Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

 
2-§. Istemolchilarning huquq va manfaatlarini
insofsiz raqobatdan himoya qilish 
 
Insofsiz raqobat nafaqat xo`jalik yurituvchi subyektlarning, balki 
istemolchilarning ham huquq va manfaatlariga salbiy tasir ko`rsatadi. 
Insofsiz raqobatni amalga oshirish shakllaridan kelib chiqqan holda iste-
molchilarning huquq va manfaatlariga bevosita hamda bilvosita zarar 
yetkazilishi mumkinligini anglash mumkin. 
Bevosita deyilishiga sabab, bunda insofsiz raqobatchi o`zining 
noqonuniy harakatlari bilan to`g`ridan-to`g`ri istemolchining huquq va 
manfaatlariga zarar yetkazadi. Masalan, u boshqa xo`jalik yurituvchi 
subyektning individuallashtirish vositalari (tovar yoki xizmat belgilari)dan 
noqonuniy foydalanib, o`zining tovarlarini sotadi. Natijada istemolchi 
aldanadi, chunki tovardagi belgi obro`li xo`jalik yurituvchi subyektniki 
bo`lgani bilan, tovarning sifati tegishli darajada bo`lmasligi mumkin. 
Bundan tashqari, tovarning xususiyati, uni tayyorlash usuli va joyi, istemol 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

xossalari hamda sifati xususida istemolchilarni chalg`itish ham ularning 
huquqlarini to`g`ridan-to`g`ri buzilishiga olib keladi. 
Bilvosita deyilishiga sabab shuki, bunda istemolchining huquq va 
manfaatlariga zarar yetkazish to`g`ridan-to`g`ri emas, balki insofsiz 
raqobatchi tomonidan boshqa xo`jalik yurituvchi subyektlarning huquq va 
manfaatlariga zarar yetkazish orqali amalga oshiriladi. Masalan, insofsiz 
raqobatchi boshqa xo`jalik yurituvchi subyektga zarar keltiradigan yoki 
uning tadbirkorlik obro`siga putur yetkazadigan yolg`on malumotlarni 
tarqatib yoxud yangi xo`jalik yurituvchi subyektlarni tovarlar va xizmatlar 
bozoriga kirishlariga to`sqinlik qilib raqobatni sustlashtiradi. Natijada 
bozorda narxi arzon va sifati yaxshi tovarlar kamayib ketadi. Ushbu hol 
esa istemolchilarning manfaatlariga salbiy tasir ko`rsatmay qolmaydi. 
Raqobat hamda monopolistik faoliyatni cheklash bilan bog`liq 
munosabatlarda istemolchilarning doirasi keng bo`lib, ularni quyidagi ikki 
guruhga ajratish mumkin: 
birinchisi, fuqarolar, yani jismoniy shaxslar; 
ikkinchisi, yakka tartibdagi tadbirkorlar hamda yuridik shaxslar. 
Istemolchilarni ikki guruhga ajratilishining sababi, ularning huquq va 
manfaatlari turli qonunlar bilan himoyalanganidadir. Masalan, fuqarolarni 
istemolchi sifatida huquq va manfaatlarini himoya qilish bilan bog`liq 
munosabatlar asosan O`zbekiston Respublikasining 1996 yil 26 apreldagi 
«Istemolchilarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida»gi qonuni
1
bilan 
tartibga solinadi. Mazkur qonun insofsiz raqobatda ham istemolchilarning 
huquqlari himoya etilishini belgilab qo`ygan. Masalan, ushbu qonunga 
muvofiq istemolchining asosiy huquqlaridan biri tovar (ish, xizmat) 
haqida, shuningdek, ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) haqida to`g`ri va to`liq 
malumot olishdir. Ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) esa, o`z navbatida, 
istemolchiga o`zi realizasiya qilayotgan tovar (ish,xizmat)lar haqida o`z 
vaqtida zarur, to`g`ri va tushunarli malumot berishi shart. 
Tovar (ish,xizmat) haqida noto`g`ri yoki yetarli darajada to`liq 
bo`lmagan malumotning berilishi zarur istemol xossalariga ega bo`lmagan 
tovar (ish, xizmat) sotib olinishiga sabab bo`lsa, istemolchi shartnomani 
bekor qilishga va o`ziga yetkazilgan zararni to`la miqdorda qoplanishini 
talab qilishga haqli. Monopoliyaga qarshi faoliyatni amalga oshiruvchi 
organga esa istemolchilarning huquqlarini buzayotgan kamchiliklarni 
bartaraf 
etish 
to`g`risida 
ishlab 
chiqaruvchilarga 
(sotuvchilarga) 
ko`rsatmalar yo`llash vakolati berilgan. Agarda ishlab chiqaruvchilar 
1
Ўзбeкистoн Рeспубликaси Oлий Мaжлиси Axбoрoтнoмaси, 1996 йил, 5-6 сoн, 59-мoддa. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(sotuvchilar) mazkur ko`rsatmalarni bajarishdan bo`yin tovlashsa yoki o`z 
vaqtida bajarishmasa ushbu organ tomonidan jarimaga tortilishlari 
mumkin. Monopoliyaga qarshi faoliyatni amalga oshiruvchi organ 
istemolchilarning huquqlarini himoya qilib, sudga murojaat etish huquqiga 
ham ega. Istemolchi sifatida xo`jalik yurituvchi subyektlar (yakka 
tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslar)ning huquq va manfaatlarini 
insofsiz raqobatdan himoya qilish O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik 
kodeksi 
hamda 
«Xo`jalik 
yurituvchi 
subyektlar 
faoliyatining 
shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g`risida»gi qonuni bilan amalga 
oshiriladi.