lchang (aniqlang).
   
3. 
   Tranzistorli kuchaytirgich bosqichida signal buzilishining paydo bo‘lish sabablari.
   
4. 
   Chegaraviy chastotani qanday tushunasiz?
   

9– LABORATORIYA ISHI


IMS kuchaytirgich xarakteristika va parametrlarini tadqiq etish


Ishning maqsadi: Integral mikrosxema kuchaytirgich xarakteristika va parametrlarini o‘lchash usullarini o‘rganish, LM324 (N) mikrosxemasi yordamida inverslamaydigan OK parametrlarini tadqiq etish.


1. Qisqacha nazariy ma’lumotlar.
Integral ko‘rinishda bajarilgan operatsion kuchaytirgich (OK) – bu universal analog mikrosxemadir. U ikki kirishli differensial kuchaytirgichda bajarilgan keng polosali o‘zgarmas tok kuchaytirgichi bo‘lib, chiqishida shakllanayotgan signal kirishdagi signallarning farqiga teng bo‘ladi.
Operatsion kuchaytirgich ikkita kirishga ega bo‘lib birinchisi «+» kirishi inverslamaydigan, ikkinchisi «–» kirishi esa inverslaydigan kirish hisoblanadi.
Uning chiqishida teskari aloqa zanjirini qo‘llab kirishdagi signallar ustidan turli matematik amallar bajarish imkoniyati borligi tufayli ham operatsion kuchaytirgich nomini olgan. Chiqish zanjirini tanlashga qarab OK qo’shish, ayirish, ko‘paytirish, o‘rta qiymatni aniqlash, integrallash, differensiallash, logarifmlash va boshqa amallarni bajarish uchun qo‘llanilishi mumkin. Amallarni bajarish aniqligi OKning kuchaytirish koeffisiyenti va kirish qarshiligi qancha katta, chiqish qarshiligi esa qancha kichik bo‘lsa, shuncha yuqori bo‘ladi.
Operatsion kuchaytirgichlarning asosiy parametrlari.
Ularga quyidagilar kiradi:

• 
  OK kuchaytirgich teskari aloqa koeffisiyenti K_U. - K_U ning teskari aloqa qiymati bir necha o‘n – yuz mingni tashkil etadi;
  
• 
  sinfaz kirish signallarning so‘nish koeffisiyenti – K_TA.SF. OKning ikkala kirishiga berilayotgan signallarni so‘ndirish qobiliyatini baholaydi. Odatda, K_TA.SF desibellarda ifodalanadi:
  

• 
  siljituvchi kirish kuchlanishi - U_SIL. Bu kattalik, OK chiqishida kuchlanish nolga teng bo‘lishi uchun, kirishga berish kerak bo‘lgan kuchlanish qiymatini belgilaydi. Bu kattalik OK ning ideal emasligini xarakterlaydi va kirish kaskadidagi tranzistorlarni bir xil emasligiga asoslangan. Odatda U_SIL qiymati millivolt - o‘n millivoltlarda bo‘ladi;
  
• 
  kirish toklari - I_KIR. Chiqishdagi kuchlanish nolga teng bo‘lganda kirishlarda oqib o‘tadigan tokni bildiradi. Bu toklar kirishdagi bipolyar tranzistorlarning baza toklari yoki OK kirish kaskadida maydoniy tranzistorlar qo‘llanilgan bo‘lsa zatvordagi sizish toki bilan tushuntiriladi. Odatda I_KIR qiymati nanoamper – o‘n mikroamper (10^-10÷10^-15A) larda belgilaydi;
  
• 
  kirish toklarining farqi I_KIR – 10÷20% ga yetishi mumkin. Bu kattalik OK kirish kaskadining simmetrik emasligini ifodalaydi;
  
• 
  chiqish kuchlanishining ortib borish tezligi V_U.ChIQ - bu kattalik U_ChIQ qiymatini o‘zining nominal qiymatidan 10% ÷ 90% gacha o‘zgarishining, shu o‘zgarishlarga ketgan vaqtga nisbatiga teng;
  
• 
  birlik kuchaytirish chastotasi - f₁. Bu kattalik OKda kuchlanishni kuchaytirish koeffisiyenti birga teng bo‘ladigan kirish signali chastotasini bildiradi. Bu kattalik OK kuchaytirishi mumkin bo‘lgan signallarning chastota diapazonini belgilaydi.
  

9.1– rasm. Operatsion kuchaytirgichning shartli belgilanishi.

• 
  V+ - inverslamaydigan kirish;
  
• 
  V₋ - inverslaydigan kirish;
  
• 
  V_out - chiqish;
  
• 
  V_S+ - plyus manba;
  
• 
  V_S− - minus manba.