Zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va

---

1
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH 
VAZIRLIGI 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
UNIVERSITETI QARSHI FILIALI 

 
 
KI FAKULTETI 
 
ATS - 11 – 20 - GURUH TALABASINING
ELEKTIRON TOLOV TIZIMARI 
FANIDAN 
 
 
 
1-Mustaqil ish 
 
Bajardi: Beknazarov Firdavs 
Qabul qildi:
 
 
 
To’ryev M
 
 
 

---

2
Mavzu: O'zbekiston Respublikasida banklararo elektron to'lov 
tizimlari 
Reja: 
1. O'zbekiston Respublikasida banklararo elektron to'lov tizimlari 
2. Markaziy bankning hisob-kitoblar Kliring tizimi tahlili 
 
 
Ma‟lumki, respublikada amalda bo„lgan Markaziy bankning banklararo to„lov 
tizimi bank mijozlarining asosan “yirik” to„lovlarini yalpi (har bir to„lovlar bo„yicha 
alohida) hisob-kitoblar asosida qayta ishlash, shuningdek, Kliring tizimi orqali “chakana” 
to„lovlarni tizim a‟zolarining har bir moliyaviy operatsiyalari bo„yicha ma‟lum bir davr 
mobaynidagi yig„ilgan talablari va majburiyatlarining sof pozitsiyasini aniqlagan holda 
amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. 
O„tgan davrda Markaziy bankning banklararo elektron to„lov tizimini 
takomillashtirish, tizim a‟zolari va foydalanuvchilari uchun ilg„or texnologiyalar asosida 
xizmat ko„rsatish borasida ham muayyan ishlar amalga oshirildi. Jumladan, Respublika 
Markaziy banki tomonidan 2018 yildan boshlab yangi tahrirdagi “Yagona vakillik 
hisobvaraqlar hisob-kitob markazi” dasturiy majmuasi amaliyotga joriy qilingan bo„lib, 
dasturiy majmuada to„lov hujjatlarini real vaqt rejimida ham, «seans»lar asosida fayl 
rejimida ham ishlov berish mexanizmi ishga tushirildi. 
Markaziy bankning banklararo to„lov tizimi orqali elektron to„lov hujjatlarining 
o„tish jarayoni quyidagi sxemada bayon etilgan: 
Mamlakatimiz bank tizimi, jumladan, elektron to„lovlar tizimini takomillashtirish 
borasida olib borilayotgan ishlar natijasi samarali bo„ldi. Tahlillar shuni ko„rsatmoqdaki, 
Markaziy bankning banklararo to„lov tizimi orqali 2017 yilning birinchi yarmida 37,6 
mln. ta yoki 318,7 trln. so„mlik banklararo to„lov hujjatlari amalga oshirilgan bo„lsa, 

---

3
joriy yilning birinchi yarmida esa bu ko„rsatkich 36,3 mln. tani yoki 385,3 trln. so„mni 
tashkil etmoqda. Solishtirilayotgan davrda Markaziy bankning banklararo to„lov tizimi 
orqali o„tgan to„lov hujjatlari soni 3,5 foizga kamayganligini, to„lov hujjatlari summasi 
esa 20,8 foizga oshganligini qayd etish joizdir. 

---

4
Banklararo to„lov tizimi orqali 2018 yilning birinchi yarmida amalga oshirilgan 
to„lov hujjatlarining kamayishi asosan iqtisodiyotni liberallashtirish hamda bank 
xizmatlari ommabopligini oshirish maqsadida olib borilgan iqtisodiy siyosat hisoblanib, 
asosan yirik bo„lmagan to„lovlar (jismoniy shaxslarning soliq va boshqa majburiy 
to„lovlari, kommunal to„lovlar, g„aznachilik to„lovlari) Markaziy bankning hisob-
kitoblar kliring tizimi (MUNIS) orqali amalga oshirilganligi bilan izohlash mumkin. 
Agar 2018 yilning o„tgan davri mobaynida Markaziy bankning banklararo to„lov 
tizimi orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalarni oylar kesimida tahlil qiladigan bo„lsak, 
o„rtacha oylik tranzaksiyalar soni 6,05 mln. tani, ularning summasi esa 64,2 trln. so„mni 
tashkil etishini kuzatishimiz mumkin. 
Markaziy bankning banklararo to„lov tizimi orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalar 

---

5
sonini hududlar qirqimida tahlil qilsak, poytaxtimiz Toshkent shahrida amalga oshirilgan 
tranzaksiyalar soni jami amalga oshirilgan tranzaksiyalar sonining 29,1 foizini (10,6 
mln. ta), 
Toshkent viloyatida 12,3 foizini (4,5 mln. ta), Farg„ona viloyatida 6,9 foizini (2,5 mln. 
ta) tashkil etgan bo„lsa, Sirdaryo viloyatida esa atigi 2,8 foizini (1,0 mln. ta) tashkil 
etgan: 
Bank depozitorlarining milliy axborot bazasi (BDMAB)ning tashkil etilishi 
banklarga o„z mijozlarining hisobvaraqlari to„g„risida zaruriy ma‟lumotlarni zudlik 
bilan olish, mijozlarga xizmat ko„rsatish sifatini oshirish, soliq idoralarini byudjet va 
byudjetdan tashqari jamg„armalar bilan hisob-kitoblarni nazorat qilishlari uchun to„liq 
ma‟lumotlar bilan ta‟minlash kabi imkoniyatlarni yaratadi. 
BDMAB faoliyati to„liq avtomatlashtirilganligi munosabati bilan banklardan 
olinadigan so„rovnomalar inson omilisiz avtomatlashtirilgan tarzda qisqa vaqt mobaynida 
qayta ishlanishi ta‟minlandi. Bu esa BDMABda qayd etilgan aktiv mijozlar va ularga 
ochilgan hisobvaraqlarni tahlilidan kelib chiqib, ularning miqdori yildan-yilga ortib 
borayotganliginidan dalolat beradi. 

---

6
BDMABda ro„yxatga olingan aktiv mijozlar soni 2017 yil 1 yanvar holatiga 1 638 
673 tani tashkil etgan bo„lsa, bu ko„rsatkich 2018 yilning 1 yanvar holatiga kelib, 7,1 
foizga ortib 1 755 492 taga yetdi. Ushbu mijozlarga ochilgan hisobvaraqlar soni esa 2017 
yil 1 yanvar holatiga 5 809 172 tani tashkil etgan bo„lsa, bu
ko„rsatkich 2018 yilning 1 yanvariga kelib, qariyb 11,4 foizga ortib 6 469 921 taga 
yetgan. Shuningdek, tahlil qilinayotgan joriy yilning birinchi yarim yilligida aktiv 
mijozlar soni joriy yil boshiga nisbatan 4 foizga ortib 1 825 976 taga yetganligini hamda 
ularga ochilgan hisobvaraqlar soni esa 7 foizga ortib 6 924 141 taga yetganligini 
ko„rishimiz mumkin. Bundan, respublikamizda faoliyat yuritayotgan aktiv xo„jalik 
yurituvchi sub‟ektlarning soni va ularning banklarda ochilgan hisobvaraqlar soni sezilarli 
darajada ortib borayotganligidan dalolat beradi.