Ўzbekiston respublika oliy va ўrta maxsus

 

---

15 
1-bob. KOMPANIYANING BOSH QIYMATLARINI YARATISH 
 
1.1.
Strategiyani bajarish bo‘yicha asosiy vazifalar 
Menejerlar kompaniya strategiyasini yaratganlaridan so„ng, uni amalga 
oshirishlari va yaxshi natija olishlari lozim. Strategiyani hayotga tatbiq etish jamoani 
jalb eta bilishni, alohida boshqaruv ko„nikmalarini va turli vazifalarni yechishni talab 
qiladi. Strategiyani yaratish – bu bozorga yo„naltirilgan boshqaruv muammosi bo„lsa, 
uni hayotga tatbiq etish esa asosan operatsiyalarga, faoliyatga ya‟ni insonlarni va 
xo„jalik jarayonlarini boshqarishga qaratilgan. Agar muvaffaqiyatli strategiyani 
yaratish vaziyatni oldindan ko„rish va tarmoqni chuqur tahlil etish, hamda 
tadbirkorlikka tashabusskorlik bilan yondoshish bo„lsa, strategiyani muvaffaqiyatli 
amalga oshirish - bu rahbarning insonlarni motivlashi, ularni ehtiyojlarini qondirishi, 
hamda tashkilotning asosiy faoliyat turlarini va strategiyani amalga oshirishda 
topshiriqlarni bajarilishini ta‟minlashdir.
Strategiyani amalga oshirish – bu asosan menejerning tashkiliy o„zgarishlarni 
amalga oshirishi, xo„jalikni to„g„ri yuritishi va ishchi-xodimlarni maqsadlarni 
bajarishga jalb etish jarayonidir. 
Strategiyani yaratish va amalga oshirish tajribasiga va ko„nikmalariga ega 
menejerlarning e‟tirof etishicha, samarali strategiyani yaratishga qaraganda uni 
amalga oshirish murakkab muammo hisoblanadi. «Umuman olganda qaysi tomonga 
yurish kerakligini aniqlash biz uchun qiyin vazifa emas, lekin tashkilotni shu 
yo„nalishda harakatlantirish murakkab vazifa» deb ta‟kidlaydi menejerlar. 
Strategiyani amalga oshirish uni yaratishga qaraganda murakkab hisoblanadi. Chunki 
keng ko„lamli tadbir-choralarni amalga oshirishni, muammoning ko„p sonli yechimi 
variantlarini, insonlarni boshqarish ko„nikmalarining mavjudligini, tashabusskorlikni 
shakllantirishni va boshqarishni, katta muammolarni yechishni va o„zgarishlarni 
amalga oshirishga nisbatan qarshiliklarni engishni nazarda tutadi. Yangi strategiyani 
e‟lon qilinishi bu ijrochilar uni birdaniga qabul qilib, amalga oshirishga kirishdilar 
degani emas.

