Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

3-§. Xo`jalik yurituvchi subyektlarning mol-mulk 
fondlari va ularni buxgalteriya hisobi vositalari bilan xuquqiy 
tartibga solinishi 
Xo`jalik yurituvchi subyektlar (korxonalar) mol-mulkining huquqiy 
rejimi O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksida, "Mulkchilik 
to`g`risida"gi, "Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`-
risida"gi, xo`jalik faoliyatining ayrim shakllariga oid boshqa qonunlarda, 
(masalan, "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya 
qilish to`g`risida"gi, "Fermer xo`jaliklari to`g`risida"gi va boshqa 
qonunlar), ushbu qonunlar asosida ishlab chiqilgan boshqa qonun huj-
jatlarida belgilangan. 
Asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va oborot mablag`lari huquqiy 
rejimini aniqlash chog`ida ularning farqlanishi, baholanishi va o`z 
qiymatini ishlab chiqa-rilayotgan tovar qiymatiga o`tkazish tartibi etiborga 
olinishi lozim. Asosiy vositalar va oborot mablag`larni bir biridan farqlash 
imkonini beruvchi mezon bo`lib ularning qancha muddatda o`z 
qiymatlarini tovar (ish, xizmat) bahosiga to`liq o`tkazishi hisoblanadi. 
Asosiy vositalar deganda o`z qiymatini bir yildan ko`p vaqt 
davomida ishlab chiqarilayotgan tovar (ish xizmat)lar tannarxiga 
o`tkazadigan mulklar nazarda tutiladi. Asosiy vositalar belgilab qo`yilgan 
yagona amortizasiya normalariga ko`ra o`z qiymatini tayyor mahsulot (ish 
xizmat) bahosiga o`tkazadi. Amortizasiyaning umumiy normalari ichida 
asosiy vositalarning muayyan guruhlariga (mashina va uskunalar, transport 
vositalari) nisbatan tezlashtirilgan amortizasiya normalari qo`llanilishi 
mumkinligi ko`zda tutilgan. 
Kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlari tomonidan tezlashtirilgan 
amortizasiyaning alohida tartibda amalga oshirish tutilgan. Xususan, 
"Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risda"gi qonunning 
45-moddasida 
ko`r-satilishicha: 
"Kichik 
va 
xususiy 
tadbirkorlik 
subyektlari ishlab chiqarish chiqimlariga mo`ljallangan harajatlarni kiritib, 
asosiy foizlarning tezlashtirilgan amortizasiyasini tegishli asosiy fondlar 
uchun belgilangan normadan ikki martadan ko`proq oshib ketmaydigan 
miqdorda qo`llashga haqli". Kam qiymatli ashyolar ombordan foydalanish 
uchun berilgan paytidan boshlab harajatlar hisobiga chiqarib tashlanishi 
mumkin. 
Nomoddiy aktivlar muomalasi va ularning ishlab chiqarish 
jarayonidagi amortizasiyasi bilan bog`liq bo`lgan qoidalar O`zbekiston 
Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1998 yil 20 oktabrda 506-son 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bilan ro`yxatga olingan 70-sonli buxgalteriya hisobi Milliy standartida 
belgilab qo`yilgan. Unga ko`ra nomoddiy aktivlar davriy ravishda, 
foydalanilish muddati davomida o`z qiymatini tayyor mahsulot tannarxiga 
o`tkaza boradi. 
Korxonalarning pul va mulkiy fondlarining huquqiy rejimi alohida 
buxgalteriya hisobi qoidalariga ko`ra amalga oshiriladi. Korxonalarda turli 
maqsadlarga mo`ljallangan zahira fondlari tashkil etilishi mumkin. 
Ulardan foydalanishning maxsus tartiblari tegishli lokal normativ-huquqiy 
hujjatlari bilan belgilanadi.
1
Xo`jalik yurituvchi subyektlarning naqd pul 
muomalasi, ularni saqlash, berish, qabul qilish, bankka topshirish va 
hokazolar bilan bog`liq operasiyalarini amalga oshirish tartiblari Adliya 
Vazirligi tomonidan 1998 yil 17 dekabr 565-son bilan ro`yxatga olingan 
“Yuridik shaxslar tomonidan kassa operasiyalarini yuritish qoidalari” bilan 
belgilangan.