Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

Insofsiz raqobat
– bu xo`jalik yurituvchi subyektlarni tadbirkorlik 
faoliyatida ustunlikni qo`lga kiritib, tovar bozorida tovarlar muomalasining 
umumiy shart-sharoitlariga tasir ko`rsatish maqsadida tovar-(ish, xizmat) 
larni ishlab chiqarish va sotishda qonun hujjatlariga, ish muomalasi 
odatlariga zid bo`lgan, musobaqalashuvni istisno etadigan harakatlarni 
amalga oshirishdir. 
Insofsiz raqobat quyidagi ko`rinishlarda amalga oshiriladi: 
1)
boshqa xo`jalik yurituvchi subyektga zarar keltiradigan yoki uning 
tadbirkorlik obro`siga putur yetkazadigan yolg`on, noaniq yoki buzib 
ko`rsatilgan malumotlarni tarqatish; 
2)
yuridik shaxsning intellektual faoliyati natijalaridan va ularga 
tenglashtirilgan individuallashtirish vositalaridan qonunsiz foydalanib 
tovarlar sotish, ish va xizmatlar ko`rsatish; 
3)
tovarning xususiyati, uni tayyorlash usuli va joyi, istyemol 
xossalari hamda sifati xususida istemolchilarni chalg`itish; 
4)
xo`jalik yurituvchi subyektning reklamada o`zi ishlab chiqaradigan 
yoki sotadigan tovarlarni boshqa xo`jalik yurituvchi subyektlarning 
tovarlari bilan qo`pol taqqoslash;
5)
ilmiy-texnikaviy, ishlab chiqarish yoki savdo axborotini, shu 
jumladan, tijorat sirini egasining roziligisiz olish va undan foydalanish; 
6)
yangi xo`jalik yurituvchi subyektning tovarlar va xizmatlar 
bozoriga kirishiga to`sqinlik qilish. 
Demak, insofli raqobatda xo`jalik yurituvchi subyekt ahloq-odob, ish 
muomalasi odatlari hamda qonun hujjatlari normalariga rioya qilgan holda 
faoliyat yuritadi. Bunda xo`jalik yurituvchi subyektlarning bozorda 
tovarlar muomalasining umumiy shart-sharoitlariga tasir etish imkoniyati 
musobaqalashayotgan xo`jalik yurituvchi subyektlarning soni ko`p 
bo`lganligi tufayli obyektiv ravishda mumkin bo`lmay qoladi. Raqobat 
sharoitida xo`jalik yurituvchi subyektlar qanchalik harakat qilishmasin ular 
bozorda tovarlar muomalasining umumiy shart-sharoitlariga tasir etisha 
olmaydi, chunki raqobat uzluksiz kechadigan jarayon bo`lib hisoblanadi. 
Xo`jalik yurituvchi subyekt raqobatda yengib chiqib, ustun mavqega ega 
bo`lganda ham, uni bozorda tovarlar muomalasining umumiy shart-
sharoitlariga tasir etishi antimonopol qonun hujjatlari bilan taqiqlab 
qo`yilgan. Ushbu qonun hujjatlariga rioya etmaslik xo`jalik yurituvchi 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

subyektni moliyaviy, mamuriy yoki jinoiy javobgarlikka tortish uchun 
asos bo`ladi. 
Shunday qilib, insofli raqobatda xo`jalik yurituvchi subyektning 
bozorda tovarlar muomalasining umumiy shart-sharoitlariga tasir etish 
imkoniyatlari ham obyektiv (raqobatchilarning ko`pligi), ham subyektiv 
(tasir etishning qonun hujjatlari bilan taqiqlanganligi) sabablarga ko`ra 
cheklangan bo`ladi. 
Insofsiz raqobat quyidagi ikki maqsadni ko`zlab amalga oshirilishi 
mumkin: 
birinchisi, xo`jalik yurituvchi subyekt bozorda o`zaro teng shart-
sharoitlarda raqobatlashish imkoniyatiga ega bo`lmaydi va bozordan 
chiqib ketmaslik uchun insofsiz raqobatni amalga oshiradi (masalan, 
istemolchilarni chalg`itib o`z tovarini ularga o`tkazadi); 
ikkinchisi, xo`jalik yurituvchi subyekt garchand raqobatbardosh 
bo`lsada, u ko`proq foyda olish maqsadida insofsiz raqobatni amalga 
oshiradi (masalan, yangi xo`jalik yurituvchi subyektlarni tovar bozoriga 
kirib kelishlariga to`sqinlik qiladi). Demak, insofsiz raqobat bir tomondan 
raqobatbardosh bo`lmagan xo`jalik yurituvchi subyektlarni tovar 
(ish,xizmat)lar bozorida o`zlarini saqlab qolishlarining noqonuniy vositasi 
bo`lsa, ikkinchi tomondan monopolistik faoliyatni keltirib chiqaruvchi 
noqonuniy raqobatning bir ko`rinishidir.