---

16 
Ikkilanuvchilar, shubhalanuvchilar, ham ko„plab topiladi. Bundan tashqari 
kompaniya xodimlari strategiyani har xil talqin etishlari mumkin. Amalga 
oshiriladigan o„zgarishlarning kompaniya bo„linmalariga ta‟sirini salbiy baholashlar 
natijasida qarshiliklar kuchayadi. Menejerlar yangi strategiyani amalga oshirishga 
kirishgan paytda, eskidan shakllangan manfaatlar, munosabatlar va tashkiliy usullar 
o„z-o„zidan yo„qolmaydi. Ushbu vaziyatlarni tartibga solish, noroziliklar va 
shubhalarning manbalarini bartaraf etish, manfaatdor tomonlarni kengaytirish, 
muammolarni yechishga yagona yondashuvni shakllantirish uchun samarali 
boshqaruv usullarini va ko„nikmalarini qo„llash talab etiladi. Tashkilotning 
muvofiqlik va kelishuvchanlik darajasiga qarab, strategiyani amalga oshirish 
muddatlari bir necha oydan bir necha yilgacha davom etadi. 
Strategiyani amalga oshirish – bu strategiyani tashkilotning harakat dasturiga va 
natijalariga aylantirishni nazarda tutadi. Ushbu jarayon strategiyani yaratish kabi 
tashkilotning hamma boshqaruv kadrlarini qatnashishini talab qiladi. Har bir menejer 
«Strategik rejani bizga tegishli qismini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun nima 
qilish kerak?» degan savolga javob izlaydi. Strategiyani amalga oshirishni asosini 
kommunikatsiya tashkil etadi. Rahbariyat tashkiliy o„zgarishlarni amalga oshirishni 
juda Yuqori darajada tashkil šilishi lozim. Strategiya butun tashkilotni qamrab olishi 
ideal holat hisoblanadi. Agar tashkilotning ishlab chiqarish va moliyaviy maqsadlari 
amalga oshirilsa, strategiya muvaffaqiyatli amalga oshirildi deyish mumkin. 
Afsuski, strategiyani amalga oshirish past darajada strukturalangan. Ushbu 
sohada aniq maslahat berish ham murakkabdir, har bir menejer o„zining bilim va 
tajribasiga tayanadi. Ba‟zi menejerlarda yaxshi natija bergan usullar boshqalarida 
salbiy natija berishi ham mumkin. Chunki menejerlarning qobiliyat darajasi va 
tashkiliy shart-sharoitlari har xildir. 
Strategiyani amalga oshirish rahbariyatning boshqaruv qobiliyatiga bog„liq. 
Menejerlar strategiyani amalga oshirishda boshqaruvning avtoritar, demokratik va 
liberal usullaridan foydalanishi yoki boshqaruv vakolatini boshqa shaxslarga berishi 
mumkin. 

---

17 
Menejerlarning strategiyani amalga oshirishiga quyidagi omillar ta‟sir qiladi: 1) 
tajribani mavjudligi va faoliyatni mukammal bilish;
2) ijrochilar sohaning yangi yoki eski xodimlari bo„lishi;
3) tashkilotdagi shaxsiy munosabatlar va uning xususiyatlari;
4) diagnostika, ma‟muriy ko„nikmalar va muammolarni yechish qobiliyatining 
mavjudligi;
5) vakolatlarning samarali taqsimoti;
6) rahbarlik usuli;
7) rahbarlarning tashkilotdagi roli. 
Strategiyani amalga oshirish bosh menejer va katta lavozimdagi rahbarlar 
zimmasida bo„lsa ham, o„rta pog„ona rahbarlari faqat faoliyatni bajarilishini tashkil 
etish va nazorat qilish bilangina shug„ullanib kolmaydi, ular maqsadlarni amalga 
oshirish uchun ham javobgardirlar. 
Katta hajmdagi tashkilotlarda strategiyani amalga oshirish faqat o„rta va quyi 
pog„ona menejerlari ishtirokida muvaffaqiyatli amalga oshirilishi mumkin. Oliy 
rahbarlarning ijrochi menejerlar bilan munosabati, boshqaruv vakolatlarining to„g„ri 
taqsimlanganligi, tashkiliy o„zgarishlarning amalga oshirish zaruriyatining to„g„ri 
tushuntirilishi va rag„batlantirishi hamda nazorat tizimsining samaradorligi 
muvaffaqiyat garovi hisoblanadi. 
Kichik korxonalarda strategiyani yurituvchi to„g„ridan to„g„ri quyi pog„ona 
rahbarlariga murojaat qilishi va ish hajmlarini bajarilish, muddatlarini o„zi nazorat 
qilishi mumkin. «Nima qilish kerak?»ligini bilish tashkilotning faoliyatini, ishini 
yaxshi bilish bilan echiladi. 
Strategiyani amalga oshirishning xaqiqiy san‟ati – bu mos vazifa-larni hal etish 
uchun nima talab qilinishini aniqlash qobiliyati hisoblanadi. 
Korxona strategiyasini yaratish jarayoni rasmiy tahlillar va menejerlarning 
fikrlash qobiliyati bilan mustahkamlansa ham, bundan tashqari strategiyani yaratish 
asosida bir necha omillar yotadi. Kamdan-kam hollarda korxona strategiyasi yaxlit 
yaratiladi. Odatda korxona strategiyasi asta-sekinlik bilan: ichki va tashqi hodisa, 
voqealarni kuzatish kelajakni tahlil etish, tajriba o„tkazish, yangi imkoniyatlarni 

---

18 
aniqlash, 
ko„zda 
tutilmagan 
krizis 
vaziyatlarga 
reaksiya, 
harakatlarni 
muvofiqlashtirish va strategik omillarni salmog„ini, ahamiyatini aniqlash asosida 
shakllantiriladi. 
Menejerlar korxona strategiyasini yaratganlaridan so„ng, uni amalga oshirishlari 
va yaxshi natija olishlari lozim. Strategiyani hayotga tatbiq etish jamoani jalb eta 
bilishni, alohida boshqaruv ko„nikmalarini va turli vazifalarni yechishni talab qiladi. 
Strategiyani yaratish – bu bozorga yo„naltirilgan boshqaruv muammosi bo„lsa, uni 
hayotga tatbiq etish esa asosan operatsiyalarga, faoliyatga ya‟ni insonlarni va xo„jalik 
jarayonlarini boshqarishga qaratilgan. Agar muvaffaqiyatli strategiyani yaratish 
vaziyatni oldindan ko„rish va tarmoqni chuqur tahlil etish, hamda tadbirkorlikka 
tashabusskorlik bilan yondoshish bo„lsa, strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish - 
bu rahbarning insonlarni motivlashi, ularni ehtiyojlarini qondirishi, hamda 
korxonaning asosiy faoliyat turlarini va strategiyani amalga oshirishda topshiriqlarni 
bajarilishini ta‟minlashdir.
Strategiyani amalga oshirish – bu asosan menejerning tashkiliy o„zgarishlarni 
amalga oshirishi, xo„jalikni to„g„ri yuritishi va ishchi-xodimlarni maqsadlarni 
bajarishga jalb etish jarayonidir. 
Strategiyani amalga oshirish rahbariyatning boshqaruv qobiliyatiga bog„liq. 
Menejerlar strategiyani amalga oshirishda boshqaruvning avtoritar, demokratik va 
liberal usullaridan foydalanishi yoki boshqaruv vakolatini boshqa shaxslarga berishi 
mumkin. 
Menejerlarning strategiyani amalga oshirishiga quyidagi omillar ta‟sir qiladi:
1) tajribani mavjudligi va faoliyatni mukammal bilish;
2) ijrochilar sohaning yangi yoki eski xodimlari bo„lishi;
3) korxonadagi shaxsiy munosabatlar va uning xususiyatlari;
4) diagnostika, ma‟muriy ko„nikmalar va muammolarni yechish qobiliyatining 
mavjudligi;
5) vakolatlarning samarali taqsimoti;
6) rahbarlik usuli;
7) rahbarlarning korxonadagi roli. 

---

19 
Strategiyani yaratish va amalga oshirish tajribasiga va ko„nikmalariga ega 
menejerlarning e‟tirof etishicha, samarali strategiyani yaratishga qaraganda uni 
amalga oshirish murakkab muammo hisoblanadi. «Umuman olganda qaysi tomonga 
yurish kerakligini aniqlash biz uchun qiyin vazifa emas, lekin korxonani shu 
yo„nalishda harakatlantirish murakkab vazifa» deb ta‟kidlaydi menejerlar.
Strategiyani amalga oshirish uni yaratishga qaraganda murakkab hisoblanadi. 
Chunki keng ko„lamli tadbir-choralarni amalga oshirishni, muammoning ko„p sonli 
yechimi variantlarini, insonlarni boshqarish ko„nikmalarining mavjudligini, 
tashabusskorlikni shakllantirishni va boshqarishni, katta muammolarni yechishni va 
o„zgarishlarni amalga oshirishga nisbatan qarshiliklarni engishni nazarda tutadi. 
Ikkilanuvchilar, shubhalanuvchilar, ham ko„plab topiladi. Bundan tashqari korxona 
xodimlari strategiyani har xil talqin etishlari mumkin. Amalga oshiriladigan 
o„zgarishlarning korxona bo„linmalariga ta‟sirini salbiy baholashlar natijasida 
qarshiliklar kuchayadi. Menejerlar yangi strategiyani amalga oshirishga kirishgan 
paytda, eskidan shakllangan manfaatlar, munosabatlar va tashkiliy usullar o„z-o„zidan 
yo„qolmaydi. Ushbu vaziyatlarni tartibga solish, noroziliklar va shubhalarning 
manbalarini bartaraf etish, manfaatdor tomonlarni kengaytirish, muammolarni 
yechishga yagona yondashuvni shakllantirish uchun samarali boshqaruv usullarini va 
ko„nikmalarini qo„llash talab etiladi. Korxonaning muvofiqlik va kelishuvchanlik 
darajasiga qarab, strategiyani amalga oshirish muddatlari bir necha oydan bir necha 
yilgacha davom etadi. 
«Strategiyalar korxonaning kuchli taraflarini samarali sarmoyalashi, va shu bilan 
uning zaif tomonlaridan chetlab o„tishi, ijobiy tashqi sharoitlardan ustun taraflarini 
tanlab olish va tashqi xavflardan xoli bo„lmog„i zarur»
1
deb uylaydi yana bir mashhur 
strategik boshqaruv bo„yicha zamonaviy mutaxassis Fred. R. Devid. 
T.Saati va K.Kerislarning ta‟kidlashlariga ko„ra, «muammolarni yechish 
tajribasi shuni ko„rsatadiki, reallik turli xajmdagi quyuq bo„yoqqa o„xshab uzluksiz, 
yoyilgan va ko„p qavatli bo„lib, doimo idishda aralashtirib turiladi. Ushbu dinamik 
1
Fred R.David. Strategic Management: A Competitive Advantage Approach, Concepts & Cases. Pearson. 2014. USA. 
16 p.

---

20 
turli negizdagi moddani ta‟riflash uchun xar doim turli bo„laklarning probalarini 
olishga to„g„ri keladi. Ba‟zi xolatlarda, proba asosiy zonalardagi bo„yoq
konsentratsiyasidan olinishi mumkin, bunday vaqtda juda ko„p narsani bilib olish 
mumkin. Ba‟zi xolatlarda esa, proba perifiriy zonadagi suyuq buyoqdan olinadi va bu 
paytda aralashma to„g„risida yetarli ma‟lumotni olish juda mushkul bo„ladi»
2
.
 
Strategik qarorlar korxonaning ko„p yillik rivojlanishiga juda muhim ta‟sir 
ko„rsatsa, strategik xatolar esa tuzatib bo„lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Menejerning qiladigan ishlari orasida korxonaning muvaffaqiyatga sezilarli ta‟sir 
ko„rsatadigan uzoq muddatga mo„ljallangan strategiyasini ishlab chiqish, erishish 
uchun strategiyani muvaffaqiyatli bajarish kabi masalalar kam topiladi. 
Haqiqatdan ham, mukammal strategiya va uni muvaffaqiyatli amalga oshirish - 
bu mukammal boshqaruvning belgisidir
3
.
Korxona maksimal quvvatga ega bo„lish uchun menejerlar mukammal ishlab 
chiqarish strategiyasiga ega bo„lishi va
 
uni muvaffaqiyatli amalga oshirish zarurligi 
korxona qanchalik kuchli o„ringa ega bo„lsa, shunchalik imkoniyatlar ko„p bo„ladi. 
Qoyilmaqom strategiyani do„ndirib bajarish - bu biznesda muvaffaqiyatga 
erishishning sinalgan usuligina bo„lib qolmay, balki mukammal boshqaruv uchun 
ham yaxshi asos hisoblanadi.
Haqiqatdan ham yaxshi strategiya uni muvaffaqiyatli bajarish xamma vaqt ham 
korxonani tanazzul va o„zgaruvchan davrlarni chetlab o„tishini ta‟minlay olmaydi. 
Ayrim xollarda menejerlar xatti-harakatlari yaxshi natijalar berishi uchun vaqt talab 
etiladi.
Boshqaruv mukammal tashkil etilgan korxonalarda ham ko„zda tutilmagan va 
noqulay holatlar bilan to„qnashishga to„g„ri keladi. Lekin hech qachon "bizlarga vaqt 
kerak" yoki salbiy holatlar tufayli ishi yurishmaganligini bahona qilish korxonani 
yildan-yilga o„rtamiyona ishlayotganligini oqlay olmaydi. Shuning uchun ham 
menejer zimmasiga ko„zda tutilmagan qiyin sharoitlarga qarshi tura oladigan, biznes 
2
Michael A. H:II. Strategic Management: Competitiveness and Globalization – Concepts and Cases. South - Western 
Collage Pub. 2014. USA. 18 p. 
3
Frank Rothoemel Strategic Management: Concepts (2
nd
edition) Mc Graw-H:II Education 9 January. 2014. USA. 28 p.

---

21 
olamidagi noqulayliklarni engish va strategik himoyani ta‟minlay oladigan 
strategiyani tayyorlash uchun javobgarlik yuklanadi.
Strategiyani sifatli amalga oshirish ijrochilarning malakasiga, tashkilotning 
raqobat ko„nikmalariga va ichki samaradorligiga bog„liq. Maqsadga mos keladigan 
tashkilotni yaratish strategiyani amalga oshirishda birinchi darajali vazifadir. 
Keltirilgan vazifaning quyidagi uch tomoni muhim ahamiyatga ega: 
1.
Tayanch lavozimlarga qobiliyatli shaxslarni tanlash; 
2.
Tashkilotni asosiy faoliyat yo„nalishlarida boshqaruv kadrlari, iqtisodiy 
texnik bilimlar va raqobatli imkoniyatlar bilan ta‟minlash; 
3.
Tashkilotning strategiyasini muvaffaqiyatli amalga oshishini ta‟minlaydigan 
qarorlarni qabul qilish va xo„jalik ishlarini tashkil etish. 
Yaxshi strategiya asosi bozorda mustahkam mavqeini egallash va ko„zda 
tutilmagan sharoitlarda, kuchli raqobat va ichki muammolarga qaramay 
muvaffaqiyatli ishlay oladigan korxonani tuzish bilan belgilanadi. Strategiyani 
yaratish asosiy boshqaruv muammosini ko„taradi ya‟ni, kompaniyaning hozirgi va 
kelajak imkoniyatlarini hisobga olib, kerakli natijalarga qanday erishish mumkinligini 
ko„rsatadi.
Strategiyani amalga oshirish bu - amaliy ma‟muriy ish bo„lib, tashkil etish, 
moliyaviy rejalashtirish, kerakli siyosatni yuritish, motivlarni va kompaniya 
madaniyatini hamda boshqarish usullarini yaratish, qisqasi kompaniya maqsadlarini 
amalga oshirishga xizmat qiluvchi hamma harakatlar majmuasidan iborat. 
Strategiyani yaratish va amalga oshirish jarayoni o„zaro bog„liq beshta vazifani 
yechishni o„z oldiga maqsad qilib qo„yadi: